Του Εμμανουήλ Μπιμπή,
Η κλιματική αλλαγή ή κλιματική κρίση αποτελεί ένα φυσικό φαινόμενο που επιταχύνεται από ανθρωπογενείς παράγοντες. Μακροχρόνιες κλιματικές μελέτες δείχνουν πως υπάρχουν εναλλαγές μεταξύ περιόδων παγετώνων και μέσο-παγετώνων. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, με την καύση ορυκτών καυσίμων και την ευρύτερη εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου, συμβάλλει στη μεγαλύτερη εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων. Μεταξύ όλων των προβλημάτων που προκαλεί η κλιματική κρίση, αποτελεί η επιδείνωση της δημόσιας υγείας με χαρακτηριστικά παραδείγματα τη θνησιμότητα που σχετίζεται με τις υψηλές θερμοκρασίες, τις πλημμύρες, την ξηρασία, τις πυρκαγιές, την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, αλλά και την αύξηση της μεταδοτικότητας ασθενειών που προκαλούνται από ανθεκτικά μικρόβια, τη νοσηρότητα λόγω καρδιαγγειακών προβλημάτων και τη μείωση της παραγωγικότητας των καλλιεργειών με τη δημιουργία επισιτιστικής επισφάλειας.
Η διάδοση των ανθεκτικών μικροβίων και, συγκεκριμένα, των γονιδίων ανθεκτικότητας που κωδικοποιούν, θα επηρεάσει πολύπλευρα την σύγχρονη ιατρική, καθώς η χρήση αντιβιοτικών σήμερα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της αντιμετώπισης τόσο ενδονοσοκομειακών όσο και των εγχειρήσεων, κατά τη διάρκεια θεραπειών καρκίνου και των μεταμοσχεύσεων. Αναπόσπαστο κομμάτι της κλιματικής κρίσης αποτελούν και οι κοινωνικό-οικονομικές επιπτώσεις, καθώς το 10% των πλουσιότερων ανθρώπων στον κόσμο είναι υπεύθυνο για την εκπομπή του 52% αερίων του θερμοκηπίου, ενώ οι αναπτυσσόμενες χώρες θα είναι οι πρώτες που θα επηρεαστούν από αυτές.
Σημαντική επίπτωση της κλιματικής κρίσης είναι αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας. Αρχικά, έχει παρατηρηθεί συσχέτιση μεταξύ της αύξησης της θερμοκρασίας και του ρυθμού ανάπτυξης, αλλά και του ρυθμού εμφάνισης βακτηριακών μολύνσεων. Συγκεκριμένα, έχει παρατηρηθεί σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε 22 πόλεις ανά τον κόσμο ότι, μεταξύ άλλων παραγόντων, η απόσταση από τον Ισημερινό, δηλαδή το γεωγραφικό πλάτος, σχετίζεται με περιστατικά βακτηριαιμίας από κατά gram αρνητικά βακτήρια. Παράλληλα, ίδιο μοτίβο παρατηρήθηκε και σε άλλη έρευνα όπου, μαζί με τη θερμοκρασία, μελετήθηκε η υγρασία και οι μηνιαίες κατακρημνίσεις σε συνάρτηση με τους ασθενείς που νοσηλεύονται με μολύνσεις από τα ίδια βακτήρια. Επιπλέον, υποστηρικτικά δεδομένα προέρχονται από μελέτες σε ουρολοιμώξεις και ενδονοσοκομειακές μολύνσεις έπειτα από εγχειρίσεις σε γόνατα και στο ισχίο.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα του συνδετικού κρίκου μεταξύ αύξησης της θερμοκρασίας, βακτηριακών λοιμώξεων και ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά είναι η σαλμονέλωση. Συγκεκριμένα, η αύξηση της θερμοκρασίας προκαλεί στρες στα πουλερικά, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η εποίκιση του εντέρου τους από το βακτήριο, το οποίο γίνεται όλο και πιο ανθεκτικό στο αντιβιοτικά, ενώ τα περιστατικά εμφάνισης της ασθένειας αυξάνονται σε παγκόσμιο επίπεδο. Όλα τα παραπάνω, αυξάνουν τη συνολική νοσηρότητα και θνησιμότητα της.
Η αύξηση της θερμοκρασίας οδηγεί παράλληλα και σε μεγαλύτερη συχνότητα καταιγίδων και θυελλών, με περισσότερες κατακρημνίσεις που οδηγούν σε πλημμύρες. Αυτό προκαλεί τον εκτοπισμό πληθυσμών, τη δημιουργία συνωστισμού και άρα την εμφάνιση και διάδοση βακτηριακών λοιμώξεων λόγω της κατανάλωσης μολυσμένου νερού, ειδικά σε κοινωνίες με ελλιπή υγειονομικά πρωτόκολλα. Το νερό μολύνεται από τον θάνατο κτηνοτροφικών ζώων και από την υπερχείλιση των αποχετεύσεων για τις οποίες γνωρίζουμε ότι είναι σημαντικό ρεζερβουάρ γονιδίων ανθεκτικότητας.
Οι κατακρημνίσεις παράλληλα θα εντείνουν την επιφανειακή απορροή λιπασμάτων προς τα υδάτινα οικοσυστήματα, οδηγώντας σε φαινόμενα ευτροφισμού ή βακτηριακών blooms. Οι ρυπαντές αυτοί φαίνεται πως αποτελούν μεταλλαξιγόνους παράγοντες για τα βακτήρια, ενώ η αύξηση του αριθμού των βακτηρίων σε συνδυασμό με τη διευκόλυνση της οριζόντιας μεταφοράς γενετικού υλικού λόγω της θερμοκρασίας, αυξάνει τη συνολική πιθανότητα να αναδυθούν ανθεκτικά βακτήρια.
Στον αντίποδα των πλημμυρών, οι ξηρασίες και, κατ’ επέκταση, η έλλειψη νερού οδηγεί σε συνωστισμό, καθώς οι άνθρωποι μοιράζονται το λιγοστό νερό. Αυτό παραβιάζει τα υγειονομικά πρωτόκολλα και υποβοηθά τη διάδοση βακτηρίων. Συνήθως, η έλλειψη νερού μπορεί να συνοδεύεται και από έλλειψη φαγητού, και τα υποσιτισμένα άτομα, ειδικά τα παιδιά, είναι πιο ευάλωτα σε διάρροιες. Καταστροφικός συνδυασμός θα αποτελέσει και η ύπαρξη ανθεκτικών μικροβίων, δυσκολεύοντας την αντιμετώπιση αυτών των μολύνσεων.
Οι ανθρωπογενείς αλλαγές του κλίματος θα επηρεάσουν επίσης και τους ζωντανούς φορείς των μολυσματικών ασθενειών, όπως τα κουνούπια στην περίπτωση της ελονοσίας, καθώς σε περιόδους ξηρασίας μειώνονται οι θηρευτές τους και αυτά μπορούν να πολλαπλασιαστούν σε μεγαλύτερο βαθμό. Αυτό θα οδηγήσει σε αύξηση των κρουσμάτων ελονοσίας στις ήδη ενδημικές περιοχές και άρα αύξηση των ασθενών που θα νοσηλευτούν.
Εκτός από την ελονοσία καθαυτή, οι ασθενείς που θα μείνουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στα νοσοκομεία θα νοσήσουν ενδεχομένως και από ενδονοσοκομειακά ανθεκτικά σε αντιβιοτικά βακτήρια. Παράλληλα, παρατηρείται και αύξηση των περιοχών που τα κουνούπια μπορούν να επιβιώσουν και άρα να μεταδώσουν το υπεύθυνο για την ασθένεια πρωτόζωο και να εντείνουν όλα τα παραπάνω.
Η σημασία της μελέτης της κλιματικής κρίσης και της ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά εντάσσεται στην προσέγγιση One Health, στην οποία εκτός από τις επιδράσεις στον άνθρωπο μελετάμε τις αντίστοιχες στα φυτά, στα ζώα και στο περιβάλλον. Το πλεονέκτημα αυτής της προσέγγισης εμπεριέχει την ολιστική αντιμετώπιση του προβλήματος.
Συγκεκριμένα, η χρήση αντιβιοτικών εκτός από τον άνθρωπο αφορά για λόγους προφύλαξης ή προαγωγής της ανάπτυξης στα ζώα των κτηνοτροφικών μονάδων και των υδατοκαλλιεργειών, ενώ τα ανθεκτικά μικρόβια μολύνουν τόσο ζωικούς όσο και φυτικούς οργανισμούς. Αυτά επηρεάζουν την ασφαλή παραγωγή, διακίνηση, αποθήκευση και κατανάλωση τροφίμων, γεγονός που θα συμβάλει στο αναπτυσσόμενο πρόβλημα της επισιτιστικής ανασφάλειας. Η κλιματική κρίση δεν επηρεάζει μόνο τις ανθρώπινες κοινωνίες, καθώς θα επηρεαστεί και η βιοποικιλότητα σε διάφορα περιβάλλοντα, κάτι που θα έχει άμεσες επιδράσεις στα τροφικά πλέγματα, τις σχέσεις παθογόνου και ξενιστή και συνολικά στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ οργανισμών και περιβάλλοντος.
Συμπεραίνοντας, η αντιμετώπιση των δύο πάνω προβλημάτων απαιτεί τη διεπιστημονική προσέγγιση και τη χρήση διάφορων προσεγγίσεων. Προς το παρόν, δεν έχουν πραγματοποιηθεί επαρκείς μελέτες που να δείχνουν τους ακριβείς συσχετισμούς μεταξύ παραγόντων που επηρεάζουν και τις δυο κρίσεις. Καθοριστική θα είναι η ανάπτυξη τεχνητής νοημοσύνης και της μηχανικής μάθησης για τη δημιουργία μοντέλων παρακολούθησης και προβλέψεων των αρνητικών επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης και της ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Climate change and antibiotic resistance: a deadly combination, Sage Journals. Διαθέσιμο εδώ
- How Antimicrobial Resistance Is Linked to Climate Change: An Overview of Two Intertwined Global Challenges, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Interplay Between Antimicrobial Resistance and Global Environmental Change, Annual Reviews. Διαθέσιμο εδώ
