Της Αντωνίας Πετρολέκα,
Η «Τέχνη του Πολέμου» του Sun Tzu αποτελεί μια από τις σημαντικότερες, αν όχι την κορυφαία πραγματεία στρατηγικής όλων των εποχών. Μετά τον Θουκυδίδη και τον Clausewitz, ο Κινέζος Sun Tzu θεωρείται ένας από τους ισχυρότερους στρατηγικούς πραγματευτές. Ποιος είναι, όμως, ο Sun Tzu και κάτω από ποιες συνθήκες αναπτύχθηκε αυτή η στρατηγική μεγαλοφυΐα; Η παράδοση αποδίδει τη συγγραφή της «Τέχνης του Πολέμου» στο Sun Tzu, σύμφωνα με αυτή εκείνος έζησε στα τέλη του 6ου με αρχές 5ου αιώνα π.X. και ήταν στρατηγός του κινεζικού κράτους των Wu. Με βάση τα παραπάνω, η συγγραφή της «Τέχνης του Πολέμου» τοποθετείται στα τέλη του 6ου αιώνα π.χ.. Ωστόσο, στην πραγματικότητα αυτή η παραδοσιακή εκδοχή δεν φαίνεται να αντέχει στον χρόνο, καθώς πληθώρα στοιχείων φανερώνουν μια άλλη πραγματικότητα.
Κατ’ αρχάς, σύμφωνα με σωρεία πληροφοριών ο Sun Tzu δεν υπήρξε ως ιστορικό πρόσωπο, το κείμενο γράφτηκε πολύ αργότερα από τα τέλη του 6ου αιώνα π.X., ενώ δεν έχει έναν μοναδικό συγγραφέα και οπωσδήποτε δεν γράφηκε από τον Sun Tzu. Η ιστορικότητα της ίδιας της ύπαρξης του Sun Tzu έχει αμφισβητηθεί ήδη από τον 12o αιώνα μ.X., το βασικότερο επιχείρημα εναντίον βασίστηκε στο ότι δεν υπήρχε καμία ιστορική αναφορά στο πρόσωπο του προγενέστερη του 2ου αιώνα π.Χ., ενώ η μοναδική βιογραφία του κρίνεται εντελώς αναξιόπιστη. Σύμφωνα με αυτή, το 512 π.Χ. ο Βασιλιάς Helü των Wu, έχοντας διαβάσει την «Τέχνη του Πολέμου», ζήτησε από τον Sun Tzu να εφαρμοστεί για λογαριασμό του της στρατιωτικές του μεθόδους. Ωστόσο, ο Βασιλιάς Helü αποκλείεται να είχε διαβάσει την «Τέχνη του Πολέμου» για τον απλούστατο λόγο ότι το έργο δεν είχε ακόμα γραφτεί όσο εκείνος ζούσε.
Παράλληλα, έχουν επισημανθεί διάφοροι αναχρονισμοί στο κείμενο, με κυριότερο το ότι οι πολεμικές επιχειρήσεις τόσο μεγάλου εύρους όσο αυτών που περιγράφονται στην «Τέχνη του Πολέμου» ήτανε πρακτικά ανύπαρκτες στην Κίνα πριν από τον 4ο αιώνα π.Χ.. Γενικά η περιρρέουσα ατμόσφαιρα του έργου το τοποθετεί αδιαμφισβήτητα στην περίοδο των μαχόμενων κρατών, περίπου στα 400-221 π.Χ., η οποία ολοκληρώθηκε με την ενοποίηση της Κίνας και την ίδρυση της Κινεζικής Αυτοκρατορίας. Τα ανωτέρω εύλογα δημιουργούν τα εξής ερωτήματα: ποιος ήταν, λοιπόν, ο συγγραφέας της «Τέχνης του Πολέμου» και για ποιο λόγο η συγγραφή του αποδόθηκε στον Sun Tzu;
Η απόδοση του έργου σε ένα μυθικό και ουσιαστικά ανύπαρκτο πρόσωπο και η τοποθέτησή του στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. φαίνεται ότι ήταν «διαφημιστικό κόλπο» της εποχής. Στην αρχαία Κίνα η εγκυρότητα μιας ιδέας ή ενός κειμένου θεωρούταν ευθέως ανάλογη της αρχαιότητάς του. Επομένως, οι συγγραφείς του 4ου και 3ου αιώνα π.Χ. συνήθιζαν να ισχυρίζονται ότι οι απόψεις τους είχαν στην πραγματικότητα, διατυπωθεί έναν ή και περισσότερους αιώνες νωρίτερα. Όσον αφορά την επινόηση της φιγούρας του Sun Tzu, θεωρήθηκε ότι αποτελεί μια μυθολογική αφαίρεση του υπαρκτού και ιδιαιτέρως ικανού Στρατηγού Sun Bin.
Ωστόσο, ούτε ο Sun Bin αποτελεί συγγραφέα του παρόντος συγγράμματος, το οποίο καθώς φαίνεται έχει πολλούς συγγραφείς. Το κυριότερο επιχείρημα της ύπαρξης πολλών συγγραφέων εντοπίζεται στην ανομοιογένεια του κειμένου, πρωτίστως όσον αφορά τα κεφάλαια αυτού, και δευτερεύοντος εντός των ιδίων κεφαλαίων. Με άλλα λόγια, η «Τέχνη του Πολέμου» αποτελεί εξαρχής μια σύνθεση διαφόρων πηγών και απόψεων. Βέβαια, το γεγονός αυτό επ’ ουδενί μειώνει την αξία του έργου, διότι έχει κατορθώσει να συμπυκνώσει ένα μεγάλο σώμα της κινεζικής σοφίας για τον πόλεμο και τη στρατηγική.
Εφόσον «αποκρυπτογραφήσαμε τη σκοτεινή ταυτότητα» του Sun Tzu, πλέον μπορούμε να υπεισέλθουμε στο περιεχόμενο αυτού του πολυδιάστατου έργου. Στο πρώτο από τα 13 κεφάλαια της «Τέχνης του Πολέμου» εξερευνώνται οι 5 θεμελιώδεις παράγοντες (την πολιτική ηγεσία, τις καιρικές συνθήκες, τη μορφολογία του εδάφους, τη διοίκηση του στρατού και τη στρατιωτική οργάνωση) και τα 7 στοιχεία που καθορίζουν τα αποτελέσματα των στρατιωτικών εμπλοκών. Με τη σκέψη, την αξιολόγηση και τη σύγκριση αυτών των σημείων, ένας Διοικητής μπορεί να υπολογίσει τις πιθανότητές του για νίκη. Η απόκλιση από αυτούς τους υπολογισμούς θα εξασφαλίσει την αποτυχία, ενώ όπως έχει πει και ο συγγραφέας: «Ο πόλεμος είναι ζήτημα ζωτικής σημασίας για το κράτος. Από αυτόν εξαρτάται αν το κράτος θα επιβιώσει ή θα καταλυθεί το εάν η ασφάλειά του θα διατηρηθεί ή θα τεθεί σε κίνδυνο».
Εν συνεχεία, στο δεύτερο κεφάλαιο παραθέτει τη σημασία της οικονομίας του πολέμου και πώς η επιτυχία ενός στρατού απαιτεί τη γρήγορη και αποφασιστική νίκη στο πεδίο της μάχης. Παράλληλα, τονίζεται ότι οι επιτυχημένες στρατιωτικές εκστρατείες απαιτούν περιορισμό του κόστους του ανταγωνισμού και των συγκρούσεων. Προχωρώντας στην τρίτη, και τελευταία για το άρθρο αυτό, ενότητα, ο συγγραφέας ορίζει ότι η πηγή της δύναμης προέρχεται από την ενότητα, και συζητά τους πέντε παράγοντες που απαιτούνται για την επιτυχία σε οποιονδήποτε πόλεμο. Ενδεικτικό του κεφαλαίου αποτελεί η διαπίστωση ότι «Εάν κατανοήσεις τον εαυτό σου καθώς και τον αντίπαλο, δεν θα κινδυνεύσεις να ηττηθείς σε καμία μάχη. Εάν αγνοείς τον αντίπαλο, αλλά κατανοείς τον εαυτό σου οι πιθανότητες νίκης και ήττας είναι μοιρασμένες. Εάν αγνοείς τόσο τον αντίπαλο όσο και τον εαυτό σου, θα ηττηθεί σε κάθε μάχη».
Στο Α’ μέρος του παρόντος άρθρου αναλύθηκε η ταυτότητα του συγγραφέα της «Τέχνης του Πολέμου», καθώς και τα πρώτα 3 κεφάλαια του έργου. Στο Β’ μέρος του άρθρου θα αναλυθούν σε βάθος τα υπόλοιπα 10 κεφάλαια, καθώς και η σημασία τους για τη διεθνή στρατηγική σκέψη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Η τέχνη του πολέμου του Σουν Τσου, Πλατιάς, Κολιόπουλος, Εκδόσεις Δίαυλος
