Της Μαρίας Κουτσανδριά,
Ο συγγενικός δεσμός που ιδρύεται μεταξύ τέκνων και γονέων με τη θεμελίωση της μητρότητας και της πατρότητας, έχει ως φυσικό επακόλουθο μεταξύ άλλων, και την υποχρέωση του τέκνου να φέρει ορισμένο επώνυμο, το βασικότερο ίσως, στοιχείο εξατομίκευσής του. Στις επόμενες παραγράφους θα μας απασχολήσει η ρυθμιζόμενη στο νόμο περίπτωση ονοματοδοσίας του καταγόμενου από γάμο τέκνου.
Διευκρινίζεται αρχικά, πως σύμφωνα με το άρθρο ΑΚ 1388, δε νοείται πλέον κοινό οικογενειακό επώνυμο, το οποίο και θα έφεραν τα τέκνα με τη γέννησή τους, αλλά διατηρείται υποχρεωτικά το επώνυμο κάθε συζύγου, γεγονός που καθιστά εφαρμοστέα και τη ρύθμιση του άρθρου ΑΚ 1505. Σύμφωνα με αυτή, οι γονείς φέρουν την υποχρέωση προσδιορισμού του επωνύμου των τέκνων τους με κοινή αμετάκλητη δήλωσή τους, η οποία συντελείται πριν το γάμο σε συμβολαιογράφο ή στο λειτουργό, ενώπιον του οποίου θα γίνει ο γάμος. Ο τελευταίος οφείλει να ζητήσει και τη σχετική δήλωση (παρ.1). Το οριζόμενο επώνυμο, κοινό για όλα τα παιδιά μπορεί να συνίσταται είτε στο επώνυμο του ενός από τους δύο γονείς, είτε συνδυασμός των επωνύμων τους, σε καμία περίπτωση όμως δεν μπορεί να περιλαμβάνει περισσότερα από δύο επώνυμα (παρ.2). Η δήλωση αυτή των μελλονύμφων, που αναλύεται σε δύο αυτοτελείς και παράλληλες δηλώσεις βούλησης, οι οποίες είναι όμοιες, βαίνουν παράλληλα και τείνουν στην παραγωγή του ίδιου εννόμου αποτελέσματος, αποτελώντας συνδικαιοπραξία.
Τι συμβαίνει, όμως, εάν δε δηλωθεί το όνομα των παιδιών πριν το γάμο;
Στην περίπτωση που οι γονείς παραλείψουν να κάνουν δήλωση, σύμφωνα με τα ανωτέρω, τα παιδιά θα αποκτήσουν το επώνυμο του πατέρα τους (ΑΚ 1510 παρ.3) και περιθώριο αλλαγής της γνώμης τους δεν υφίσταται παρά μόνο μέχρι την τέλεση του γάμου. Περαιτέρω, αν η δήλωση γίνει μετά τον γάμο ή σε πρόσωπο αναρμόδιο, είναι άκυρη κι επομένως τα παιδιά θα πάρουν το επώνυμο του πατρός τους. Το αποτέλεσμα δε θα διαφοροποιηθεί εάν οι μελλόνυμφοι παντρευτούν χωρίς να έχουν υποβάλλει δήλωση προηγουμένως, εξαιτίας διαφωνίας τους.
Η προτίμηση του πατρικού επωνύμου συνιστά κατάλοιπο του προϊσχύσαντος δικαίου και αντίκειται στη συνταγματικά κατοχυρωμένη αρχή της ισότητας και της ισονομίας ανδρών και γυναικών, όπως αυτή κατοχυρώνεται στα άρθρα 4 παρ.2 και 116 παρ.1 του Συντάγματος, με προφανή υποχώρηση του νόμου ενώπιον μιας παγιωμένης πατριαρχικής λογικής, η οποία διέπει την κοινωνία μας, θέλοντας τον άντρα να έχει τον τελευταίο λόγο σε όλα. Επιπλέον, η διάταξη με την οποία τοποθετείται το επώνυμο του πατέρα ως επώνυμο του παιδιού ελλείψει ρητής συμφωνίας των γονέων έρχεται σε αντίθεση και με την απόφαση του Στρασβούργου, το οποίο δικαίωσε ένα παντρεμένο ζευγάρι Ιταλών, αποφασισμένων να δώσουν στο παιδί τους το επώνυμο της μητέρας, αίτημα που η Ιταλική δικαιοσύνη απέρριψε. Αποφασίσθηκε, λοιπόν, πως η υποχρεωτική ονοματοδοσία του τέκνου με το επώνυμο του πατέρα παραβιάζει το άρθρο 14 της Σύμβασης Ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που απαγορεύει τις διακρίσεις, αλλά και το δικαίωμα στο σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής. Το ζευγάρι τελικά δικαιώθηκε και το παιδί καταχωρήθηκε στο ληξιαρχείο με το επώνυμο της μητέρας του.
Η ανισότητα εις βάρος τον γυναικών από το πατρωνυμικό σύστημα συνακόλουθα με την πρόδηλη αστοχία των σχετικών διατάξεων, είναι επιδεκτική μίας μόνο λύσης, της καταχώρησης ως προεπιλογής και των δύο επωνύμων, η οποία έχει υποστηριχτεί από πολλούς νομικούς. Βεβαίως και η παρ.3 του άρθρου ΑΚ 1505 στερείται πρακτικής σημασίας, αφού ο δήμαρχος ή ο ιερέας ζητούν πάντα τη σχετική πληροφορία από τους νυμφευόμενους. Ωστόσο, κρίνεται αναγκαία η λήψη θετικών μέτρων για την προώθηση της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών και την άρση των ανισοτήτων με κρατική μέριμνα (άρθρο 116 Σ).
Πηγές
- Οικογενειακό Δίκαιο, Θανάσης Κ. Παπαχρίστου, Εκδόσεις Π.Ν Σάκκουλας
- Γενικές Αρχές Αστικού Δικαίου, Απόστολος Σ. Γεωργιάδης
- https://www.lawspot.gr/nomika-nea/edda-ti-apofasise-gia-tin-onomatodosia-ton-teknon
