Της Έλενας Μουλή,
Σήμερα μιλάμε για τον πόλεμο μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης. Πώς, όμως, προέκυψε, σύμφωνα με την επιστήμη των διεθνών σχέσεων, κάθε κράτος; Το παρόν άρθρο, θα εξετάσει το ιστορικό υπόβαθρο αμφότερων των κρατών.
Η Παλαιστίνη γεωγραφικά ανήκει στη Μέση Ανατολή. Αρχαιότερα, μαζί με άλλα ισλαμικά κράτη του αραβικού κόσμου αποτελούσαν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μετά την κατάρρευση της τελευταίας, η Παλαιστίνη έγινε αποικία της Βρετανίας (1918). Η ίδια, λοιπόν, από το 1923 έως και το 1948 αποτελεί κράτος κατ’ εντολή της Βρετανίας. Το κράτος κατ’ εντολή είναι ένα νομικό καθεστώς, σύμφωνα με το οποίο χώρες μέλη της Κοινωνίας των Εθνών αναλάμβαναν τη διακυβέρνηση των πρώην γερμανικών και οθωμανικών αποικιών μετά το τέλος του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, εάν κρινόταν ότι αυτές ήταν ανίκανες να κυβερνήσουν. Τα κράτη της ΚτΕ τούς παρείχαν συμβουλευτική και οικονομική βοήθεια, προκειμένου να ορθοποδήσουν.
Η εντολή, ωστόσο, απαιτούσε από τη Μεγάλη Βρετανία την εφαρμογή της Διακήρυξης του Μπάλφουρ, σύμφωνα με την οποία έπρεπε να ιδρυθεί ένα «εθνικό σπίτι» για τον εβραϊκό λαό. Σημαντικό είναι να αναφερθεί σε αυτό το σημείο η ανάπτυξη του κινήματος του σιωνισμού, στο τέλος του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου, σύμφωνα με το οποίο κρίνεται απαραίτητη η δημιουργία ενός εβραϊκού κράτους και συγκεκριμένα στην Παλαιστίνη, που θα συγκεντρώνει όλους τους Εβραίους της διασποράς. Οι Εβραίοι ήταν διασκορπισμένοι σε όλον τον κόσμο, και ειδικά μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και το Ολοκαύτωμα, η ανάγκη για τη δημιουργία ενός έθνους κράτους που θα τους περιβάλλει όλους εντεινόταν.
Η Παλαιστίνη κρίθηκε η καταλληλότερη περιοχή, λοιπόν, για τη δημιουργία ενός εβραϊκού κράτους και για την ανάπτυξη του λαού αυτού. Στην Παλαιστίνη η πλειοψηφία του τοπικού πληθυσμού ήταν Παλαιστίνιοι Άραβες, ενώ σημαντικό είναι να αναφερθεί πως οι Εβραίοι ζούσαν για χιλιάδες χρόνια στην περιοχή του σημερινού Ισραήλ, έως ότου εκδιώχτηκαν από τους Ρωμαίους. Ο επαναπατρισμός τους στην περιοχή της Παλαιστίνης ξεκίνησε ήδη από τον 14ο αιώνα, ωστόσο μαζικά έγινε τον 19ο και 20ο αιώνα με την ανάπτυξη του σιωνισμού. Οι μαζικές μεταναστευτικές αυτές ροές, οι οποίες εγκρίθηκαν και υποστηρίχθηκαν από το Η.Β., τις Η.Π.Α. και τα Η.Ε., δημιούργησαν ταραχές και εξεγέρσεις μεταξύ της εβραϊκής μεταναστευτικής κοινότητας και της αραβικής παλαιστινιακής που διαβιούσε από πριν εκεί. Το 1936 σημειώθηκαν 60.000 Εβραίοι μετανάστες στην περιοχή της Παλαιστίνης. Συνεπώς, όπως γίνεται προφανές, το κράτος του Ισραήλ δεν υπήρχε, αλλά προγραμματιζόταν να δημιουργηθεί στα παλαιστινιακά εδάφη.
Οι εξελίξεις αυτές, όπως ήταν επόμενο, προκάλεσαν έντονη δυσαρέσκεια στα αραβικά κράτη. Ήδη από το 1930, οι Άραβες θεωρούσαν το σιωνιστικό κίνημα ως μέγιστο κίνδυνο για την εδαφική ακεραιότητα των κρατών τους. Οι μεταναστευτικές ροές των Εβραίων, μάλιστα, αποτελούσαν άμεση απειλή για την ασφάλεια και τα συμφέροντά τους. Το 1936 έως 1939 σημειώθηκε η πρώτη αραβική εξέγερση κατά της Παλαιστίνης, της βρετανικής εντολής και της επικείμενης ίδρυσης του κράτους των Εβραίων. Τα αραβικά κράτη απαίτησαν την αραβική και παλαιστινιακή ανεξαρτησία και τον τερματισμό της εβραϊκής μετανάστευσης.
Προκειμένου να εξομαλυνθεί η κατάσταση, τα Η.Ε. πρότειναν ένα σχέδιο διχοτόμησης. Σύμφωνα με αυτό, η Παλαιστίνη θα διχοτομούνταν μετά το τέλος της Βρετανικής Εντολής σε δύο κράτη, ένα αραβικό και ένα εβραϊκό. Το σχέδιο εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Η.Ε. το 1947. Έτσι δημιουργήθηκε το Ψήφισμα 181, το οποίο προέβλεπε τη δημιουργία δύο ανεξάρτητων κρατών, του αραβικού και του εβραϊκού, στα εδάφη της Παλαιστίνης και ένα ειδικό καθεστώς για την Ιερουσαλήμ. Το σχέδιο προέβλεπε το 56% της γης της Παλαιστίνης να δοθεί στο εβραϊκό κράτος και το 43% γης στο αραβικό, παρόλο που οι Άραβες Παλαιστίνιοι αποτελούσαν την πλειοψηφία του πληθυσμού. Την ίδια περίοδο, το 1947, συστάθηκε και η Ειδική Επιτροπή των Η.Ε. για την Παλαιστίνη, η UNSCOP, η οποία θα έθετε σε εφαρμογή το Ψήφισμα 181 και θα ρύθμιζε τις εντάσεις των δύο κρατών. Οι Άραβες ασκούσαν έντονη πίεση στις εξελίξεις αυτές και δεν αποδέχονταν το σχέδιο για τη διχοτόμηση. Την ίδια στιγμή σε συζητήσεις των Η.Ε. και των Η.Π.Α. υπήρχαν προβληματισμοί και ανησυχίες σχετικά με το μέλλον και τη λειτουργικότητα του Ψηφίσματος και της πρότασης των Η.Ε. Οι προβληματισμοί αφορούσαν, κυρίως, τη μετανάστευση και την ασφάλεια.
Η πρόταση περί διχοτόμησης, τελικά, δεν εφαρμόστηκε, καθώς το αποτέλεσμα θα ήταν η συνέχεια των εχθροπραξιών και ο θάνατος αθώων ανθρώπων. Το Ψήφισμα 181, λοιπόν, απορρίφθηκε και προτάθηκε η δημιουργία ενός κράτους υπό την αιγίδα των Η.Π.Α. ή των Η.Ε., το οποίο θα προήγε την ειρήνη και τη συνύπαρξη των δύο λαών. Το σημαντικότερο που έπρεπε να ληφθεί υπόψη ήταν η δημιουργία ενός κράτους “modus vivendi” βιώσιμου για τους δύο λαούς.
Μετά την απόρριψη του σχεδίου διχοτόμησης, λοιπόν, ιδρύεται το 1948 το κράτος του Ισραήλ. Οι αξιώσεις των Εβραίων στην Παλαιστίνη που έτυχαν υποστήριξης των Μεγάλων Δυνάμεων και η δημιουργία του ανεξάρτητου κράτους του Ισραήλ βρήκαν αντίθετους τους Άραβες. Έτσι, ο Αραβικός Σύνδεσμος, που είχε ήδη συσταθεί για την εξισορρόπηση στην περιοχή και αποτελούνταν από την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία, το Ιράν, το Ιράκ, τη Συρία, την Ιορδανία και άλλες (αραβικές) χώρες, ξεκίνησε μία σειρά από συγκρούσεις με το Ισραήλ.
Ολοκληρώνοντας, η ίδρυση του κράτους του Ισραήλ στα παλαιστινιακά εδάφη υποκινήθηκε και αποφασίσθηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις και τη Δύση. Πολλοί θα μπορούσαν να κρίνουν την απόφαση αυτήν ως σωστή και αναπόφευκτη, άλλοι, ωστόσο, θα μπορούσαν να τη δουν ως ζημιογόνα για τους δύο λαούς και ως παραβίαση των κυριαρχικών τους δικαιωμάτων. Στο Β’ μέρος του άρθρου, μένει να εξετάσουμε τις εξελίξεις της ισραηλινο-παλαιστινιακής διένεξης, τους πόλεμους που προέκυψαν και αν επιλύθηκε ποτέ το διμερές ζήτημα ή όχι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Memorandum of conversation, by Mr. Fraser Wilkins, of the division of Near Eastern Affairs, Office of the historian, διαθέσιμο εδώ
- Γ. Σπυρόπουλος, Μέση Ανατολή, Αραβο-ισραηλινή διένεξη, Εκδόσεις Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 2011
- Arthur Goldschmidt Jr. Aomar Boum, Ιστορία της Μέσης Ανατολής, Εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2016
- Arab-Israeli conflict, Wiley online library, διαθέσιμο εδώ
- Israeli- Palestinian conflict, global conflict tracker, διαθέσιμο εδώ
- The Israel- Palestine crisis, international crisis group, διαθέσιμο εδώ
