Της Σοφίας Σουπιάδου,
Μέσα από τη νουβέλα Eyes of Zapata (Women Hollering Creek and Other Stories), η Sandra Cisneros μοιράζεται με τον αναγνώστη τις σκέψεις της γύρω από την αγροτική Μεξικανική Επανάσταση του 1910, τον έρωτα, την αγάπη, την απουσία, την αντικειμενοποίηση των γυναικών, αλλά, και τη δυναμική προσωπικότητα και την ανθεκτική τους φύση. Σε δεύτερη ανάγνωση, εντούτοις, το εξαιρετικό και ελκυστικό κείμενο της Cisneros, μέσω της διακειμενικότητας, μάς φέρνει σε επαφή με πολλά στοιχεία της ιδιαίτερης παράδοσης των Chicano, δηλαδή των Μεξικανών-Αμερικανών. Ειδικότερα, πέρα από τις συχνές αναφορές στη χλωρίδα και πανίδα της Μεξικανικής υπαίθρου, στα ήθη, έθιμα και στη δομή της οικογένειας των Chicanos/as, βλέπουμε μέσω των γυναικείων χαρακτήρων της ιστορίας να ξεπροβάλλει μπροστά μας μία από τις τρεις αρχετυπικές γυναικείες μορφές της Chicana/o κουλτούρας: η θρυλική Llorona.
Αρχικά, το βασικό πρόσωπο και αφηγήτρια της ιστορίας, η Inés Alfaro, παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με τη μυθική La Llorona, λόγω των κοινών εμπειριών τους. Η Llorona αποτελεί την πρωταγωνίστρια ενός Μεξικανικού λαϊκού μύθου που έχει τις ρίζες του στην προκολομβιανή εποχή και έχει επιβιώσει μέσω της αφήγησης έως σήμερα. Στα ισπανικά η λέξη “llorona” αποτελεί το θηλυκό γένος του επιθέτου “lloron”, το οποίο αναφέρεται σε κάποιον που κλαίει συνεχώς, θρηνεί, παραπονιέται ή γκρινιάζει. Η Llorona, λοιπόν, έχει χαρακτηριστεί ως «η γυναίκα που θρηνεί και κλαίει συνεχώς». H ιστορία που αφηγούνται όλοι, πλέον, έχει προκύψει από τον συγκερασμό δύο μύθων γύρω από τη Llorona. Ο ένας μιλάει για μια Llorona που «πλανεύει τους άνδρες» και ο άλλος αναφέρεται σε αυτήν ως μια «μοιρολογίστρα, μια γυναίκα που θρηνεί για τα χαμένα της παιδιά» (Kearney 199).
Η σημερινή μορφή της ιστορίας μιλάει για τη Llorona, η οποία είναι μια Ινδιάνα μητέρα δύο ή τριών νόθων παιδιών, που κάποια στιγμή ο εραστής της και πατέρας των παιδιών την εγκαταλείπει. Εκείνη επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από την εγκατάλειψη που βιώνει και γίνεται έρμαιο της τρέλας. Σε μια από τις εκρήξεις οργής της, πνίγει τα παιδιά της σε μια λίμνη. Από τη στιγμή αυτή και για όση ζωή της έχει απομείνει, η Llorona είναι καταδικασμένη να περιφέρεται κατά τη διάρκεια της νύχτας σε παραθαλάσσιες περιοχές ή κοντά σε λίμνες και ποτάμια, όπου υπάρχει το υγρό στοιχείο, θρηνώντας και ψάχνοντας να βρει τα παιδιά της. Όταν επιδίδεται σε αυτή τη νυχτερινή της αναζήτηση, συνήθως απαγάγει παιδιά ή υπνωτίζει αρσενικά, που την ακολουθούν σε ερημικές περιοχές και την επόμενη μέρα βρίσκονται νεκροί. Αυτός είναι και ο λόγος που πολλές Μεξικανές μητέρες φοβερίζουν τα παιδιά τους με το μύθο της Llorona ή τα συμβουλεύουν να μην επισκέπτονται μέρη κοντά σε λίμνες, ποτάμια ή θάλασσες, αργά τη νύχτα. Εμφανισιακά, η Llorona θυμίζει τη μορφή ενός φαντάσματος, μια καταπονημένης, περιπλανώμενης ψυχής, παρόλο που είναι νέα και όμορφη. Εμφανίζεται με πολύ μακριά μαλλιά και λευκά, μακριά φορέματα.
Η Inés Alfaro του κειμένου της Sandra Cisneros είναι κι αυτή μητέρα δύο νόθων παιδιών, αφού ο σύντροφος και πατέρας των παιδιών της, ο Emiliano Zapata, δεν την παντρεύτηκε ποτέ. Αντίθετα, την παράτησε κιόλας μετά από λίγο καιρό. Ένα στοιχείο που συνδέει επομένως τις δύο γυναίκες είναι το μοτίβο της εγκατάλειψης και της προδοσίας που βιώνουν στις ζωές του. Η Inés Alfaro και η Llorona αντιπροσωπεύουν τον ρόλο της στοχοποιημένης συντρόφου, του θύματος, ίσως, σε μία σχέση. Από τη μία πλευρά, η Llorona πέφτει θύμα εγκατάλειψης και προδοσίας του εραστή της και του το ανταποδίδει φονεύοντας τα παιδιά της. Από την άλλη, η Inés Alfaro βιώνει την εγκατάλειψη και την προδοσία εις διπλούν, αφού πριν την εγκαταλείψει ο Zapata, ο πατέρας της χλευάζοντάς την, τη διώχνει από το πατρικό της. Ο λόγος είναι ότι δε συμφωνούσε με τη σχέση της με τον Emiliano Zapata. Εκείνη όμως, πιστεύοντας τις υποσχέσεις του συντρόφου της, έφυγε από το πατρικό της ανεχόμενη το θυμό και την απόρριψη από τον πατέρας της.
Υπάρχει, όμως, και κάτι υπερφυσικό που ενώνει τους δύο χαρακτήρες. Οι δύο γυναίκες συνδέονται με έναν ιδιαίτερο τρόπο με το φυσικό στοιχείο του αέρα. Αυτό το κοινό τους χαρακτηριστικό προκύπτει από το γεγονός ότι η Llorona έχει τη μορφή μιας οπτασίας, ενός στοιχειού ή φαντάσματος που μπορεί να πετάει και να περιπλανιέται σε μέρη, χωρίς να γίνεται ορατή από τους ανθρώπους. Παράλληλα, η Inés Alfaro έχει τη συνήθεια να βγαίνει από το σώμα της και να πετάει αόρατη πάνω από τα μέρη που θέλει κατά τη διάρκεια της νύχτας. Αυτή η ικανότητά της είναι κληρονομική, αφού την πήρε από τη μητέρα της, όπως μαθαίνουμε μέσα από τη νουβέλα. Επομένως, και τα δύο πρόσωπα μπορούν να αιωρούνται τη νύχτα, δίχως να γίνονται αντιληπτά. Η μία αναζητώντας τον σύντροφό της που την εγκατέλειψε και η άλλη ψάχνοντας μάταια μες στην τρέλα της να βρει τα φονευμένα από το ίδιο της το χέρι παιδιά της.
Όποιος διαβάσει τη νουβέλα της Sandra Cisneros Eyes of Zapata, θα καταλάβει γρήγορα πως η συγγραφέας ενσωματώνει στο κείμενό της με επιτυχία τις λαϊκές παραδόσεις και τον πολιτισμό των Chicanos/as. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι μέσω της αφηγήτριας της ιστορίας φέρνει στο φως τον θρύλο της La Llorona, επιτυγχάνοντας να ταυτιστούν, και ίσως να βρουν παρηγοριά και το κουράγιο να εκφραστούν πολλές Chicanas που έχουν βιώσει την ίδια πικρή εμπειρία με την Inés Alfaro και τη Llorona. Και πάλι παρατηρούμε ότι η ατομική, προσωπική εμπειρία προστίθεται στο τεράστιο ανθρώπινο μωσαϊκό των ιδιωτικών ιστοριών, μεταβάλλεται σε κοινοτική, κοινωνική, γίνεται των πολλών και όχι του ενός.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Cisneros, Sandra. “Eyes of Zapata”. Women Hollering Creek and Other Stories, Vintage Books, 2013, pp. 85-113.
- Sandra Cisneros, britannica.com, διαθέσιμο εδώ.
- La Llorona as a Social Symbol, jstor.org, διαθέσιμο εδώ.
- Picante Pero Sabroso: Songs of La Llorona, blogs.loc.gov, διαθέσιμο εδώ.
- La Llorona (song), wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ.
