Της Αλεξάνδρας Μαρκεζίνη,
Η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή θα μπορούσε να παρομοιαστεί με μία αλυσίδα, στην οποία κάθε κρίκος αντιπροσωπεύει και ένα πολύ συγκεκριμένο στάδιο. Για να διασφαλιστεί η σταθερότητα της αλυσίδας και άρα η επίτευξη του στόχου που δεν είναι άλλος από ένα υγιές έμβρυο, πρέπει να διασφαλιστεί σε διάφορα στάδια η ακεραιότητα του βιολογικού υλικού. Έτσι, πριν την εμφύτευση, διενεργάται γενετικός έλεγχος των εμβρύων που ονομάζεται Προεμφυτευτική γενετική διάγνωση (PGD). Με τον τρόπο αυτό εντοπίζονται πιθανές βλάβες είτε σε γονίδια (μεταλλάξεις) είτε στη δομή και τον αριθμό των χρωμοσωμάτων (δομικές και αριθμητικές χρωμοσωμικές ανωμαλίες αντίστοιχα), ακόμα και μιτοχονδριακές διαταραχές. Τα υγιή έμβρυα στη συνέχεια μεταφέρονται στη μήτρα για την επακόλουθη εμφύτευση και εγκυμοσύνη. Ανάλογα λοιπόν το σκοπό της προεμφυτευτικής διάγνωσης, διακρίνεται σε δύο τύπους:
- PGTa, που αναφέρεται σε τεχνικές όπου τα έμβρυα ελέγχονται για ανευπλοειδία, δηλαδή για τη δομή και αριθμό των χρωμοσωμάτων
- PGTm, το οποίο γίνεται στοχευμένα όταν ο ένας ή και οι δύο γονείς έχουν ή είναι φορείς μιας συγκεκριμένης γενετικής ασθένειας, οπότε στην περίπτωση αυτή ελέγχονται συγκεκριμένα γονίδια ή γονιδιακοί τόποι, για να προσδιοριστεί εάν φέρει επίσης τη συγκεκριμένη γενετική ανωμαλία.
Τα ζευγάρια που χρειάζεται απαραίτητα να υποβληθούν σε PGD είναι εκείνα με προηγούμενες αποβολές, με παιδί με γενετική ασθένεια, που είναι γνωστοί φορείς μιας γενετικής νόσου και που έχουν οικογενειακό ιστορικό μιας γενετικής νόσου. Στο πλαίσιο του PGD εξετάζονται ασθένειες όπως το σύνδρομο του εύθραυστου Χ, θαλασσαιμίες, Κυστική ίνωση, Μυϊκή δυστροφία, υπολειπόμενες γενετικά ασθένειες και φορείς αμοιβαίων και Robertsonian μετατοπίσεων.
Σε αντίθεση με τις συμβατικές μεθόδους διάγνωσης για πιθανές ανωμαλίες, όπως αμνιοπαρακέντηση ή δειγματοληψία χορειακής λάχνης, οι οποίες διενεργούνται μετά την εμφύτευση και, μάλιστα, αφού έχει περάσει ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, η PGD είναι μη επεμβατική, γίνεται προεμφυτευικά και, μάλιστα, σε διάφορα στάδια μέχρι και την 6η μέρα ανάπτυξης στο εργαστήριο. Έτσι, μπορεί να γίνει βιοψία του πολικού σωματίου, των βλαστομερών από το έμβρυο της 3ης ημέρας και του τροφεκτοδερμίου από την ημέρα 5 ή 6 της βλαστοκύστης. (Τα παραπάνω αντιπροσωπεύουν συγκεκριμένα αναπτυξιακά στάδια του εμβρύου πριν την μεταφορά του). Και στις τρεις περίπτωσης η βιοψία ξεκινάει με το άνοιγμα της διαφανούς ζώνης και την αφαίρεση των κυττάρων. Έπειτα, ανάλογα με τον στόχο της διάγνωσης εκτελούνται διάφορες γενετικές τεχνικές, με τις επικρατούσες να είναι η αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης (PCR), υβριδισμό φθορισμού in-situ (FISH) ή συγκριτικό γονιδιωματικό υβριδισμό (CGH).
Ο in-situ υβριδισμός φθορισμού χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό του φύλου για ασθένειες που συνδέονται με Χ, χρωμοσωμικές ανωμαλίες και ανευπλοειδικό έλεγχο. Η τεχνική βασίζεται στον υβριδισμό συγκεκριμένων περιοχών ενός χρωμοσώματος με ειδικούς ανιχνευτές DNA, οι οποίοι είναι επισημασμένοι με διαφορετικές φθορίζουσες βαφές. Για διαταραχές που συνδέονται με Χ, χρησιμοποιούνται ειδικοί κεντρομερικοί ανιχνευτές για τα χρωμοσώματα Χ και Υ. Για μετατοπίσεις και άλλες χρωμοσωμικές ανωμαλίες, χρησιμοποιείται κανονικά τριπλό χρώμα FISH με τρεις διαφορετικούς ανιχνευτές για τα χρωμοσώματα που εμπλέκονται στη μετατόπιση. Ωστόσο, το μειονέκτημα της μεθόδου είναι ότι κάθε φορά εξετάζει λίγα χρωμοσώματα και όχι στο σύνολό τους. Η ανευπλοειδία μπορεί να εμφανιστεί σε οποιοδήποτε από τα 23 ζεύγη χρωμοσωμάτων.
Για τον λόγο αυτό, συχνά, προτιμάται ο συγκριτικός γονιδιωματικός υβριδισμός (CGH), όπου η ελέγχονται περισσότερα χρωμοσώματα. Η Αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης-PCR περιλαμβάνει την ενίσχυση ενός συγκεκριμένου θραύσματος DNA εκατομμύρια φορές για να παραχθεί αρκετό υλικό για επακόλουθη ανάλυση. Χρησιμοποιείται για τη διάγνωση μεμονωμένων γονιδιακών ελαττωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των διαταραχών που συνδέονται με το Χ, των κυρίαρχων και των υπολειπόμενων διαταραχών.
Αρχικά, πρέπει η γυναίκα να υποβληθεί σε ελεγχόμενη διέγερση των ωοθηκών (COH) με τη χορήγηση κατάλληλων ορμονών. Μετά την ανάπτυξη πολλαπλών ωαρίων γίνεται δακολπική λήψη τους με υπερήχους. Τα ωάρια «καθαρίζονται» από γύρω κύτταρα και ακολουθεί γονιμοποίηση. Έκτοτε, κάθε μέρα τα γονιμοποιημένα ωάρια, δηλαδή τα έμβρυα, αξιολογούνται μορφολογικά(αριθμό, το μέγεθος, το σχήμα των κυττάρων και τον ρυθμό κατακερματισμού των βλαστομερών), αλλά και ποιοτικά (PGD).
Ωστόσο, παρά τη σημαντική προσφορά για την ποιοτική αξιολόγηση του εμβρύου και άρα τις αυξανόμενες πιθανότητες για επιτυχή εγκυμοσύνη, ο συγκεκριμένος έλεγχος ενέχει κάποιες γκρι ζώνες, οι οποίες σχετίζονται με τον μωσαϊκισμό των κυττάρων, τους τεχνικούς περιορισμούς, καθώς και με τον τρόπο αξιοποίησης της διάγνωσης. Το τελευταίο αφορά κυρίως τις περιπτώσεις όπου —παραβαίνοντας τους νόμους τις βιοηθικής— επιχειρείται επιλογή του φύλου του εμβρύου. Καθώς το φύλλο μπορεί να διαγνωστεί βάσει των χρωμοσωμάτων, το εκάστοτέ ζευγάρι μπορεί εν δυνάμει να επιλέξει και το φύλο του μωρού. Υπό αυτό το πρίσμα, η PGD έχει εγείρει ηθικά ζητήματα, παρόλα αυτά η αποτελεσματικότητά της είναι αδιαμφισβήτητη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Preimplantation genetic diagnosis, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Preimplantation genetic diagnosis, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Molecular strategies for pre-implantation genetic diagnosis of single gene and chromosomal disorders, sciencedirect.com. Διαθέσιμο εδώ
