Της Όλγας Συμεωνίδου,
Νεοφιλελευθερισμός. Αυτή η μάστιγα της εποχής… Μα τι είναι πια αυτός ο νεοφιλελευθερισμός και η ελεύθερη αγορά; Είναι ο ασκός του Αιόλου που έχει ανοίξει; Ή μια νέα οικονομική πολιτική, που θα μας οδηγήσει σε μια κατάσταση ευμάρειας;
Ο νεοφιλελευθερισμός –γερμανικός όρος από το “Neoliberalismus”– πρωτοεμφανίστηκε το 1922 και η αρχική του διατύπωση είχε, μάλιστα, αρνητική χροιά. Aργότερα, το 1938 επιφορτίζεται θετικά και προτάσσει την ελεύθερη αγορά, τον ανταγωνισμό και την ελεύθερη επιχειρηματικότητα, σε συνδυασμό με ένα ισχυρό κράτος δικαίου. Εν συνεχεία, βλέπουμε τον όρο να παρακμάζει από τη δεκαετία του 1980 και έπειτα, ενώ κανένα πολιτικό κόμμα δεν ασπάζεται τον όρο αυτόν για να αυτοπροσδιοριστεί.
Τι πρεσβεύει, λοιπόν, ο νεοφιλελευθερισμός τον 21ο αιώνα;
Όταν αναφερόμαστε στη συγκεκριμένη έννοια, αναφερόμαστε, κυρίως, σε οικονομικές πρακτικές, καθώς περιεκτική πολιτική φιλοσοφία πάνω στον νεοφιλελευθερισμό δεν υπάρχει. Ο νεοφιλελευθερισμός του σήμερα βασίζεται και ασπάζεται 3 βασικά σημεία:
- Το ελεύθερο εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών
- Η ελεύθερη κυκλοφορία του κεφαλαίου, δηλαδή η ελεύθερη επιχειρηματικότητα
- Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις επιχειρήσεις
Μαζί με αυτά τα 3 θεμέλια του νεοφιλελευθερισμού συμπλέει και το διαρκές αίτημα για απουσία της κρατικής παρεμβατικότητας στην οικονομική δραστηριότητα.
Οδηγούμαστε, έτσι, σε άλλους 3 άξονες που συμπληρώνουν το παζλ της μεγαλύτερης εικόνας του νεοφιλελευθερισμού. Αρχικά, είναι ξεκάθαρη η θέση των νεοφιλελεύθερων για σμίκρυνση του κράτους, προκειμένου οι ιδιώτες να έχουν μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων στο πλαίσιο των συναλλαγών, χωρίς ιδιαίτερες κυβερνητικές παρεμβάσεις και ελέγχους.
Πέρα από αυτό, αλληλένδετος με την έννοια του νεοφιλελευθερισμού είναι ο ατομικισμός. Τι εννοούμε με αυτό; Ατομικισμός είναι, ουσιαστικά, η θεωρία που προβάλλει την αξία του ατόμου, έναντι του κοινωνικού συνόλου. Και πώς συνδέεται ενεργά η θεωρία αυτή με μια οικονομική πολιτική; Ουσιαστικά, μέσα σε μια ελεύθερη αγορά, το άτομο πρέπει να είναι εξίσου ελεύθερο προκειμένου να προάγει και να πετύχει το δικό του συμφέρον, χωρίς οι οικονομικές του δραστηριότητες να οριοθετούνται από το κράτος. Θα μπορούσε κανείς να πει πως γίνεται λόγος για κατάργηση οικονομικών συνόρων και δημιουργία μιας θέσης απλού παρατηρητή-κράτους των οικονομικών συναλλαγών.
Τέλος, έχουμε την ελεύθερη αγορά, που αποτελεί πυρήνα του νεοφιλελευθερισμού με κεντρική σημασία. Αρχικά, ας προσπαθήσουμε να ορίσουμε τι είναι αυτή η ελεύθερη αγορά. Ελεύθερη αγορά είναι το σύστημα οικονομίας της αγοράς, στο οποίο οι τιμές των αγαθών και των υπηρεσιών καθορίζονται ελεύθερα από τη συναίνεση μεταξύ προμηθευτών και καταναλωτών και στο οποίο οι νόμοι της προσφοράς και της ζήτησης είναι απαλλαγμένοι από την παρέμβαση της εκάστοτε Κυβέρνησης.
Κάνοντας τώρα τη σύνδεση, η πρωτοκαθεδρία της ελεύθερης αγοράς είναι λέξη-κλειδί για να κατανοήσουμε πώς λειτουργεί στην πράξη το σύστημα αυτό. Ας πάρουμε το εξής παράδειγμα: Αναρωτιόμαστε όλοι συχνά γιατί οι τιμές των super markets δεν μειώνονται και παρουσιάζουν συνεχή αύξηση. Τι συμβαίνει στην πραγματικότητα; Έχοντας βάλει την ελληνική οικονομία σε τροχιά ελεύθερης αγοράς, αυτό που επιτυγχάνεται είναι κάθε έμπορος να θέτει τις τιμές των προϊόντων του όσο υψηλά ο ίδιος επιθυμεί, χωρίς να υπάρχει ένα πλαφόν, δηλαδή ένα μέγιστο όριο σε ό,τι αφορά την τιμή πώληση. Κάπως έτσι καταλήγουμε να κάνουμε λόγο για αυτορυθμιζόμενη αγορά.
Είναι αυτό το οικονομικό σύστημα προσήκον για την Ελλάδα του 2024 θα σκεφτεί κάποιος εύλογα. Αν επιχειρήσουμε να βάλουμε κάτω από το μικροσκόπιο την ελληνική οικονομία, σε συνδυασμό με τις κοινωνικές επιπτώσεις πάντα, θα δούμε τα εξής: Ένα σύστημα τέτοιο αναπόφευκτα –ναι και όμως (!)– γεννά κοινωνικές ανισότητες. Παραπάνω, αναφέρθηκε ο όρος ατομικισμός, αν αναλογιστούμε πως εδώ προτάσσεται το ατομικό συμφέρον έναντι του συλλογικού, τότε φταίει ο εκάστοτε πολίτης που δεν μπόρεσε να βελτιώσει την οικονομική του κατάσταση και να γίνει πλουσιότερος και όχι, καμία ευθύνη δεν έχει το κοινωνικό κράτος και κράτος-πρόνοιας… σύμφωνα πάντα με τον νεοφιλελευθερισμό.
Και, τελικά, είναι καλός αυτός ο νεοφιλελευθερισμός ή όχι;
Ως οικονομικό σύστημα, ο νεοφιλελευθερισμός έρχεται να ενδυναμώσει την οικονομία μιας χώρας, θέτει σε κύριο-πρωταρχικό ρόλο τις επενδύσεις, την κυκλοφορία των κεφαλαίων και τον ανταγωνισμό ανάμεσα στις επιχειρήσεις. To σύστημα αυτό, ωστόσο, για να εφαρμοστεί αποτελεσματικά χρειάζεται ως πάγια βάση μια οικονομία με γερά θεμέλια, η οποία να έχει την «ευπλαστότητα» να συναρθρωθεί με τις επιβολές και τις τακτικές του συστήματος αυτού. Μόνο μακροπρόθεσμα θα μπορέσουμε να έχουμε καλύτερη εικόνα για το εάν ο νεοφιλελευθερισμός θα έχει ευοίωνη έκβαση στην περίπτωση της Ελλάδας (εφόσον εφαρμοστεί).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τελικά, τι στο καλό είναι ο νεοφιλελευθερισμός;, liberal.gr, διαθέσιμο εδώ
- Είναι ο νεοφιλελευθερισμός μια σύγχρονη θρησκευτική σέκτα;, news247.gr, διαθέσιμο εδώ
