Της Στέλλας Κίζυλη,
Ο κληρονόμος συνιστά καθολικό διάδοχο του κληρονομούμενου, με αποτέλεσμα να υπεισέρχεται τόσο στα δικαιώματα όσο και στις υποχρεώσεις του τελευταίου, ευθυνόμενος για αυτές με την προσωπική του περιουσία. Αν και η κληρονομία μπορεί να ωφελήσει σημαντικά τον κληρονόμο, ιδίως αν τα στοιχεία του ενεργητικού της είναι αξιόλογα και υπερτερούν έναντι των στοιχείων του παθητικού, η προσωπική και απεριόριστη ευθύνη του κληρονόμου για τα χρέη της μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τα συμφέροντά του. Στο πλαίσιο αυτό, με γνώμονα την αποτροπή του κινδύνου, ο νομοθέτης προέβλεψε τον θεσμό του ευεργετήματος της απογραφής, με το οποίο ο κληρονόμος αποδέχεται μεν, περιορίζει δε την ευθύνη του μέχρι το ενεργητικό της κληρονομίας.
Δικαίωμα να αποδεχθούν με το ευεργέτημα της απογραφής έχουν ο κληρονόμος, ο καταπιστευματοδόχος, καθώς και ο κληρονόμος του κληρονόμου όσο ο τελευταίος έχει δικαίωμα να αποποιηθεί την κληρονομία. Ειδικότερα, έγκυρη είναι η αποδοχή, η οποία λαμβάνει χώρα εντός της προθεσμίας αποποίησης από τον κληρονόμο, δηλαδή εντός τεσσάρων μηνών από τότε που ο κληρονόμος έμαθε την επαγωγή και τον λόγο της, σύμφωνα με το άρθρο 1902 παρ. 1 ΑΚ. Η σχετική δήλωση αποδοχής υπόκειται σε τύπο και γίνεται στον γραμματέα του δικαστηρίου της κληρονομίας. Κατά το άρθρο 810 ΚΠολΔ, δικαστήριο της κληρονομίας είναι το ειρηνοδικείο στην περιφέρεια του οποίου ο κληρονομούμενος είχε κατά το χρόνο του θανάτου του την κατοικία του και, αν δεν είχε κατοικία, τη διαμονή του και δεν είχε ούτε διαμονή, το ειρηνοδικείο της πρωτεύουσας του Κράτους.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ζήτημα της επίδρασης της αποδοχής με το ευεργέτημα της απογραφής, όταν υπάρχουν περισσότεροι κληρονόμοι ή σε περίπτωση προσαύξησης. Αναλυτικότερα, στην περίπτωση περισσότερων κληρονόμων, ο καθένας μπορεί να αποδεχθεί τη μερίδα του με το ευεργέτημα, χωρίς αυτό να επιδρά στη νομική θέση των υπολοίπων, ενώ σε περίπτωση προσαύξησης δεν απαιτείται για την κατά προσαύξηση μερίδα νέα δήλωση με το ευεργέτημα της απογραφής. Δεδομένου ότι η κατά προσαύξηση μερίδα δεν έχει αυτοτέλεια σε σχέση με την αρχική μερίδα του ωφελούμενου, η αποδοχή της αρχικής μερίδας με το ευεργέτημα της απογραφής έχει ως αποτέλεσμα την επέκταση του ευεργετήματος και στην κατά προσαύξηση μερίδα.
Επιπλέον, παρά το γεγονός ότι η αποδοχή με το ευεργέτημα της απογραφής έχει ταχθεί προς το συμφέρον του κληρονόμου και δεν συνιστά υποχρέωση αλλά απλώς δικαίωμά του, σε ορισμένες περιπτώσεις, ο νόμος προβλέπει ρητά αυτόν τον τρόπο αποδοχής. Πρόκειται για πλασματική αποδοχή με το ευεργέτημα της απογραφής, για την οποία δεν απαιτείται δήλωση στη γραμματέα του δικαστηρίου της κληρονομίας. Οι περιπτώσεις, κατά τις οποίες η κληρονομία επάγεται υποχρεωτικά με το ευεργέτημα της απογραφής είναι αυτές των ανήλικων κληρονόμων και των τελούντων σε καθεστώς δικαστικής συμπαράστασης, στερητικής ή επικουρικής. Φυσικά, σε ένα σύγχρονο κράτος δικαίου θα ήταν παράλογο να ευθύνονταν προσωπικά και εις ολόκληρον με την περιουσία τους πρόσωπα, τα οποία δεν έχουν την ικανότητα να αντιληφθούν το βάρος επαγωγής στα στοιχεία του παθητικού της κληρονομίας.
Η αποδοχή με ένα τέτοιο πλεονέκτημα επιφέρει σημαντικές συνέπειες, οι κυριότερες εκ των οποίων εντοπίζονται στα άρθρα 1904 και 1905 ΑΚ. Ειδικότερα, μετά την αποδοχή επέρχεται αυτοδικαίως ο αποχωρισμός των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων της κληρονομίας από την περιουσία του κληρονόμου, με αποτέλεσμα τον περιορισμό της ευθύνης του τελευταίου. Ο εξ απογραφής κληρονόμος δεν ευθύνεται δηλαδή για υποχρεώσεις πέραν των δυνάμεων της κληρονομίας, την αξία των στοιχείων του ενεργητικού της. Ακόμη, οι δανειστές του κληρονομούμενου δε μπορούν να στραφούν κατά της ατομικής περιουσίας του εξ απογραφής κληρονόμου, ώστε να ικανοποιήσουν τυχόν αξιώσεις τους κατά της κληρονομίας. Σε περίπτωση δε που ο κληρονόμος ενάγεται για την αποπληρωμή χρέους της κληρονομίας και το ενεργητικό αυτής δεν επαρκεί, μπορεί να προβάλει ανατρεπτική ένσταση κατά του δανειστή περί της ευθύνης του μέχρι το ενεργητικό της.
Παράλληλα, κατά το άρθρο 1904 ΑΚ, σε περίπτωση αποδοχής με το ευεργέτημα, δεν επέρχεται σύγχυση ως προς τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του εξ απογραφής κληρονόμου έναντι της κληρονομίας, δηλαδή αυτά ασκούνται αμοιβαίως υπέρ ή κατά της κληρονομίας ή του κληρονόμου. Τέλος, ως προς τις εμπράγματες εξασφαλίσεις, το άρθρο 1906 ΑΚ προβλέπει ότι κάθε εγγραφή υποθήκης ή προσημείωσης επί των κληρονομιαίων ακινήτων μετά τον θάνατο του κληρονομούμενου δυνάμει οποιουδήποτε τίτλου δεν παρέχει κανένα προνόμιο στους δανειστές, με εμφανή σκοπό της διάταξης τη διατήρηση της θέσης των δανειστών της κληρονομίας στην κατάσταση που υπήρχε κατά το χρόνο θανάτου του κληρονομούμενου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, Εγχειρίδιο Κληρονομικού Δικαίου, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα, 2014
