Του Στέργιου Παπαστεργίου,
Το πρωί της 6ης Φεβρουαρίου του 1934, οι Παριζιάνοι ανακαλύπτουν στους δρόμους αφίσες της δεξιάς και της άκρας δεξιάς που καλούν τον κόσμο σε διαδήλωση το ίδιο βράδυ, κατά της εξουσίας. Κάποιοι μαζεύουν πέτρες από τα πλακόστρωτα και ένας αέρας αναστάτωσης είναι διάχυτος σε όλη την πρωτεύουσα, σαν κάτι σημαντικό να επρόκειτο να συμβεί.
Η Γαλλία της δεκαετίας του ’30, όπως και πολλές άλλες χώρες, ήταν αποδυναμωμένη από τις επιπτώσεις του οικονομικού Κραχ του 1929, μαστιζόταν από ανεργία, από υψηλούς φόρους και βασικά αγαθά ήταν πλέον δυσπρόσιτα για τον μέσο πολίτη. Η αισιοδοξία μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου είχε διαψευστεί και η δυσαρέσκεια των πολιτών απέναντι στο πολιτικό σύστημα ολοένα και διογκωνόταν. Στα μάτια τους, η πολιτική εξουσία ήταν μια ελίτ αποσυνδεδεμένη από την πραγματικότητα και το Palais Bourbon που στέγαζε τη Γαλλική Εθνοσυνέλευση λογιζόταν ως ένα θέατρο όπου ο καθένας φορά μια μάσκα.
Το αποκορύφωμα μιας σειράς πολιτικών σκανδάλων αποτέλεσε η υπόθεση Σταβισκύ, ενός απατεώνα που με τεχνάσματα κατάφερε να καταχραστεί 200 εκατομμύρια φράγκα, έχοντας πολιτική υποστήριξη. Τον Ιανουάριο του ίδιου έτους, ο Σταβισκύ βρέθηκε νεκρός, με τις δηλώσεις των αρχών πως επρόκειτο για αυτοκτονία να αμφισβητούνται έντονα, καθώς πολλοί υποστήριζαν ότι στην πραγματικότητα δολοφονήθηκε από τους αστυνομικούς, ώστε να μην εμπλέξει πολιτικά πρόσωπα. Η τότε κυβέρνηση του Καμίλ Σωτέμ προσπάθησε να συγκαλύψει το σκάνδαλο τοποθετώντας δικούς της ανθρώπους στην υπόθεση, η οποία δεν διερευνήθηκε ποτέ. Υπό την πίεση διαδηλώσεων καθ’ όλη τη διάρκεια του Ιανουαρίου και των κατηγοριών του τύπου, ο Σωτέμ παραιτήθηκε και στις αρχές Φεβρουαρίου ο ριζοσπάστης σοσιαλιστής Εντουάρ Νταλαντιέ σχημάτισε κυβέρνηση.
Μια από τις πρώτες κινήσεις της νέας κυβέρνησης ήταν να τοποθετήσει δικά της πρόσωπα σε σημαντικές θέσεις, και κυρίως να απομακρύνει τον διοικητή της αστυνομίας Ζαν Κιάπ, που θεωρείτο υπερβολικά κοντά στη δεξιά. Ο Κιάπ ήταν ιδιαίτερα λαοφιλής και οι Παριζιάνοι τον εκτιμούσαν, καθώς θεωρούσαν πως είχε κάνει σημαντικό έργο για την πόλη τους. Η καθαίρεσή του κάθε άλλο παρά ικανοποίησε τον λαό, ο οποίος αποφάσισε να κατέβει οργανωμένα στους δρόμους.
Την εποχή αυτή, σημαντικό ρόλο στην κοινωνική και πολιτική ζωή έπαιζαν οι διάφοροι Σύνδεσμοι, οι οποίοι τοποθετούνταν κυρίως στα δεξιά του πολιτικού φάσματος. Τα μέλη τους ήταν από μοναρχικοί, κατά του κοινοβουλευτισμού, ακροδεξιοί και φασίστες στα πρότυπα του Μουσολίνι, μέχρι δημοκράτες δεξιοί, και τους ένωνε το κοινό αίσθημα της αδικίας και της απέχθειας για το πολιτικό σύστημα. Οι σύνδεσμοι αυτοί (όπως η Action Française, η Solidarité Française, η Jeunesses Patriotes, οι Francistes, αλλά και Ενώσεις Παλαιών Πολεμιστών) είχαν από δεκάδες μέχρι και εκατοντάδες χιλιάδες μέλη, τα οποία μπορούσαν να κινητοποιήσουν ανά πάσα στιγμή. Ο Τύπος εκμεταλλεύτηκε την αναταραχή και ρίχνοντας λάδι στη φωτιά έγραφε στα πρωτοσέλιδα: «Κάτω οι κλέφτες! Κάτω οι δολοφόνοι! Κάτω το άθλιο καθεστώς!».
Από τις 16:00, πλήθη άρχισαν να συγκεντρώνονται σε διάφορα σημεία του Παρισιού, με κέντρο κυρίως την Πλατεία Κονκόρντ που βρισκόταν κοντά στο Palais Bourbon. Στο μεταξύ, βρισκόταν σε εξέλιξη συνεδρίαση της Εθνοσυνέλευσης, καθώς ο Νταλαντιέ είχε ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης, και το Palais είχε μετατραπεί σε φρούριο, με χιλιάδες αστυνομικούς και χωροφύλακες στους δρόμους. Σύντομα το πλήθος άρχισε να γίνεται πιο επιθετικό και να παρενοχλεί τα όργανα της τάξης. Φώτα έσπαγαν και αυτοκίνητα καίγονταν, μπουτίκ λεηλατούνταν, ενώ οι διαδηλωτές σταμάτησαν ένα λεωφορείο, στο οποίο έβαλαν φωτιά αφού πρώτα το άδειασαν από τους επιβάτες του. Στη συνέχεια, παρεμπόδισαν την πυροσβεστική που είχε σπεύσει στο σημείο και η σύγκρουση με τις αρχές γενικεύτηκε. Τότε ήταν που έπεσε ο πρώτος νεκρός, ένας αστυνομικός που δέχτηκε βλήμα στο κεφάλι.
Στόχος των διαδηλωτών, που συνέχιζαν να συρρέουν από κάθε μεριά, ήταν να εμποδίσουν το να δοθεί ψήφος εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση Νταλαντιέ, τρομοκρατώντας τους βουλευτές. Εντός της συνεδρίασης, η κατάσταση ήταν, επίσης, χαοτική, καθώς η δεξιά αρνείτο να στηρίξει την κυβέρνηση, οι βουλευτές αλληλοπροσβάλλονταν, μερικοί μάλιστα έρχονταν και στα χέρια. Η ιδέα πως η Γαλλία έχει ανάγκη από έναν ισχυρό δικτάτορα στα πρότυπα της Γερμανίας και της Ιταλίας συζητιόταν για μήνες και εξέφραζε σε μεγάλο βαθμό τη δεξιά και την ακροδεξιά. Πολλοί ήθελαν πλήρη αναδιαμόρφωση του κράτους κόντρα στην παράλυση των θεσμών, γοητευμένοι από τις αντίστοιχες υποσχέσεις του Χίτλερ, τον οποίο έβλεπαν ως την ενσάρκωση της νεωτερικότητας.
Την ίδια ώρα, στις διαδηλώσεις είχαν κατέβει και οι κομμουνιστές και οι σοσιαλιστές, ώστε να μην αφεθεί ο δρόμος αποκλειστικά στη δεξιά, ενώ με την έλευση των πιο ριζοσπαστικοποιημένων ακροδεξιών ομάδων, η κατάσταση ξέφυγε. Πλέον, επρόκειτο για μια πραγματική «συγχώνευση θυμών», καθώς οι διαδηλωτές προέρχονταν από όλη τη μεσαία τάξη, ήταν φοιτητές, απλοί υπάλληλοι, ακόμα και γυναίκες. Η αστυνομία, ούσα πλήρως αποδιοργανωμένη, άνοιξε πυρ κατά του πλήθους χωρίς να έχει λάβει σχετική οδηγία, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα επιπλέον θανάτους. Ο Νταλαντιέ κατηγορήθηκε ότι είναι υπεύθυνος για τη σφαγή, ωστόσο πήρε ψήφο εμπιστοσύνης.
Ενώ τα πράγματα έδειχναν να ηρεμούν, κατά τις 21:00 μια νέα πομπή 20.000 ατόμων, μελών μιας ένωσης παλαιών πολεμιστών της δεξιάς, έφτασε στην Πλατεία Κονκόρντ με σκοπό να βαδίσει ειρηνικά και να διαμαρτυρηθεί για τη μείωση των συντάξεων και τα σκάνδαλα. Μια μερίδα της πομπής, ωστόσο, κατευθύνθηκε προς το Palais de l’ Elysée, περιοχή που ήταν απαγορευμένη, με την αστυνομία να αντιδρά με πρωτοφανή αγριότητα. Λίγο αργότερα, στην Πλατεία Κονκόρντ, διαδηλωτές και χούλιγκαν έφτιαξαν οδοφράγματα και επικράτησε κλίμα πραγματικής επανάστασης. Οι αρχές χρησιμοποίησαν τα όπλα τους για ακόμα μια φορά, προσθέτοντας 8 νεκρούς διαδηλωτές και δεκάδες τραυματίες. Μέχρι τις 03:00 το πλήθος είχε διαλυθεί, με τελικό απολογισμό 18 νεκρούς και 655 τραυματίες διαδηλωτές, και έναν νεκρό και 1664 τραυματίες αστυνομικούς.
Με το φως της επομένης, αποκαλύφθηκαν εικόνες ερήμωσης και καταστροφής. Ο στρατός κατέβηκε στους δρόμους και οι διαδηλώσεις απαγορεύτηκαν, καθώς η αίσθηση ήταν πως ανά πάσα στιγμή μπορεί να ξαναξεσπάσουν ταραχές. Ο Εντουάρ Νταλαντιέ ανέλαβε την ευθύνη για όσα συνέβησαν, υποβάλλοντας την παραίτησή του στον πρόεδρο της Δημοκρατίας, Αλμπέρ Λε Μπραν. Ήταν η πρώτη φορά στη γαλλική ιστορία που μια νόμιμη κυβέρνηση έπεφτε υπό την πίεση του δρόμου. Πολλοί έκαναν λόγο για οργανωμένη απόπειρα πραξικοπήματος, κάτι που, ωστόσο, δεν μπορεί να υποστηριχτεί, καθώς αν και έγιναν μυστικές πολιτικές συναντήσεις, δεν υπήρχε οργανωμένο σχέδιο κατάλυσης της δημοκρατίας. Ο σκοπός βασικά ήταν να επανέλθει η δεξιά στην εξουσία, εκμεταλλευόμενη τη λαϊκή οργή.
Η πτώση Νταλαντιέ έφερε τον Γκαστόν Ντουμέργκ, ο οποίος σχημάτισε κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας». Η κυβέρνηση αυτή πράγματι ήταν προσανατολισμένη στα δεξιά, αποτελούμενη, μεταξύ άλλων, από πρόσωπα όπως ο μετέπειτα δωσίλογος Φιλίπ Πετέν, που τότε έκανε την εμφάνισή του στην πολιτική. Λόγω εσωτερικών διαφωνιών, ωστόσο, και αυτή έπεσε σε λίγους μήνες, συνεχίζοντας τη μεσοπολεμική παράδοση των σύντομων και ασταθών κυβερνήσεων.
Τα γεγονότα της 6ης Φεβρουαρίου του 1934 αποτέλεσαν για την αριστερά μια απόπειρα φασιστικού πραξικοπήματος, μύθος που συνέβαλλε στον σταδιακό σχηματισμό ενός λαϊκού αντιφασιστικού μετώπου. Από την άλλη, ο μύθος της δεξιάς μιλά για μια εξέγερση τίμιων πατριωτών, τους νεκρούς της οποίας θα τιμούσε αργότερα το καθεστώς του Βισύ (1940-1944). Εξάλλου, το δωσιλογικό αυτό καθεστώς θεωρήθηκε ως η ρεβάνς της 6ης Φεβρουαρίου. Σε κάθε περίπτωση, αυτή η «αιματηρή γιορτή των γαλλικών αντιφάσεων» έμεινε στην ιστορία ως μία ημέρα που ταρακούνησε τη Δημοκρατία, αποτελώντας τμήμα των γενικότερων διαδικασιών οι οποίες θα οδηγούσαν την Ευρώπη στην καταστροφή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αφήγηση του ιστορικού Alain Decaux από το αρχείο INA Histoire, youtube.com, διαθέσιμο εδώ
- Εκπομπή του Europe 1 Au cœur de l’histoire με τον Franck Ferrand και τον Christophe Bourseiller, youtube.com, διαθέσιμο εδώ
- Ντοκιμαντέρ του Cédric Gruat (2020), Le jour où la République a vacillé: 6 février 1934, youtube.com, διαθέσιμο εδώ
- 1934, point de non retour?, legrandcontinent.eu, διαθέσιμο εδώ
