Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Λίγες προσωπικότητες στην Ιστορία έχουν συνδεθεί με τη βαρβαρότητα και την απάνθρωπη μεταχείριση του συνανθρώπου περισσότερο από τον Γιόζεφ Μένγκελε. Ο «άγγελος του θανάτου», όπως λέει και το προσωνύμιο που απέκτησε, ήταν ένας από τους πιο αδίστακτους και αμετανόητους εγκληματίες πολέμου, καθώς τα ιατρικά πειράματα που πραγματοποίησε σε κρατουμένους στο Άουσβιτς μπορούν να προκαλέσουν τον τρόμο ακόμη και στους πιο ανθεκτικούς αναγνώστες. Το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα, διηγείται την ιστορία του Μένγκελε από την αρχή μέχρι το τέλος της, με βάση νέα ερευνητικά πορίσματα και μέχρι στιγμής άγνωστα στοιχεία, που ρίχνουν φως σε πτυχές της ζωής, αλλά και του θανάτου του, πολλά χρόνια μετά το τέλος του πολέμου.
Το βιβλίο τιτλοφορείται Μένγκελε: Το αληθινό πρόσωπο του “Αγγέλου του Θανάτου”, συγγραφέας του είναι ο David G. Marwell και το ελληνόφωνο κοινό μπορεί πλέον να το προμηθευτεί σε μετάφραση της Θεοδώρας Δαρβίρη από τις Εκδόσεις Gutenberg. Ο συγγραφέας του πονήματος είναι ο πλέον κατάλληλος για τον ρόλο του αφηγητή αυτής της ιστορίας, καθώς ο ίδιος έχει διατελέσει επικεφαλής ερευνητής του Υπουργείου Δικαιοσύνης στις ΗΠΑ, συμβάλλοντας επί χρόνια στη δίωξη των Ναζί που κατέφυγαν στην Αμερική, ενώ πριν από αυτό ήταν Διευθυντής στο Κέντρο Τεκμηρίωσης του Βερολίνου, όπου φυλάσσονται μέχρι σήμερα τα αρχεία των μελών του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος.
Τα παιδικά χρόνια του Μένγκελε δεν προμήνυαν με κανέναν τρόπο την εξέλιξη που επακολουθούσε. Γεννημένος το 1911 σε ένα πλούσιο, συντηρητικό, καθολικό υπόβαθρο, αποφάσισε να σπουδάσει ιατρική, ανθρώπινη γενετική και φυσική ανθρωπολογία τη δεκαετία του 1930, απόφαση η οποία ήταν σε μεγάλο βαθμό εναρμονισμένη με την επιστημονική διάθεση της εποχής. Δεδομένης της υπέρμετρης φιλοδοξίας του, δεν είναι περίεργο ότι έγινε μέλος του Ναζιστικού Κόμματος το 1938, οπότε και εντάχθηκε στα SS. Τελικά, βρέθηκε να υπηρετεί στο Ινστιτούτο Κληρονομικής Βιολογίας και Φυλετικής Υγιεινής της Φρανκφούρτης, ένα ερευνητικό όργανο στενά ευθυγραμμισμένο με την επίσημη ναζιστική ιδεολογία. Μέσω του διευθυντή αυτού του ινστιτούτου, που επέβλεπε και τη διδακτορική του διατριβή, ο Μένγκελε τοποθετήθηκε στο Άουσβιτς τον Μάιο του 1943.
Στο Άουσβιτς, ο Μένγκελε είχε πλέον αρκετή εξουσία επί των κρατουμένων ώστε να θέσει σε εφαρμογή τα εγκληματικά του πειράματα. Οι εμμονές του για να αποδείξει τις θεωρίες του περί γενετικού και φυλετικού ντετερμινισμού τον οδήγησαν να πειραματίζεται ακόμη και με αθέμιτους και βάναυσους τρόπους σε διάφορες ομάδες, όπως κυρίως Ρομά, νάνους και δίδυμα αδέλφια. Παρόλα αυτά, η φήμη του Μένγκελε την εποχή που έδρασε πρέπει να περιείχε και αρκετές ανακρίβειες. Δεδομένου ότι ήταν συχνά αυτός που έκανε την επιλογή για το ποιοι κρατούμενοι στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, ποιοι ήταν ικανοί προς εργασία και ποιοι θα θανατώνονταν αμέσως, υπήρχαν γύρω από το άτομό του και διάφοροι μύθοι, οι οποίοι συχνά ενισχύθηκαν μετά τον πόλεμο, όταν έγιναν γνωστά τα πειράματά του. Γι’ αυτό και σε αρκετές μαρτυρίες επιζώντων, όπως εξηγεί ο Marwell, υπάρχουν ανακρίβειες για την εξωτερική εμφάνιση του Μένγκελε, τις γλώσσες στις οποίες μιλούσε, αλλά και τα πειράματα που διέπραττε. Ασφαλώς, αυτό δεν είναι μια προσπάθεια του συγγραφέα να δικαιολογήσει τον Μένγκελε – πρόκειται σε κάθε περίπτωση για έναν εγκληματία πολέμου.
Παρόλα αυτά, μερικά από τα πιο σκληρά πειράματα που έγιναν στο Άουσβιτς, σχετικά με τη μαζική στείρωση και τις επιπτώσεις της ασιτίας, πραγματοποιήθηκαν στην πραγματικότητα από άλλους γιατρούς του στρατοπέδου, αλλά ο Μένγκελε είναι αυτός που στην κοινή συνείδηση έχει συνδεθεί με αυτά, παρόλο που μαζί του εργάζονταν και πολλοί άλλοι επίορκοι γιατροί. Η φιλοδοξία αυτών των επιστημόνων για νέες ανακαλύψεις και ακαδημαϊκή καταξίωση δεν μπορούσε να χαλιναγωγηθεί με κανέναν τρόπο, συνεπώς το όριο ανάμεσα στον γιατρό και τον μαζικό δολοφόνο ξεπεράστηκε γρήγορα για πολλούς από αυτούς. Οι αιχμάλωτοι των στρατοπέδων ήταν για αυτούς αναλώσιμα πειραματόζωα, πάνω στα οποία εφήρμοζαν κάθε παράλογη ιδέα για να επιβεβαιώσουν τις ναζιστικές ιδεοληψίες για την «καθαρότητα της φυλής» και όχι μόνο. Ο Μένγκελε, όπως παραδίδει ο συγγραφέας, ήταν υπερήφανος για αυτό το φρικτό «εργαστήριο», θεωρώντας ότι συνέβαλε αποφασιστικά στη μελέτη της ιατρικής.
Ακόμη και όταν έφτασε η ώρα της κρίσης για τους ναζί, ο Μένγκελε δε μετανόησε ποτέ για τις πράξεις του, το μόνο που είπε ήταν ότι εκτελούσε εντολές. Ακόμη και από τις αφηγήσεις του γιου του, Ρολφ, φαίνεται ότι ποτέ δεν εξέφρασε καμία μεταμέλεια, ίσα ίσα, πίστευε ότι είχε βοηθήσει τους κρατουμένους που επέλεγε για τα πειράματα να παραμείνουν ζωντανοί. Οι διασυνδέσεις της οικογένειάς του, όμως, τον έσωσαν από το να λογοδοτήσει για τις πράξεις του – ο Μένγκελε διέφυγε την εκτέλεση και τελικά πέθανε το 1979 στη Βραζιλία, όπως απέδειξαν νεότερες έρευνες, στις οποίες συμμετείχε και ο συγγραφέας του βιβλίου.
Συνεπώς, το συγκεκριμένο βιβλίο δεν είναι σε καμία περίπτωση άλλη μία βιογραφία. Πρόκειται για ένα δυναμικό ανάγνωσμα, το οποίο περιέχει πλούσια ιστορική πληροφορία, αλλά τη συνδυάζει αριστοτεχνικά με την αφήγηση της ανακάλυψης νέων στοιχείων και της έρευνας. Ο συγγραφέας κάνει τους αναγνώστες κοινωνούς της προσπάθειας να αποδειχθεί η αλήθεια, η οποία συχνά θυμίζει αστυνομικό μυθιστόρημα και ασφαλώς θα συγκινήσει όποιον ασχολείται με τις ιστορικές ανθρωπιστικές επιστήμες. Το έργο αυτό, όμως, μπορεί να διαβαστεί από τον οποιονδήποτε έχει ενδιαφέρον για το ιστορικό θέμα που πραγματεύεται, αλλά και να προβληματίσει το ευρύ κοινό για τα όρια της επιστήμης – η οποία, ευτυχώς, έχει εδώ και πολλά χρόνια καταρρίψει την κοσμοθεωρία του Μένγκελε και των ομοϊδεατών του.
