Του Θανάση Μάριζα,
Τα σύγχρονα δεινά της Ουκρανίας έχουν ως σημείο αφετηρίας το φθινόπωρο του 2013. Εκείνη την εποχή, ο τότε Πρόεδρος της χώρας, Viktor Yanukovych, υπαναχώρησε από μια συμφωνία που θα εμβάθυνε τις σχέσεις της χώρας με την «πολυπόθητη» Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό δεν ήταν κάτι το ρηξικέλευθο: ο Yanukovych ήταν – και παραμένει – μια μαριονέτα της Μόσχας. Αυτό που ήταν, ωστόσο, ρηξικέλευθο, ήταν η αντίδραση του λαού. Μετά από τρεις μήνες συνεχών διαδηλώσεων, ο Yanukovych κατέφυγε (που αλλού;) στη Ρωσία. Η συνέχεια είναι γνωστή: η τελευταία εκμεταλλέυεται την εκδίωξη του Yanukovych, για να προχωρήσει σε προσάρτησης της «πολύτιμης» Κριμαίας, το 2014. Τίθενται, έτσι, οι βάσεις, μέσω σποραδικών αψιμαχιών στα ρωσο-ουκρανικά σύνορα, για κάτι πολύ πιο υποχθόνιο: τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, το 2022.
Μια δεκαετία μετά τις αρχικές διαδηλώσεις, το κέντρο τους, η Πλατεία Ανεξαρτησίας του Κιέβου, αποτελεί ένα πολύ διαφορετικό σκηνικό. Ο στρατιωτικός νόμος, που ισχύει από την αρχή της εισβολής, απαγορεύει τις μαζικές συγκεντρώσεις, καθώς και την ευρύτερη κυκλοφορία μετά τα μεσάνυχτα. Αυτό σημαίνει πως μέρη, που άλλοτε έσφυζαν από ζωή και λαϊκή «θέρμη», είναι πλέον ερημωμένα και ψυχρά.
Ο πόλεμος έχει «χάσει» την αρχική αίσθηση της έκτακτης κρίσης και, με τον καιρό, υιοθετεί όλο και περισσότερο τον «μανδύα» της νέας κανονικότητας. Οι άνθρωποι αναγκάζονται να μεταναστεύσουν ή να μετεγκατασταθούν, με τον πόλεμο να αποτελεί τον νέο «κάτοικο» των εστιών τους. Πόλλοι έχουν κάνει νέο τους «σπίτι» τα πεδία μάχης. Από τους εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους που κατατάχθηκαν στον στρατό, τις πρώτες ημέρες της εισβολής, έχουν δοθεί απαλλαγές μόνο στους πλέον βαριά τραυματίες. Τον Οκτώβριο, περίπου εκατό διαδηλωτές αψήφησαν τον στρατιωτικό νόμο και συγκεντρώθηκαν στο Κίεβο, ώστε να απαιτήσουν τον περιορισμό της διάρκειας στρατιωτικής υπηρεσίας. Ο ακριβής αριθμός εκείνων που, επί του παρόντος, βρίσκονται υπό στράτευση, παραμένει μυστικός. Το ίδιο συμβαίνει και με άλλες φιγούρες, όπως τον αριθμό των θυμάτων. Τον Δεκέμβρη, εξάλλου, αναδείθηκαν στην επιφάνεια φημολογίες πως το ουκρανικό Υπουργείο Άμυνας επεξεργαζόταν ένα σχέδιο ακόμη και για την έναρξη στρατολόγησης Ουκρανών πολιτών, που κατοικούν μόνιμα στο εξωτερικό.
Μέχρι πριν λίγους μήνες, όλοι στη Δύση έμοιαζαν να γνωρίζουν το πώς θα τελείωνε ο πόλεμος: η Ουκρανία θα απελευθέρωνε τα κατεχόμενα εδάφη της (συμπεριλαμβανομένης, φυσικά, της προαναφερθείσας κριμαϊκής χερσονήου), και, κατ’επέκταση, θα έσκαγε τη «φούσκα» της ρωσικής προπαγάνδας. Το «ντόμινο» θα τελείωνε με την κατάρρευση του (οριακά δικτατορικού) καθεστώτος Putin. Στην πραγματικότητα όμως, η πολυαναμενόμενη ουκρανική αντεπίθεση απέτυχε να λειτουργήσει ως από μηχανής θεός και ο πόλεμος κατέληξε σε «αδιέξοδο», με τη Ρωσία να εξακολουθεί να κατέχει το 20%, περίπου, του (κάποτε) ουκρανικού εδάφους.
Κι όσο ο πόλεμος συνεχίζεται τόσο η Ουκρανία θυμίζει όλο και περισσότερο τον κακό, ρωσικό της εαυτό: αυταρχική, διεφθαρμένη, μηδενιστική. Γιατί η χώρα δεν παλεύει μονάχα με τη Ρωσία, αλλά και με τον «δαίμονα της διαφθοράς». Ακόμη μαχητική, βέβαια, αλλά εμφανώς πιο κουρασμένη και αδύναμη. Τον Αύγουστο, παραδείγματος χάριν, ο νυν Πρόεδρος, Volodymyr Zelenskyy, απέλυσε όλους τους επικεφαλείς των περιφερειακών γραφείων στρατολόγησης. Η διαφορά στο σύστημα ήταν τόσο διάχυτη, καθώς προσαρμοζόταν στο μέγεθος της επιθυμίας των κατοίκων να εξαγοράσουν την πιθανότητα στρατολόγησής τους. Τέτοια είναι η κατάσταση στην Ουκρανία, καθώς εισέρχεται στον τρίτο συνεχόμενο – και, συγκριτικά, πιο βάναυσο – εμπόλεμο χειμώνα της.
Τον Νοέμβριο, ο πρώην Πρωθυπουργός της Δανίας και τέως Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Anders Fogh Rasmussen (ο οποίος έχει επιχειρήσει πολλάκις να βοηθήσει στην πραγμάτωση ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων), πρότεινε ότι το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να αποδεχθεί μια υποθετική εκδοχή της Ουκρανίας, η οποία δεν θα περιελάμβανε τα εδάφη που βρίσκονται, επί του παρόντος, υπό ρωσική κατοχή. Αυτή η ρύθμιση θα μετέτρεπε την τωρινή πρώτη γραμμή του μετώπου σε σύνορο και θα τερματίζε απευθείας τις μάχες, χωρίς καν να χρειαστούν διαπραγματεύσεις με τους Ρώσους. Μια τέτοιου είδους πρόταση μοιάζει, εκ πρώτης όψεως, πολύ καλή για έναν εξωτερικό παρατηρητή, αλλά αβάσταχτη για έναν κάτοικο της ίδιας της Ουκρανίας. Όχι μόνο θα πήγαιναν φαινομενικά «στράφι» οι θυσίες του πληθυσμού, αλλά η χώρα θα έχανε ένα αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού της. Πόσοι από εμάς θα συμφωνούσαμε, σε ένα αντίστοιχο δίλημμα για τη δική μας πατρίδα;
Φυσικά, ακόμη και η ρεαλιστική ύπαρξη της ανωτέρω προοπτικής θα σήμαινε πολλαπλές συζητήσεις, δημοσκοπήσεις και ψηφίσματα. Κοινώς, διαδικασίες αυτονόητες για κάθε χώρα που θέλει να χαρακτηρίζεται ως δημοκρατική. Είναι, εξάλλου, σχετικά κοινότοπη και η συναισθηματική επίκληση των δυτικών ηγετών πως η Ουκρανία μάχεται όχι μόνο για την επιβίωσή της, αλλά και για το μέλλον της Δημοκρατίας, στην ευρύτερη Ευρώπη. Αλλά η ίδια η έννοια της Δημοκρατία στην Ουκρανία δεν έχει περάσει ποτέ πιο δυσχερή περίοδο. Σύμφωνα με την κανονική τάξη πραγμάτων, παραδείγματος χάριν, η χώρα θα έπρεπε να έχει προγραμματισμένες προεδρικές εκλογές, για τον Μάρτιο. Μέχρι τα τέλη Νοεμβρίου (λίγες εβδομάδες πριν από τη λήξη της προθεσμίας για τον προγραμματισμό των εκλογών), το γραφείο του Zelenskyy φαινόταν ανοιχτό στην προοπτική να τις πραγματοποιήσει, αλλά, τελικά, αποφάσισε το αντίθετο.
Υπάρχουν, φυσικά, πρακτικές δυσκολίες στη διεξαγωγή εκλογών, εν καιρώ πολέμου. Υπολογίζεται ότι τέσσερα έως έξι εκατομμύρια Ουκρανοί ζουν υπό ρωσική κατοχή. Τουλάχιστον τέσσερα εκατομμύρια ζουν σε χώρες της Ε.Ε., ένα ακόμη εκατομμύριο ζουν στη Ρωσία και, τέλος, τουλάχιστον μισό εκατομμύριο ζουν σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Άλλα τέσσερα εκατομμύρια έχουν εκτοπιστεί εσωτερικά. Οι αριθμοί αυτοί περιλαμβάνουν και έναν σημαντικό αριθμό ατόμων που ενηλικιώθηκαν μετά την έναρξη του πολέμου, οπότε δεν είναι εγγεγραμμένοι για να ψηφίσουν. Αυτονόητα είναι και τα ζητήματα του πώς θα ψήφιζαν οι εν ενεργεία στρατιώτες, καθώς και του πώς θα παρακάμπτονταν οι πρακτικοί κίνδυνοι της πολυκοσμίας. Όταν οι Ουκρανοί συγκεντρώνονται σε ένα μέρος, εξάλλου, οι Ρώσοι τους βομβαρδίζουν. Με τόσους πολλούς ανθρώπους αποκλεισμένους από τη δημόσια συζήτηση, τι θα σήμαιναν καν οι εκλογές;
Η αστάθεια της τωρινής κυβέρνησης, πάντως, πιθανώς να σημαίνει πως η χώρα θα έρθει αντιμέτωπη με τους ανωτέρου «πονοκεφάλους» πολύ πιο σύντομα από ότι θα ήλπιζε. Αυτό, ωστόσο, θα εξεταστεί στο επόμενο μέρος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ukraine’s Democracy in Darkness, The New Yorker, διαθέσιμο εδώ
- For Ukraine Democracy: Reforms Now, Elections When Possible, United States Institute of Peace, διαθέσιμο εδώ
- Corruption Is an Existential Threat to Ukraine, and Ukrainians Know It, The New York Times, διαθέσιμο εδώ
- Army conscription becomes toxic issue for Ukraine’s leaders, Financial Times, διαθέσιμο εδώ
- Ukraine president says ‘not the time’ for elections, France 24, διαθέσιμο εδώ
