Του Δημήτρη Τσελίκα,
Ολοκληρώνουμε, σήμερα, τον βίο του Παυσανία (τον οποίο μελετήσαμε εδώ, εδώ, εδώ, εδώ κι εδώ). Μετά την ζωή του και τον θρίαμβο των Πλαταιών, είδαμε τη μοιρασιά των λαφύρων και τα αριστεία.
Μετά, από άλλα λάφυρα, έφτιαξαν άγαλμα ύψους δέκα πήχεων για τον θεό της Ολυμπίας, τον Δία, και άγαλμα ύψους επτά πήχεων για τον θεό του Ισθμού, τον Ποσειδώνα. Αφού τελείωσαν με αυτά, τα υπόλοιπα τα μοιράστηκαν μεταξύ τους ανάλογα την αξία της κάθε πόλης – παλλακίδες, χρυσάφι, ασήμι και άλλα. Ο Παυσανίας, ειδικότερα, έλαβε άφθονα από όλα, και γυναίκες και άλογα και τάλαντα και καμήλες και άλλα. Όταν αντίκρυσε τη σκηνή του Μαρδονίου, γεμάτη με χρυσά και ασημένια έπιπλα και πολύχρωμα παραπετάσματα, διέταξε τους μαγείρους του να φτιάξουν ένα γεύμα ίδιο με αυτό που συνήθιζε να τρώει ο Μαρδόνιος. Την ίδια ώρα, διέταξε τους δικούς του υπηρέτες να φτιάξουν το λακωνικό γεύμα. Όταν και τα 2 ήταν έτοιμα, ο Παυσανίας, βλέποντας και τα χρυσά ανάκλιντρα και τ’ ασημένια τραπέζια, άρχισε να γελάει δυνατά και φώναξε τους στρατηγούς των Ελλήνων να δουν το θέαμα. Όταν αυτοί συγκεντρώθηκαν, αφού τους έδειξε το περσικό δείπνο και τον μέλανα ζωμό, τους είπε: «Δείτε, άνδρες Έλληνες, πόσο άφρων ήταν ο Μήδος, που, ενώ ζούσε μια τέτοια ζωή, ήρθε εδώ για να μας αφαιρέσει αυτό το μίζερο καθημερινό».
Ακόμα και όταν πέρασε πολύς καιρός ύστερ᾽ από τη μάχη, πολλοί Πλαταιείς έβρισκαν κασέλες με χρυσάφι κι ασήμι κι άλλα πολύτιμα αντικείμενα. Τα πιο περίεργα ευρήματα όμως του πεδίου της μάχης, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ήταν ένα κρανίο που δεν είχε καμιά ραφή, αλλά ήταν μονοκόμματο, μ᾽ ένα κόκαλο όλο κι όλο, ένα σαγόνι, που στο πάνω μέρος του όλα τα δόντια έβγαιναν από μια κοινή ρίζα, ένα κόκαλο όλα τους, και τα άλλα δόντια και οι τραπεζίτες, και ένας σκελετός ανθρώπου με μάκρος πέντε πήχες (περίπου 2,3 μέτρα). Το πτώμα του Μαρδονίου εξαφανίστηκε από τη δεύτερη κιόλας μέρα, άγνωστο από ποιον· ο Ηρόδοτος αναφέρει φήμες για πολλούς κι από πολλές και διάφορες χώρες ότι το έθαψαν και πως πολλοί πήραν μεγάλα δώρα από τον Αρτόντη, τον γιο του, γι᾽ αυτή τους την πράξη· ένα από τα ονόματα ήταν του Διονυσοφάνη, πολίτη της Εφέσου.
Οι Έλληνες έθαψαν σε διαφορετικό τάφο η κάθε πόλη τους νεκρούς τους. Οι Λακεδαιμόνιοι έκαναν τρεις τάφους. Στον πρώτο έθαψαν αυτούς που αποκαλούν ιρένες (ανάμεσα σ᾽ αυτούς ήταν κι ο Ποσειδώνιος, ο Αμομφάρετος, ο Φιλοκύων κι ο Καλλικράτης). Στο δεύτερο έθαψαν τους υπόλοιπους Σπαρτιάτες και στον τρίτο τους είλωτες. Οι Τεγεάτες έθαψαν τους δικούς τους σε ιδιαίτερο τάφο, όλους μαζί, κι οι Αθηναίοι τους δικούς τους όλους μαζί, κι οι Μεγαρείς και οι Φλιάσιοι όσους σκοτώθηκαν απ᾽ το ιππικό. Όλοι αυτοί οι τάφοι σκέπαζαν πτώματα. Υπήρχαν τάφοι κι άλλων πόλεων στις Πλαταιές, αλλά όλοι αυτοί ήταν κενοτάφια. Η κάθε πόλη ξεχωριστά, νιώθοντας ντροπή για την απουσία της από τη μάχη, ύψωσε τύμβο, για να τον βλέπουν οι μελλοντικές γενιές. Ο Ηρόδοτος αναφέρει τον λεγόμενο τάφο των Αιγινητών, τον οποίο σκέπασε με τύμβο ο Κλεάδης, γιος του Αυτοδίκου, πολίτης των Πλαταιών, πρόξενος των Αιγινητών, ύστερα από παράκλησή τους, δέκα χρόνια μετά τη μάχη.
Μετά τις Πλαταιές, ο Παυσανίας πήγε στη Θήβα και τιμώρησε τους μηδίσαντες Θηβαίους, σκοτώνοντάς τους. Στη συνέχεια, ορίστηκε αρχηγός του ελληνικού στόλου με αποστολή να απελευθερώσει τις ελληνικές πόλεις που βρίσκονταν υπό περσική κυριαρχία. Ο μεγάλος στρατηγός απελευθέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της Κύπρου και κυρίευσε το Βυζάντιο (478-477 π.Χ.). Εκεί, απελευθέρωσε αρκετούς Πέρσες ευγενείς – μεταξύ αυτών και συγγενείς του Ξέρξη – και άρχισε να επικοινωνεί με επιστολές με τον Πέρση βασιλιά, λέγοντάς του πως επιθυμούσε να συνεργαστούν για την υποδούλωση της Ελλάδας. Μια θεωρία λέει πως του ζήτησε να παντρευτεί και την κόρη του, για σύσφιξη δεσμών μεταξύ τους. Δεν έχει αποδειχθεί αν εννοούσε αυτά που έλεγε ή όχι (ο Ηρόδοτος αμφιβάλλει για την ενοχή του, ο Θουκυδίδης είναι σίγουρος), πάντως εικάζουμε ότι βάδιζε στα χνάρια του Θεμιστοκλή και προσπαθούσε να ξεγελάσει τον Πέρση, με σκοπό να διαλύσει την Αυτοκρατορία του από μέσα. Το γεγονός ότι ασπάστηκε τα περσικά έθιμα και άρχισε να φορά περσικά ενδύματα, σε συνδυασμό με τον γενικότερα αυταρχικό και φιλόδοξο χαρακτήρα του, οδήγησε τους Πέντε Εφόρους να τον καλέσουν πίσω στη Σπάρτη για να λογοδοτήσει.
Δεν γνωρίζουμε τι ειπώθηκε εκεί, πάντως το αποτέλεσμα ήταν ότι ο Σπαρτιάτης στρατηγός αθωώθηκε, του αφήρεσαν, όμως, κάθε εξουσία. Αυτός δεν πτοήθηκε, και επέστρεψε στο Βυζάντιο ως ιδιώτης με μία τριήρη, όπου και συνέχισε τις επαφές του με τους Πέρσες. Όταν, το 477 π.Χ., εκδιώχθηκε από τους Αθηναίους οι οποίοι ανακατέλαβαν το Βυζάντιο, δεν επέστρεψε στη Σπάρτη αλλά εγκαταστάθηκε στις Κολωνές της Τρωάδος. Εκεί, κάποιοι τον κάρφωσαν στους Σπαρτιάτες, και οι Έφοροι τον ανεκάλεσαν και πάλι για να λογοδοτήσει. Αυτός, σίγουρος για τον εαυτό του, επέστρεψε στην πατρίδα του και προσπαθούσε να εξηγήσει στους Εφόρους για τον πραγματικό σκοπό της τακτικής που ακολουθούσε. Πέρα από τις κατηγορίες που αναφέραμε προηγουμένως, το γεγονός ότι περιφρονούσε ορισμένες παλαιές παραδόσεις και ήταν ύποπτος για ξεσηκωμό των ειλώτων λειτουργούσαν σίγουρα εις βάρος του. Από την στιγμή όμως που δεν υπήρχε καμία απόδειξη εναντίον του, δεν μπορούσε να υπάρξει καταδίκη. Το μόνο που υπήρχε ήταν κάποιες μαρτυρίες ειλώτων, οι οποίες όμως δεν ευσταθούσαν από μόνες τους.
Εν τέλει, βρέθηκε ο μάρτυρας κατηγορίας. Κάποιος που καταγόταν από την πόλη Άργιλο, ήταν αυτός που επρόκειτο να μεταφέρει την τελευταία επιστολή του Παυσανία στον Αρτάβαζο. Αυτός, όμως, είχε παρατηρήσει πως κανένας από τους προηγούμενους ταχυδρόμους δεν είχε επιστρέψει ζωντανός, και αυτό τον έβαλε σε υποψίες. Έτσι, άνοιξε το γράμμα και διεπίστωσε πως στο τέλος ο Παυσανίας παρακινούσε τον Αρτάβαζο να τον σκοτώσει. Οι Έφοροι πίστεψαν την κατηγορία, όμως ακόμα και έτσι ήθελαν να ακούσουν τον Παυσανία να ομολογεί μόνος του. Έτσι, κανόνισαν συνάντηση του Παυσανία με τον Αργίλιο στο Ταίναρο, στο ιερό του Ποσειδώνα, και οι ίδιοι κρύφτηκαν εκεί δίπλα. Όταν κατέφθασε ο Παυσανίας και τον ρώτησε τι συνέβη, εκείνος άρχισε να τον κατηγορεί για όσα είχε γράψει στην επιστολή του και να διαμαρτύρεται για την τύχη που τον περίμενε. Ο Παυσανίας τα παραδέχτηκε, και του ζήτησε να μην οργίζεται, εγγυώμενός του πως δεν θα πάθαινε τίποτα.
Οι Έφοροι, αφού τα άκουσαν αυτά, δεν προέβησαν άμεσα σε καμία ενέργεια. Ανεχώρησαν και σκόπευαν να τον συλλάβουν εντός της πόλης. Ο Παυσανίας όμως το κατάλαβε (τον προειδοποίησε και ένας Έφορος που ήταν με το μέρος του), και έτρεξε στο ναό της Αθηνάς Χαλκιοίκου, όπου και κατέφυγε ως ικέτης. Οι Έφοροι δεν τον πρόλαβαν, και έτσι αποφάσισαν να τον παγιδεύσουν εκεί. Αφαίρεσαν πρώτα τη στέγη του ναού και μετά έχτισαν την πόρτα του, ώστε να πεθάνει από το κρύο και από ασιτία. Η δε μητέρα του, η Θεανώ, έβαλε τον πρώτο λίθο. Λίγο πριν πεθάνει, ο φρουρός στην πόρτα ειδοποίησε τους Εφόρους, και αυτοί γρήγορα τον έβγαλαν έξω για να μη μολύνει τον ναό με τον θάνατό του. Στην αρχή σκόπευαν να τον ρίξουν στον Καιάδα, όπως έκαναν με τους προδότες (και όχι με τα χωλά βρέφη, όπως εσφαλμένως υποστηρίζεται), όμως τελικά άλλαξαν γνώμη και τον έθαψαν εκεί κοντά. Η Πυθία όμως μετέφερε στους Σπαρτιάτες ότι η Αθηνά θύμωσε μαζί τους για την παραβίαση του ιερού της, και έτσι αυτοί ανήγειραν 2 αγάλματα του Παυσανία εντός του για να την εξευμενίσουν.
Αυτός ήταν ο βίος του Παυσανία, του μεγάλου στρατηγού. Η οξυδέρκειά του και η στρατηγική του ικανότητα αποτέλεσαν τον πλέον κρίσιμο παράγοντα για τον θρίαμβο των Ελλήνων στις Πλαταιές και την οριστική εκδίωξη των βαρβάρων από την Ελλάδα. Το φαινόμενο της ελληνικής αχαριστίας, όμως, δεν άφησε ούτε αυτόν να γλυτώσει, όπως έγινε με τόσους και τόσους άλλους μεγάλους άνδρες. Κανείς δεν ξέρει αν θα κατάφερνε ο Παυσανίας να καταλύσει την αυτοκρατορία των Περσών από μέσα και ποια θα ήταν η πορεία της ιστορίας. Αυτό έγινε 136 χρόνια αργότερα, με τον μέγιστο όλων των Ελλήνων που έζησαν και θα ζήσουν σε τούτην τη γη, τον Αλέξανδρο τον Μέγα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κων. Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος 2, Αθήνα: Εκδόσεις Λυμπέρη – Εκδόσεις Οξύ.
- Πλεύρης, Κ. (2012), Οι βάρβαροι (Αναφορά στα Ελληνοπερσικά), Αθήνα: Εκδόσεις Ήλεκτρον.
- Ηρόδοτος Αλικαρνασσεύς, Ιστοριών Θ’ – Καλλιόπη (2012), μτφρ. Τζαφερόπουλος Α., Αθήνα: Βιβλιοθήκη Των Ελλήνων – Γεωργιάδης.
- Παυσανίας – Στρατηγός, lakonia.mobi, διαθέσιμο εδώ
- “Αυτές τις πράξεις τις κάνουν οι βάρβαροι, όχι οι Έλληνες”. Η απάντηση του Παυσανία, όταν του είπαν να παλουκώσει τον Πέρση στρατηγό, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
- Pausanias, oxfordreference.com, διαθέσιμο εδώ
- Pausanias – Greek military officer, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- Παυσανίας (στρατηγός), hellenicaworld.com, διαθέσιμο εδώ
- Pausanias (General), worldhistory.org, διαθέσιμο εδώ
