Του Γιάννη Τσορτανίδη,
Οι Ατρείδες δεν αναχωρούν ταυτόχρονα από το Ίλιον. Ο Αγαμέμνονας επιμένει να μην ξεκινήσουν προτού εξευμενίσουν με σπονδές και θυσίες την Αθηνά: η μέχρι τέλους ορκισμένη προστάτιδα των Αχαιών έχει εξοργιστεί με τον βιασμό της κόρης του Πριάμου και ιέρειας του Απόλλωνα Κασσάνδρας από τον Αίαντα τον Λοκρό, κατά την άλωση της Τροίας – μάλιστα η ανίερη πράξη έχει συμβεί δίπλα στο άγαλμα της θεάς. Ο Μενέλαος διαφωνεί, καθώς βιάζεται να επιστρέψει με την Ελένη στη Σπάρτη και μαζί με τον Νέστορα, τον Διομήδη και άλλους βασιλιάδες αποπλέουν πρώτοι και μετά από μια στάση στην Τένεδο, για να προσφέρουν θυσίες στους θεούς, ανοίγονται στο Αιγαίο πέλαγος.
Καθώς προσεγγίζει τον Λακωνικό κόλπο, ο στόλος του Μενελάου πέφτει πάνω σε τρικυμία στο ακρωτήρι Μαλέα και παρασύρεται στην Κρήτη, όπου τα περισσότερα πλοία του βυθίζονται, τσακισμένα στα βράχια. Μόνο πέντε από τα εξήντα συνολικά καράβια διασώζονται από το ναυάγιο και ξεβράζονται ακόμα νοτιότερα, στις ακτές της Αιγύπτου. Ο Μενέλαος και η Ελένη περιπλανιούνται και δέχονται φιλοξενία, τιμές και δώρα από Αιγύπτιους βασιλείς (μεταξύ των οποίων ο Θων και η σύζυγός του Πολύδαμνα), ενώ φτάνουν ακόμα και μέχρι τη Σιδώνα, τη Φοινίκη και την Αιθιοπία.
Εν τω μεταξύ ο Αγαμέμνονας έχει ξεκινήσει το ταξίδι της επιστροφής, συνοδευόμενος από την Κασσάνδρα, την οποία έχει αρπάξει από την Τροία. Παράλληλα, αποπλέουν και οι Αχαιοί που είχαν παραμείνει μαζί του (μεταξύ αυτών και ο Οδυσσέας). Στο ακρωτήριο Καφηρέα –ευρύτερα γνωστό σήμερα ως Κάβο Ντόρο– ο στόλος του Αγαμέμνονα εν μέσω θαλασσοταραχής παρασύρεται στα Κύθηρα, όπου βασίλευε κάποτε ο εξόριστος θείος του και αδερφός του Ατρέα, Θυέστης και κατόπιν ο γιος του, Αίγισθος. Ο τελευταίος, όμως, δεν βρίσκεται πια εκεί, καθώς κατά τη διάρκεια της απουσίας του εξαδέλφου του στην Τροία έχει εγκατασταθεί στις Μυκήνες και μάλιστα έχει συνάψει δεσμό με την Κλυταιμνήστρα – το μένος της γυναίκας του Αγαμέμνονα για τη θυσία της κόρης τους Ιφιγένειας δεν έχει, προφανώς, καταλαγιάσει.
Το ζεύγος των παράνομων εραστών σκοπεύει να εξοντώσει τον Αγαμέμνονα, όταν αυτός γυρίσει από την εκστρατεία και για αυτόν το λόγο έχουν τοποθετήσει φύλακα σε ένα παρατηρητήριο, ώστε να ειδοποιηθούν εγκαίρως για την επιστροφή του. Έτσι, όταν ο Αγαμέμνονας με τα πλοία του καταπλέουν, ο Αίγισθος βρίσκεται ήδη στην παραλία για να τον προϋπαντήσει και με προσποιητή χαρά τον προσκαλεί σε φαγοπότι, δήθεν για να γιορτάσουν την επιστροφή του. Ο Αγαμέμνονας δέχεται ανυποψίαστος την πρόσκληση και με τη συνοδεία της Κασσάνδρας και λίγων ανδρών του κάθονται στο τραπέζι και καθώς τρώνε, ορμούν εναντίον τους οπλισμένοι ακόλουθοι του Αιγίσθου και τους σφαγιάζουν. O Αίγισθος σκοτώνει τον Αγαμέμνονα, ενώ, παράλληλα, εμφανίζεται και η Κλυταιμνήστρα, που δολοφονεί την Κασσάνδρα – σύμφωνα πάντως με μια άλλη εκδοχή του μύθου, που απαντάται και στις τραγωδίες του Αισχύλου, ο Αγαμέμνονας δολοφονείται από την ίδια την Κλυταιμνήστρα στο παλάτι, την ώρα που παίρνει το λουτρό του ή ενώ κοιμάται. Ο Ατρειδικός κύκλος του αίματος που έχει ανοίξει με τη δολοφονία των παιδιών του Θυέστη από τον Ατρέα και τον φόνο του τελευταίου από τον Αίγισθο, συνεχίζεται με το άδοξο τέλος του βασιλιά των Μυκηνών και ενδόξου αρχιστράτηγου της Τρωικής εκστρατείας, για να κλείσει οριστικά, με την, επίσης, αιματηρή εκδίκηση που θα πάρει για τον χαμό του πατέρα του ο Ορέστης.
Η αδικαιολόγητη παράλειψη εκ μέρους του Μενελάου να μην γίνουν θυσίες στους θεούς πριν αποπλεύσει από την Αίγυπτο, συνεπάγεται την απουσία ούριου ανέμου για το ταξίδι και τα πλοία του καθηλώνονται για καιρό στη νήσο Φάρο, κοντά στις εκβολές του Νείλου. Στο νησί κατοικεί ο θρυλικός θαλάσσιος θεός Πρωτέας, γνωστός για την ιδιότητά του να αλλάζει μορφές, αλλά και για την ικανότητά του να προλέγει το μέλλον. Ο Μενέλαος συναντά την κόρη του Πρωτέα, Ειδοθέα, και δέχεται τη συμβουλή της να αναζητήσουν τον πατέρα της για να τους βοηθήσει με την επιστροφή τους.
Η συνάντηση του Μενελάου και των συντρόφων του με τον Πρωτέα συντελείται κατόπιν τεχνάσματος της Ειδοθέας και είναι επεισοδιακή, καθώς ο γέροντας, αρχικά, μεταμορφώνεται σε διάφορα ζώα για να τους ξεφύγει, αλλά, τελικά, υποκύπτει και προφητεύει τη μακαριότητα που περιμένει μετά θάνατον την ψυχή του βασιλιά της Σπάρτης, καθώς αυτή προορίζεται να κατοικήσει στα Ηλύσια Πεδία – τον ουράνιο τόπο στην ελληνική μυθολογία που προσιδιάζει στον Παράδεισο. Ο Πρωτέας υπενθυμίζει ακόμα στον Μενέλαο το χρέος των θυσιών που έχει λησμονήσει και τον πληροφορεί για την τύχη του Οδυσσέα και άλλων ηρώων του Τρωικού πολέμου, καθώς και για την τραγική μοίρα του Αγαμέμνονα. Προτού αναχωρήσει για να επιστρέψει οριστικά πλέον στη Σπάρτη, ο Μενέλαος χτίζει στην Αίγυπτο έναν κενό τάφο, προς τιμήν του αδικοχαμένου αδερφού του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ι.Θ. Κακριδής, Ελληνική Μυθολογία, τόμος 5: Τρωικός Πόλεμος, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1986
