Της Βασιλικής Ήσυχου,
Στις διάφορες κοινωνίες της Αφρικής, οι χοροί τους εξυπηρετούν μια σύνθετη ποικιλία κοινωνικών σκοπών. Οι παραστάσεις-χοροί των γηγενών μπορούν να εκφράζουν και να αντικατοπτρίζουν διάφορες πολιτισμικές αξίες ή τις κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των κατοίκων.
Συχνά, δεν υπάρχει σαφής διάκριση μεταξύ τελετουργικού εορτασμού και κοινωνικής αναψυχής στις παραστάσεις χορού. Ο ένας σκοπός μπορεί να συγχωνευθεί με τον άλλο, όπως στην εμφάνιση της μεγάλης μάσκας – Εφέ στο αποκορύφωμα του τελετουργικού φεστιβάλ Gelede στα χωριά Ketu-Yoruba της Νιγηρίας και του Μπενίν. Σύμφωνα με την παράδοση, η μάσκα εμφανίζεται τα μεσάνυχτα με έναν ιδιαίτερα δραματικό τρόπο, με απώτερο σκοπό να δοθεί στη μέλλουσα κοινότητα, ενώ, ταυτόχρονα, ο τελεστής προσπαθεί με δυνατά ξόρκια να κατευνάσει τις μάγισσες. Έπειτα, η χορεύτρια αρχίζει έναν έντονο χορό προκειμένου να δοξάσει τη Μητέρα Γη, αλλά και τις μεγαλύτερες ηλικιακά γυναίκες της κοινότητας. Ο ερμηνευτής τραγουδάει εγκώμια της μεγάλης τάξης, πολύ προσεκτικά για να μη χαθεί η σωστή σειρά, η οποία έχει καθοριστεί με βάση τις αρχαιότερες συνήθειες. Μ’ αυτόν τον τρόπο, μια τελετουργική πράξη γίνεται μια κοινωνική δήλωση, η οποία στη συνέχεια ρέει στην αναψυχή καθώς ο επίσημος χορός από την ομάδα Gelede δίνει τη θέση της στην ελεύθερη συμμετοχή των θεατών μέχρι την ανατολή του ηλίου. Ο τρανός Εφέ λέει ιστορίες σατιρικού και κωμικού περιεχομένου για να ψυχαγωγήσει το κοινό που τον παρακολουθεί.
Όσο πιο σημαντική έννοια είναι αυτή που παρουσιάζεται, τόσο περισσότερο αυξάνονται οι απαιτήσεις της παράστασης και η ποιότητά της. Στις μεγαλύτερες γιορτές, βέβαια, είναι και μεγαλύτερη η ανταπόκριση και η κινητοποίηση του τοπικού πληθυσμού. Αυτές οι περιστάσεις δεν αποτελούν μόνο μια κοινωνική μάζωξη αλλά απαρτίζουν και ένα σύνολο δραστηριοτήτων που επιτρέπουν στους ντόπιους να μετέχουν σε αυτές.
Τα συστήματα σκέψης παραδοσιακά, στους αφρικανικούς πολιτισμούς, έχουν τις ρίζες τους σε μια κοσμοθεωρία στην οποία υπάρχει συνεχής αλληλεπίδραση μεταξύ των πνευματικών δυνάμεων και της κοινότητας. Τα πνευματικά όντα μπορεί να κατοικούν σε φυσικά στοιχεία ή ζώα και μπορούν επίσης να κατέχουν ανθρώπινα μέσα. Αυτή η κατοχή προσώπων είναι συνήθως προσωρινή και περιορίζεται σε τελετουργικό, όπως όταν ο ιερέας του θεού των Γιορούμπα Σάνγκο χορεύει σε κατάσταση βαθιάς έκστασης στο ετήσιο φεστιβάλ, εκφράζοντας την οργή του θεού της βροντής με την αστραπιαία ταχύτητα του χεριού του, χειρονομίες και το δυνατό χτύπημα των ώμων του.
Στη Ζιμπάμπουε, τα πνευματικά μέντιουμ Mhondora, που συσχετίζουν τον λαό Shona με τα πνεύματα φύλακες των νεκρών, μπαίνουν σε έκσταση μέσω της μουσικής του “lamellaphone mbira”, στο οποίο τραγουδούν ενώ εκτελούν απλά, επαναλαμβανόμενα μοτίβα ποδιών. Έτσι, οι χοροί των ιερέων και των μέντιουμ επιβεβαιώνουν την τελετουργική τους ηγεσία.
Ο χορός χρησιμοποιείται ως θεραπεία γι’ αυτούς τους πληθυσμούς. Οι γυναίκες της Hausa, για παράδειγμα, βρίσκουν θεραπεία μέσω του χορού και της κατοχής πνεύματος στη λατρεία Μπόρι. Μεταξύ των Jukun της Νιγηρίας, μια παρόμοια οργάνωση ονομάζεται Ajun, των οποίων οι πρεσβύτεροι αντιμετωπίζουν τις υστερικές διαταραχές στις γυναίκες εξορκίζοντας τα κακά πνεύματα στις τελετές μύησης. Κατά τη διάρκεια μιας τρίμηνης περιόδου σε ένα οικιακό ιερό, ο πάσχων διδάσκεται τραγούδια και χορούς που έχουν θεραπευτική λειτουργία με αποκορύφωμα μια τελετή στην οποία ο μυημένος ενώνεται δημόσια με τα μέλη της κοινωνίας για να εκτελέσει τον χορό Ajun-Kpa. Τα θηλυκά πνευματικά μέντιουμ του Kalabari στο δέλτα του Νίγηρα, χρησιμοποιώντας τον χορό και το τραγούδι ως ουσιαστικό μέρος της θεραπείας τους, πιστώνονται επίσης με τις θεραπευτικές δυνάμεις.
Οι αφρικανικές μεταμφιέσεις έχουν σε παγκόσμιο επίπεδο μια τρομακτική φήμη, διότι συνδέονται στενά με τον κόσμο των πνευμάτων και των νεκρών. Πολλές φορές το άυλο, το άγνωστο και το αόρατο, προκαλεί την περιέργεια, τη γοητεία και τον φόβο.
Είτε είναι μέρα είτε νύχτα, την ώρα του τρύγου, της περιτομής, στους γάμους ή ακόμα και κατά τη διάρκεια μιας κηδείας, οι μασκαράδες όλων των σχημάτων, μεγεθών και χρωμάτων βγαίνουν για να χορέψουν τους χορούς τους για θυσίες ή καθαρή διασκέδαση. Λέγεται ότι είναι αναπαραστάσεις προγονικών πνευμάτων, πνευμάτων της φύσης ή ακόμα και θεοτήτων! Τα μέλη αυτών των μυστικών ομάδων είναι αυστηρά άντρες και η είσοδος σε μία απ’ αυτές γίνεται αποκλειστικά με μύηση.
Από το Μάλι στη Νιγηρία, την Τανζανία στη Ζιμπάμπουε, τη Γκάνα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό ή τη Ζάμπια και τη Νότια Αφρική, αυτές οι μεταμφιέσεις αποτελούν μέρος του κοινωνικού ιστού της Αφρικής για γενιές. Το κλειδί είναι η μάσκα και το κοστούμι που φοριούνται για να αντιπροσωπεύουν το πνεύμα ή τη θεότητα που επιθυμούν να απεικονίσουν και να κρύψουν την ταυτότητά τους. Μερικοί είναι ακόμη γνωστό ότι χρησιμοποιούν μια συσκευή για να κρύψουν τη φωνή τους, καθώς το να αποκαλύπτουν την ταυτότητά τους ή τα μέλη της οικογένειάς τους θεωρείται ντροπή.
Οι μεταμφιέσεις και οι χοροί αποτελούν επίσης μέρος του δυτικού πολιτισμού και ξεκίνησαν με την τήρηση της εποχής του καρναβαλιού τον 15ο αιώνα στην Ευρώπη. Το καρναβάλι ήταν μια περίοδος αποχαιρετισμού στο κρέας με ό,τι φαγητό και κρασί μπορούσαν να καταναλώσουν πριν από τη Σαρακοστή. Πλούσιοι και φτωχοί ντύνονταν με μάσκες και ανακατεύονταν ελεύθερα, ενώ παρελάσεις και χοροί γίνονταν στον δρόμο. Μια άλλη εκδοχή λέει ότι η ιδέα του ντυσίματος για την άνοιξη προήλθε από το “carrus navalis”, το φεστιβάλ της Ίσιδας. Αυτό ήταν ένα αρχαίο αιγυπτιακό φεστιβάλ στην Αφρική, όπου μετέφεραν εικόνες της Ίσιδας στη θάλασσα για να ευλογήσουν τους πρώτους ναυτικούς που ξεκινούσαν μετά τον χειμώνα. Τους συνόδευε μια παρέλαση ανθρώπων ντυμένων με στολές που απεικόνιζαν ζώα και άλλα ιερά ενδύματα. Αυτά τα φεστιβάλ εξελίχθηκαν σε «μπάλες» μεταμφιέσεων, όπου κάποιος ντύνεται με κομψά ρούχα ή κοστούμια και τα συνδυάζει με μια μάσκα. Αυτή η μάσκα θα αφαιρούνταν όταν η ώρα σήμανε μεσάνυχτα, όπως στην ιστορία του παραμυθιού της Σταχτοπούτας, μόνο τότε όλα θα επέστρεφαν στο κανονικό, καθώς όλα θα έχουν αποκαλυφθεί.
Η Αφρική, λοιπόν, αποτελεί ένα από τα πιο ζωντανά μέρη της Γης, με μια πολύ έντονη και ξέφρενη κουλτούρα. Οι ντόπιοι έχουν πάντα όρεξη και αντοχή για οποιοδήποτε χορό, καθώς η καλόκαρδη και δυνατή προσωπικότητά τους, αποτυπώνεται σε κάθε κίνησή τους!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- African dance, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- Afrikan masquerade dancers, msingiafrikamagazine.com, διαθέσιμο εδώ
