Του Λάμπρου Βέλλιου,
ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ ΟΜΩΣ Ο ΛΕΧ ΒΑΛΕΣΑ;
Ο Λεχ Βαλέσα ήταν ένας ακτιβιστής ο οποίος γεννήθηκε στο Πόποβο της Πολωνίας το 1943 και σπούδασε μηχανικός αυτοκινήτων, εργασία με την οποία ασχολήθηκε από το 1961 έως το 1965. Στην συνέχεια υπηρέτησε στον στρατό, ενώ από το 1967 άρχισε να εργάζεται σαν ηλεκτρολόγος στις ναυπηγικές εγκαταστάσεις του Γκντανσκ. Ήδη από το 1970, ο Βαλέσα λάμβανε μέρος σε κινητοποιήσεις εναντίον της κυβέρνησης με βασικό αίτημα την μεταρρύθμιση στο χώρο εργασίας του, κάτι που τον οδήγησε να υποστεί συνέπειες όπως η φυλάκιση κι η απόλυση του.
ΓΙΑΤΙ ΑΦΗΣΕ ΤΟΣΟ ΜΕΓΑΛΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΩΝΙΑΣ;
Ο Βαλέσα, συμμετέχοντας σε μεγάλες κινητοποιήσεις για μια δεκαετία, κατόρθωσε να δημιουργήσει το συνδικάτο «Αλληλεγγύη» το 1978, το οποίο διαδραμάτισε τον πιο καθοριστικό και βασικό ρόλο στην μεγάλη εξέγερση του 1980 στα ναυπηγεία του Γκντανσκ, τα οποία καταλήφθηκαν. Αφορμή αποτέλεσε η σύλληψη μιας ηγετικής φιγούρας του πολωνικού κινήματος, της Άννας Βαλεντίνοβιτς, σε μια άλλη εξέγερση που είχε πραγματοποιηθεί τον ίδιο χρόνο στο Λιουμπλίν, λόγω της αύξησης των τιμών του κρέατος και της προσπάθειας, όπως ειπώθηκε τότε, του συνεχούς διχασμού της εργατικής και αγροτικής τάξης από την κυβέρνηση. Η «Αλληλεγγύη» λοιπόν, μαζί με τον ηγέτη της, τον Βαλέσα, εκείνη την εποχή, ζητούσε από το πολωνικό καθεστώς την επαναπρόσληψη όλων των απολυμένων εργατών, την αποφυλάκιση των πολιτικών κρατουμένων και την αύξηση των μισθών.
Παράλληλα, οι καταλήψεις των εργοστασίων επεκτάθηκαν σε όλη την περιοχή του Γκντανσκ, με αποτέλεσμα την δημιουργία Επιτροπών με κύρια την Διαεργοστασιακή Απεργιακή Επιτροπή, η οποία ελεγχόταν κατά κύριο λόγο από την «Αλληλεγγύη». Η Επιτροπή αυτή ερχόταν σε συνεχείς διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση, τις οποίες ο πολωνικός λαός θα μπορούσε να παρακολουθεί ζωντανά. Τα αιτήματα λίγα και συγκεκριμένα: «Νομιμοποίηση όλων των μη κομματικών συνδικάτων, ελευθερία του τύπου, πρόσβαση των απεργών στον Τύπο, κατάργηση της αστυνομίας κι απόσπαση των προνομίων του γραφειοκρατικού μηχανισμού». Αιτήματα τα οποία προσπάθησαν να αποδυναμώσουν το πολωνικό καθεστώς και να αναδείξουν ότι όργανο πλέον της εργατικής εξουσίας αποτελούσε η Διαεργοστασιακή Επιτροπή. Πλέον, ήταν φανερό πως υπήρχε ένα καθεστώς δυαδικής εξουσίας στο οποίο πρώτος πόλος ήταν το κυβερνητικό καθεστώς και δεύτερος πόλος η Επιτροπή και το μεγαλύτερο συνδικάτο της Πολωνίας, η «Αλληλεγγύη». Το συνδικάτο, λοιπόν, ήλεγχε πλήρως το δίκτυο των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς, το δίκτυο διανομής τροφίμων και ολόκληρου του μηχανισμού συστήματος Υγείας. Έτσι, το καθεστώς, προκειμένου να επιβιώσει κερδίζοντας λίγο χρόνο, υπέγραψε το 1980 τα 21 αιτήματα που είχαν τεθεί από τον Βαλέσα και την Επιτροπή, τα οποία έμειναν γνωστά ως «Συμφωνία του Γκντανσκ», με αποτέλεσμα η απεργία να λήξει.
«ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ» ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΟΝ ΛΕΧ ΒΑΛΕΣΑ
Η «Αλληλεγγύη» μαζί με την Επιτροπή κατόρθωσαν ύστερα από την περίφημη αυτή εξέγερση κι υπογραφή της συμφωνίας να γιγαντωθούν αποκτώντας επιρροή πάνω στην κοινωνία. Συγκεκριμένα, μετά την συμφωνία του Γκντανσκ, υπολογιζόταν πως η «Αλληλεγγύη» είχε 3,5 εκ. μέλη, ενώ μέσα σε σύντομο χρονικό πλησίασε τα 10 εκ. μέλη. Παρ’ όλα αυτά δεν κατόρθωσε ποτέ να παγιώσει μια νέα επανάσταση και να εξοντώσει εξ ολοκλήρου το γραφειοκρατικό μηχανισμό, με τις ευκαιρίες να υπάρχουν, όπως ήταν μεταξύ άλλων και τον Μάρτη του 1981, όταν μέλη της «Αλληλεγγύης» χτυπήθηκαν βάναυσα από τις αστυνομικές δυνάμεις, καλώντας στη συνέχεια σε 4ωρη απεργία. Ο ηγέτης της «Αλληλεγγύης» όμως, ο Βαλέσα, σε συνεργασία με την εκκλησία, προσπάθησε να εκτονώσει τα έντονα συναισθήματα λειτουργώντας ως Δούρειος Ίππος, κάτι που βοήθησε το καθεστώς να βρει ευκαιρία και να τιμωρήσει τα μέλη του συνδικάτου. Μετέπειτα, τον ίδιο χρόνο έγινε το πρώτο συνέδριο της «Αλληλεγγύης», στο οποίο υπήρχαν αντικρουόμενες πλευρές, που από την μια τονιζόταν η ανάγκη για στροφή στην εργατική δημοκρατία και τον σοσιαλισμό, ενώ από την άλλη πλευρά εκφραζόταν μια φωνή μετριοπάθειας και συμβιβασμού μέσα στα πλαίσια του υπάρχοντος συστήματος. Αυτό οδήγησε τον λαό στην απογοήτευση και στην μείωση της δημοτικότητας του συνδικάτου από 60% στο 40%.
Την ίδια περίοδο πραγματοποιήθηκε το παράδοξο πραξικόπημα του Βόιτσεχ Γιαρουζέλσκι, ο οποίος, ενώ είχε την εξουσία, κυβέρνησε με απολυταρχικούς μεθόδους, φοβούμενος ότι οι κινητοποιήσεις και η απήχηση του Συνδικάτου «Αλληλεγγύη» θα προκαλέσουν τη στρατιωτική επέμβαση της Σοβιετικής Ενωσης. Στα πλαίσια αυτά επέβαλλε στρατιωτικό νόμο και προχώρησε στην απαγόρευση των συναθροίσεων, ενώ παράλληλα έλαβε χώρα η σύλληψη χιλιάδων αγωνιστών της «Αλληλεγγύης», καθώς και της ηγεσίας της, συμπεριλαμβανομένου του Βαλέσα. Σχεδόν 100 χιλιάδες άτομα, τα περισσότερα μέλη του Συνδικάτου, οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Την ίδια περίοδο άρχισαν να αναδεικνύονται τα πρώτα σημάδια της οικονομικής κρίσης με μισθούς να περικόπτονται, τον πληθωρισμό να καλπάζει και βασικά προϊόντα να βρίσκονται σε έλλειψη. Το γεγονός ότι στην Πολωνία αναπτύχθηκε ένα αυξανόμενο χάσμα ανάμεσα στην αγοραστική δύναμη και την κάλυψή της με αγαθά, σημαίνει ότι στην πρακτική οικονομική πολιτική παραβιάστηκαν αντικειμενικές οικονομικές προϋποθέσεις. Οι μετακινήσεις είχαν περιοριστεί από το καθεστώς, ενώ τα «μάτια» των αρχών ήταν πάνω σε όλες τις παράνομες πλέον εκδηλώσεις και ενέργειες του συνδικάτου. Παρά το γεγονός ότι όλες οι επιχειρήσεις ήταν υπό τον κρατικό έλεγχο, αρκετοί άνθρωποι έχασαν τη δουλειά τους. Αυτό οδήγησε στο να δημιουργηθούν κάποιες αυταπάτες και στο εσωτερικό του κόμματος για στροφή στην ελεύθερη αγορά για μια πιο αποδοτική οικονομία.
Μέχρι το 1988, τόσο ο Βαλέσα όσο και η «Αλληλεγγύη» είχαν πάρει μια στροφή προς την ηγεμονία της αγοράς, θεωρώντας πως η θεσμοθέτηση μέτρων που θα ενισχύσουν την αγορά μπορούσαν να επεκταθούν και στην ίδια την κοινωνία. Πλέον, η αλλαγή του συστήματος είχε μπει σαν στόχος ακόμη και από ένα συνδικάτο που διαδραμάτισε κυρίαρχο ρόλο στον αγώνα για ένα σοσιαλισμό απογυμνωμένο από τη γραφειοκρατία και βασισμένο στην εργατική δημοκρατία.
ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΕΧ ΒΑΛΕΣΑ
Ο ίδιος ο Λεχ Βαλέσα, λοιπόν, στα επόμενα χρόνια από το 1987 έως το 1990 αποτέλεσε Πρόεδρο της Προσωρινής Εκτελεστικής Επιτροπής της «Αλληλεγγύης», ενώ λίγο πιο πριν, το 1988, είχε προχωρήσει στην οργάνωση κατάληψης στις ναυπηγικές εγκαταστάσεις με κύριο αίτημα την επανανομιμοποίηση της οργάνωσης της «Αλληλεγγύης» που κράτησε 80 ημέρες. Εντέλει, έληξε με την συμφωνία της «Στρογγυλής Τραπέζης», στις 15 Απριλίου του 1989, που η οργάνωση του Βαλέσα κηρύχτηκε νόμιμη, ενώ παράλληλα θα μπορούσαν να πραγματοποιούνται εκλογές για την κάλυψη του 35 τοις εκατό του κοινοβουλίου, για πρώτη φορά μετά το 1981. Ο ίδιος ο Βαλέσα συμμετείχε στις εκλογές του 1989 με την Πολιτική Επιτροπή της «Αλληλεγγύης», στις οποίες η Αντιπολίτευση κατόρθωσε να κερδίσει το σύνολο από έδρες που θα μπορούσαν να υποστούν αλλαγή (99 από τις 100 έδρες).
Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα ο Λεχ Βαλέσα να οδηγηθεί στην πρόταση 3 υποψηφίων, ένας από τους οποίους θα ήταν υπεύθυνος για τον σχηματισμό νέας κυβέρνησης. Κατόπιν αυτού, ηγέτες που στήριζαν το Κομμουνιστικό Κόμμα πείσθηκαν από τον Βαλέσα να οργανώσουν μια αντικομμουνιστική κυβέρνηση με Πρωθυπουργό τον Ταντέους Μαζοβιέφσκι, ο οποίος μετατράπηκε σε πολιτικό του αντίπαλο το 1990, μετά την παραίτηση του Γιαρουσέφσκι. Ο Λεχ Βαλέσα τότε αναγκάστηκε να δηλώσει υποψηφιότητα στις νέες εκλογές και να εκλεγεί Πρόεδρος της χώρας για πέντε χρόνια, από το 1990 έως το 1995, έτος κατά το οποίο έχασε από τον Αλεξάντερ Κβασνιέφσκι, με διαφορά 1%. Αυτή η ήττα κόστισε στο Βαλέσα, ο οποίος ανακοίνωσε ότι αποσύρεται από το στίβο της πολιτικής, κάτι το οποίο διαψεύστηκε, αφού ήταν ξανά υποψήφιος στις εκλογές του 2000 στις οποίες πήρε ένα πολύ χαμηλό ποσοστό, περίπου στο 1% των ψήφων. Από τότε διδάσκει σε Πανεπιστήμια της Ευρώπης Ιστορία και Πολιτική της Ανατολικής Ευρώπης.
Ο Λεχ Βαλέσα, λοιπόν, σαν μια προσωπικότητα που κατείχε εξέχουσα θέση τόσο στην ιστορία της Πολωνίας όσο και στη διεθνή επίδραση που ασκούσε γενικότερα μέσω των κινηματικών του δράσεων, εκτιμούνταν, όχι φυσικά ανιδιοτελώς, στο παγκόσμιο στερέωμα, και αυτό αντικατοπτρίζεται και από τις διακρίσεις που έλαβε στο πέρασμα των χρόνων. Συγκεκριμένα, το 1983 ο ίδιος είχε λάβει το Νόμπελ Ειρήνης, το οποίο όμως ποτέ δεν είχε πάρει στα χέρια του, από τον φόβο ότι θα εκδιωχνόταν από το κυβερνητικό καθεστώς, ενώ το 2001 πήρε το βραβείο “Pacem in Terris”. Το αεροδρόμιο του Γκντανσκ έλαβε το όνομά του, ενώ παράλληλα έχει τιμηθεί ως επίτιμος διδάκτωρ από 33 Πανεπιστήμια όλου του κόσμου.
Ο Λεχ Βαλέσα αποτέλεσε μια πολύ σπουδαία και παράλληλα αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, η οποία, ενώ έδωσε πνοή στην ίδια την εργατική τάξη της Πολωνίας διεκδικώντας τον σοσιαλισμό που ονειρευόταν, ήταν ο ίδιος που συμβιβάστηκε οπισθοχωρώντας και υποβιβάζοντας τους αρχικούς στόχους της επανάστασης στα πλαίσια μιας αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας με μια παράλληλη στροφή στην ανοιχτή οικονομία της Δύσης. Μελετώντας μάλιστα δημοσιεύματα που αποκαλύπτουν απόρρητα σχέδια αποδυνάμωσης της Σοβιετικής κυριαρχίας από τις ΗΠΑ, ο Λεχ Βαλέσα υπήρξε το κυρίαρχο πιόνι.
ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ
«…αλλά ο Ρήγκαν κι ο Πάπας συγκέντρωσαν την προσοχή τους στην Πολωνία και τη σοβιετική κυριαρχία στην Ανατολική Ευρώπη. Στη συνάντηση εκείνη, ο Ρήγκαν και ο πάπας συμφώνησαν να αναλάβουν μια παράνομη εκστρατεία, για να επιταχύνουν τη διάλυση της κομμουνιστικής αυτοκρατορίας. “’Ηταν μια από τις μεγαλύτερες μυστικές συμμαχίες όλων των εποχών”.
Ο Λεχ Βαλέσα κι άλλοι ηγέτες της “Αλληλεγγύης” έπαιρναν συμβουλές στρατηγικού χαρακτήρα – που, συχνά, μεταβιβάζονταν μέσω ιερέων ή Αμερικανών και Ευρωπαίων εργατικών εμπειρογνωμόνων, που εργάζονταν παράνομα στην Πολωνία – που αντανακλούσαν τη σκέψη του Βατικανού και της κυβέρνησης Ρήγκαν. Καθώς η αποτελεσματικότητα της αντίστασης μεγάλωνε, το ρεύμα των πληροφοριών στη Δύση, σχετικά με τις εσωτερικές αποφάσεις της πολωνικής κυβέρνησης και το περιεχόμενο των επικοινωνιών της Βαρσοβίας με τη Μόσχα, έγινε πλημμύρα.» (σελ. 14-15).
«Σύμφωνα με ηγέτες της “Αλληλεγγύης”, ο Βαλέσα και οι αντικαταστάτες του ήξεραν ότι ο Ρήγκαν και ο Ιωάννης – Παύλος ο Β’ είχαν δεσμευθεί να διατηρήσουν την “Αλληλεγγύη” στη ζωή, αλλά μόνο να μαντέψουν μπορούσαν την έκταση της συνεργασίας…» (σελ. 15).
Περιοδικό «ΤΙΜΕ» 24/2/1992 «Ιερά Συμμαχία»
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Λεχ Βαλέσα: Ποιος είναι ο Πολωνός ηγέτης που κατηγορείται για προδοσία, iefimerida.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πολιτική διένεξη με αντικείμενο το παρελθόν, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πολωνία: 40 χρόνια από την χούντα του Γιαρουζέλσκι, capital.gr, διαθέσιμο εδώ
- (ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ): Το ιστορικό κίνημα της Πολωνίας και ο καθοριστικός του ρόλος στην πτώση του Υπαρκτού Σοσιαλισμού, powerpolitics.eu, διαθέσιμο εδώ
- 40 χρόνια “Αλληλεγγύη“, dw.com, διαθέσιμο εδώ
