Του Δημήτρη Τσελίκα,
Συνεχίζουμε τον βίο του Παυσανία (τον οποίο εξιστορήσαμε ήδη εδώ, εδώ, κι εδώ). Στα προηγούμενα μέρη είδαμε τα στοιχεία για τη ζωή του, τις προετοιμασίες για τη μάχη των Πλαταιών, τις πρώτες συγκρούσεις και τους ελιγμούς του ελληνικού στρατού.
Τότε, ο Μαρδόνιος έστειλε κήρυκες στους Σπαρτιάτες και τους είπε πως πίστευε πως ήταν γενναία παλληκάρια που πάντοτε αντιμετωπίζουν τον εχθρό κατά πρόσωπο, εκείνοι, όμως, προτίμησαν να τον αποφύγουν και να αντιμετωπίσουν τους δούλους του, αφήνοντας τους Αθηναίους στη θέση τους. Κατέληγε με πρόταση να πολεμήσουν μόνο Πέρσες και Σπαρτιάτες – με ίσο αριθμό ανδρών – για να φανεί ποιος είναι ο πιο γενναίος και αν ήθελαν να συμμετάσχουν οι υπόλοιποι, να περίμεναν να λήξει η πρώτη μάχη. Οι Σπαρτιάτες δεν απάντησαν και οι κήρυκες γύρισαν άπραγοι πίσω. Ο Μαρδόνιος χάρηκε πολύ, πιστεύοντας ότι τους νίκησε και διέταξε ευθύς αμέσως το ιππικό του να επιτεθεί. Αυτοί προξένησαν προβλήματα στους Έλληνες, αφού χάλασαν το νερό της Γαργαφίας πηγής, από την οποία υδρεύονταν οι πολεμιστές μας.
Οι στρατηγοί συνάντησαν τον Παυσανία και ξεκίνησαν τις συσκέψεις. Με κομμένο τον ανεφοδιασμό από την Πελοπόννησο και με αχρηστευμένη την πηγή, δεν θα μπορούσαν να αντέξουν πολύ. Έτσι, συμφώνησαν να μεταφέρουν το στρατόπεδο στο νησί που βρισκόταν σε απόσταση 10 σταδίων από τον Ασωπό και τη Γαργαφία. Όσο οξύμωρο και να ακούγεται, ναι, υπήρχε νησί στην στεριά. Ουσιαστικά, η κοίτη της Ωερόης, του ποταμού που πήγαζε από τον Κιθαιρώνα, σε ένα σημείο διαιρείτο σε 2 επιμέρους, αφήνοντας ένα τμήμα γης (3 στάδια) μεταξύ τους, μέχρι να γίνει και πάλι ενιαία.
Πράγματι, μόλις έπεσε το σκότος, και το ιππικό αποτραβήχτηκε, ο Παυσανίας έδωσε το σύνθημα μετακίνησης του στρατού. Όταν ξεκίνησαν οι πρώτοι, αντί να πάνε στο συμφωνηθέν μέρος, τράβηξαν για την πόλη των Πλαταιών, χαρούμενοι που γλύτωσαν από το ιππικό. Εκεί, στρατοπέδευσαν έξω από τον ναό της Ήρας, που απείχε 20 στάδια από τη Γαργαφία. Λίγο μετά την αναχώρηση των πρώτων, ο Παυσανίας έδωσε σήμα στους Λακεδαιμονίους να πάρουν τα όπλα τους και να ακολουθήσουν, πιστεύοντας ότι πήγαιναν στο νησί. Όλοι πείστηκαν, εκτός από τον Αμομφάρετο, γιο του Πολιάδου και λοχαγό του Πιτανάτη λόχου (από τον δήμο Πιτάνης της Λακωνίας). Αυτός αρνήθηκε να υπακούσει γιατί δεν απέφευγε τους βαρβάρους «για να μην ντροπιάσει την Σπάρτη». Η αποστασία του είχε, βέβαια, απλή εξήγηση – δεν ήταν παρών στο συμβούλιο που είχε γίνει. Ο Παυσανίας και ο Ευρυάναξ προσπαθούν να τον μεταπείσουν, λέγοντάς του ότι με τη συμπεριφορά του διακινδυνεύει την ζωή των αντρών του, όμως αυτός δεν αλλάζει άποψη. Σηκώνει δε και μια μεγάλη πέτρα, την οποία αφήνει μπροστά στον Παυσανία, λέγοντας «Ιδού η ψήφος με την οποία ψηφίζω να μην φύγω προ των ξένων». Ο Παυσανίας εξοργίζεται και τον αποκαλεί «άμυαλο», αφού χαλάει όλο το πλάνο του ελληνικού στρατού. Οι Αθηναίοι τον ρωτούν τι θα γίνει εν τέλει με τους ελιγμούς και αυτός απαντά πως το σχέδιο προχωρά ως έχει. Θα αναχωρήσουν όλα τα τμήματα του στρατού πλην αυτού του Αμομφάρετου, αλλά δεν θα απομακρύνονταν πολύ, ώστε να έσπευδαν για βοήθειά του εφόσον επιτίθεντο οι Πέρσες. Τελικώς, ο Αμομφάρετος συμμορφώνεται και ακολουθεί τον υπόλοιπο στρατό.
Εκείνη την ώρα, μόλις ο Αμομφάρετος ενώνεται με τους συμπολεμιστές του, το περσικό ιππικό κάνει ξαφνική επίθεση στους Σπαρτιάτες. Ο Μαρδόνιος τους είχε παρακολουθήσει από το βράδυ που μετακινούνταν και πιστεύοντας ότι δραπετεύουν, τους κατεδίωξε. Οι Αθηναίοι όμως, που είχαν κατέβει στην πεδιάδα, δεν ήταν ορατοί στους βαρβάρους. Οι τελευταίοι επιτίθεντο άναρχα στους Έλληνες, χωρίς καμία τάξη και πειθαρχία, για να αρπάξουν αμέσως τη νίκη.
Τότε, ο Παυσανίας στέλνει αμέσως καβαλάρη στους Αθηναίους και τους λέει τα εξής: «Άνδρες Αθηναίοι, βρισκόμαστε μπροστά στον κρισιμότερο αγώνα, να ελευθερωθεί ή να υποδουλωθεί η Ελλάς· προδοθήκαμε από τους συμμάχους, κι εμείς οι Λακεδαιμόνιοι κι εσείς οι Αθηναίοι, αφού λιποτάχτησαν τη νύχτα που πέρασε. Τώρα λοιπόν έχουμε αποφασίσει τι πρέπει να κάνουμε από εδώ και πέρα, να αμυνθούμε όσο μπορούμε καλύτερα υποστηρίζοντας ο ένας τον άλλο. Εάν λοιπόν σ᾽ εσάς πρώτα ορμούσε το ιππικό, έπρεπε εμείς και οι Τεγεάτες, που, μαζί μας, δεν προδίδουν την Ελλάδα, να σας βοηθούσαμε· τώρα όμως, αφού ολόκληρο έπεσε επάνω μας, εσείς είναι το δίκαιο να σπεύσετε να βοηθήσετε την πτέρυγα που πιέζεται για να την υπερασπιστείτε. Αν πάλι σας έτυχε κάτι που σας κάνει ανήμπορους να βοηθήσετε, εμείς θα σας ευγνωμονούμε αν μας στείλετε τους τοξότες. Γιατί αναγνωρίζουμε πως, όσο κρατά αυτός ο πόλεμος, δεν έχετε το ταίρι σας στον ζήλο που δείχνετε, ώστε να εισακούσετε και αυτή μας την έκκληση».
Οι Αθηναίοι έσπευσαν αμέσως να βοηθήσουν με όλες τους τις δυνάμεις τους Σπαρτιάτες. Στον δρόμο, όμως, τους επιτέθηκαν οι μηδίσαντες Έλληνες και τους έκοψαν, αφού έπρεπε με όλες τους τις δυνάμεις να αμυνθούν. Έτσι, απέμειναν μόνον οι Σπαρτιάτες (50.000) με τους Τεγεάτες (3000) απέναντι στους Πέρσες. Οι Έλληνες αμέσως έκαναν θυσίες στους θεούς για βοήθεια, όμως δεν έρχονταν οι ευνοϊκοί οιωνοί. Τότε, ο Παυσανίας σήκωσε τα μάτια του στον ναό της Ήρας, παρακαλώντας τη θεά να μην τους αφήσει.
Όσο ο Παυσανίας προσευχόταν, οι Τεγεάτες επιτέθηκαν στους εχθρούς. Μόλις τελείωσε την προσευχή του, ξαναέκαναν θυσίες οι Σπαρτιάτες κι επιτέλους τα μηνύματα ήταν θετικά. Τότε δεν έχασαν καιρό και ρίχτηκαν κι αυτοί στους βαρβάρους, οι οποίοι τους αντιμετώπισαν με ομοβροντία βελών. Η πρώτη μάχη έγινε μπροστά στον φράχτη που είχαν στήσει οι Πέρσες με τα γέρρα τους (τις μεγάλες ασπίδες τους, καλυμμένες με δέρμα βοδιού), πλάι στον ναό της Δήμητρας. Όταν αυτός έπεσε, η μάχη έγινε σώμα με σώμα. Οι Πέρσες ήταν δυνατοί και γενναίοι άνδρες, αλλά δεν είχαν γνώση του πολέμου και βαρύ οπλισμό. Έτσι, ενώ μπορούσαν να σπάζουν τα δόρατα των Σπαρτιατών με τα χέρια τους, πολεμούσαν άναρχα και έβρισκαν τον θάνατο από τους καλά οργανωμένους πολεμιστές μας.
Η πρώτη γραμμή των Περσών, στην οποία πολεμούσε ο Μαρδόνιος καβάλα σε λευκό άτι μαζί με τους 1000 επίλεκτους Πέρσες, ήταν αυτή που προξενούσε τη μεγαλύτερη ζημιά στην ελληνική παράταξη. Μέσα στον αχό της μάχης, ο Σπαρτιάτης Αρίμνηστος σηκώνει μεγάλο λίθο και τον εκσφενδονίζει στον Μαρδόνιο. Τον πετυχαίνει και τον γκρεμίζει από τον ίππο του. Δεν γνωρίζουμε αν πέθανε από το χτύπημα ή αν τον αποτελείωσαν στο έδαφος, πάντως το σίγουρο είναι ότι έτσι επήλθε το τέλος της ζωής του. Οι άνδρες του τα έχασαν. Διαλύθηκαν αμέσως και σφαγιάστηκαν από τους Σπαρτιάτες. Όσο για τον Αρίμνηστο, πολλά χρόνια αργότερα, στη μάχη στη Στενύκλαρο εναντίον των Μεσσηνίων, σκοτώθηκε μαζί με τους 300 πολεμιστές του. Κάτι το θαυμαστό που αναφέρει ο Ηρόδοτος είναι πως κανείς Πέρσης δεν σκοτώθηκε εντός του ναού της Δήμητρας ή του περιβόλου του, κάτι το οποίο το αποδίδει στην απέχθεια της θεάς προς τους βαρβάρους, οι οποίοι είχαν πυρπολήσει τον ναό της στην Ελευσίνα.
Οι Λακεδαιμόνιοι κυνηγούν τους Πέρσες μέχρι το ξύλινο τείχος που είχαν φτιάξει, και συνεχίζουν ακατάπαυστα να τους σφάζουν. Ο Αρτάβαζος, θυμωμένος με τον Μαρδόνιο επειδή δεν ακολούθησε το σχέδιό του, βρισκόταν αρκετά μακριά από την μάχη και δεν βιαζόταν κιόλας να πολεμήσει, έχοντας δώσει εντολή στους άνδρες του (περίπου 40.000) να βαδίζουν με τον δικό του ρυθμό. Όταν δε είδε τους Πέρσες της πρώτης γραμμής να το βάζουν στα πόδια, άλλαξε τελείως κατεύθυνση και τρέχοντας απομακρύνθηκε από τις Πλαταιές. Σκόπευε να φτάσει γρήγορα στην Φωκίδα, κι από εκεί να κατευθυνθεί αμέσως στον Ελλήσποντο, για να περάσει απέναντι στην Μικρά Ασία και να σωθεί. Η μάχη ήταν χαμένη από χέρι για τους Πέρσες.
Οι μηδίσαντες Έλληνες τάχα δειλιάζουν και δεν πολεμούν εναντίον των συμπατριωτών τους. Οι μόνοι που δείχνουν υπερβάλλοντα ζήλο είναι οι Βοιωτοί. Οι Θηβαίοι, συγκεκριμένα, πολεμούν με πάθος εναντίον των Αθηναίων για πολλές ώρες, μέχρι που σκοτώθηκαν τα 300 καλύτερα παλληκάρια τους. Από εκείνο το σημείο, διασκορπίστηκαν και έτρεχαν προς την πόλη τους. Από τους υπόλοιπους συμμάχους, κανείς δεν πολέμησε. Όταν είδαν τους Πέρσες να διαλύονται, να σκοτώνονται και να το βάζουν στα πόδια, τράπηκαν και αυτοί σε φυγή. Αυτό λειτούργησε υπέρ των πολεμιστών μας, οι οποίοι καταδιώκουν τους βαρβάρους με τα ξίφη ανά χείρας και τους κατασφάζουν.
Μέσα στον χαμό, φθάνει στα αφτιά των υπόλοιπων Ελλήνων, οι οποίοι βρίσκονται στο ιερό της Ήρας, η πληροφορία ότι η μάχη έχει ξεκινήσει και ότι ο Παυσανίας με τους άνδρες του νικάνε. Αυτοί ξαφνιάζονται και ορμούν στην μάχη ατάκτως, χωρίς σχηματισμούς, για να μην χάσουν την συμμετοχή τους σε αυτή. Το πολεμικό στοιχείο βρίσκεται ανέκαθεν στο DNA των Ελλήνων, και όταν βρίσκει την κατάλληλη αφορμή βγαίνει στην επιφάνεια. Οι μεν Μεγαρείς και οι Φλιάσιοι έτρεξαν προς την πεδιάδα, οι δε Κορίνθιοι προς τους πρόποδες του βουνού. Δυστυχώς, οι Θηβαίοι με αρχηγό τον Ασωπόδωρο του Τιμάνδρου επιτίθενται στους πρώτους και τους διαλύουν.
Οι Αθηναίοι φθάνουν στο ξύλινο τείχος και μαζί με τους Σπαρτιάτες το πολιορκούν. Η τειχομαχία είναι σφοδρή και φοβερή. Μόλις του προξενούν ρήγμα, ορμούν μέσα. Οι Τεγεάτες αρπάζουν την σκηνή του Μαρδονίου και ό,τι είχε αυτή μέσα, μαζί και τις χάλκινες φάτνες των αλόγων. Αυτές τις αφιέρωσαν στο ναό της Αλέας Αθηνάς, ενώ τα άλλα λάφυρα τα έφεραν στον κοινό σωρό που έκαναν οι Έλληνες. Οι βάρβαροι, από όταν έπεσε το τείχος, υπέγραψαν την καταδίκη τους. Στριμωγμένοι σε στενό χώρο, δεν μπορούσαν να αναπτυχθούν, και ακολούθησε τρομερή σφαγή. Από τους 300.000 που αριθμούσαν στην αρχή, δεν έμειναν ζωντανοί ούτε 3000. Στο ελληνικό στρατόπεδο, από τους Λακεδαιμονίους σκοτώθηκαν 91, από τους Τεγεάτες 16 και από τους Αθηναίους 52. Η μάχη των Πλαταιών λήγει με ελληνικό θρίαμβο. Οι βάρβαροι τιμωρήθηκαν σκληρά για την υπεροψία τους και το θράσος τους. Πληρώνουν το κάψιμο των Αθηνών, τις λεηλασίες των ναών, τους βιασμούς και τους θανάτους γυναικοπαίδων και ανδρών. Η Ελλάς δεν υποδουλώνεται ποτέ.
Συνεχίζεται…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κων. Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος 2, Αθήνα: Εκδόσεις Λυμπέρη – Εκδόσεις Οξύ.
- Πλεύρης, Κ. (2012), Οι βάρβαροι (Αναφορά στα Ελληνοπερσικά), Αθήνα: Εκδόσεις Ήλεκτρον.
- Ηρόδοτος Αλικαρνασσεύς, Ιστοριών Θ’ – Καλλιόπη (2012), μτφρ. Τζαφερόπουλος Α., Αθήνα: Βιβλιοθήκη Των Ελλήνων – Γεωργιάδης.
- Παυσανίας – Στρατηγός, lakonia.mobi, διαθέσιμο εδώ
- “Αυτές τις πράξεις τις κάνουν οι βάρβαροι, όχι οι Έλληνες”. Η απάντηση του Παυσανία, όταν του είπαν να παλουκώσει τον Πέρση στρατηγό, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
- Pausanias, oxfordreference.com, διαθέσιμο εδώ
- Pausanias – Greek military officer, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- Παυσανίας (στρατηγός), hellenicaworld.com, διαθέσιμο εδώ
- Pausanias (General), worldhistory.org, διαθέσιμο εδώ
