Της Καλλιόπης Μπεκίρη,
Η πρώτη οργανωμένη και επισταμένη μελέτη της γραφειοκρατίας έγινε από τον Γερμανό Κοινωνιολόγο και Πολιτικό Επιστήμονα Max Weber. Για τον Weber, η γραφειοκρατία αποτελεί ένα συστατικό και συνεκτικό στοιχείο της Κοινωνίας, το οποίο τη στελεχώνει και εξασφαλίζει την εύρυθμη λειτουργία των κρατικών υποθέσεων που ανακύπτουν συνεχώς.
Μέσω ενός συγκεκριμένου μοντέλου που διατυπώνει ο Weber, το οποίο κυριαρχεί έως σήμερα και αποτελεί την κύρια μορφή κατανόησης της σύγχρονης γραφειοκρατίας, διατείνεται πως το μοντέλο αυτό επανδρώνει τον κρατικό μηχανισμό και βοηθά στη σωστή λειτουργία των κρατικών δομών και Οργανισμών. Αποτελεί έναν ισχυρό μηχανισμό εξουσίας που κατέχει τη δύναμη να κινεί και να ρυθμίζει το εσωτερικό των κρατικών διαδικασιών. Το μοντέλο γραφειοκρατίας, λοιπόν, κατά τον Weber, εδράζεται σε ένα ιεραρχικό μοτίβο, το οποίο απαρτίζεται από θέσεις που λειτουργούν κλιμακωτά από χαμηλόβαθμες σε υψηλόβαθμες, με απαραίτητο χαρακτηριστικό την πειθαρχία και την υπακοή ανάμεσα σε αυτές.
Οι θέσεις αυτές καταλαμβάνονται από υπαλλήλους που συγκεντρώνουν τα απαιτούμενα προσόντα και υπό το πρίσμα μιας αξιοκρατικής διαδικασίας καταλαμβάνουν την εκάστοτε θέση, η οποία, σύμφωνα με τον Weber, έχει δυνατότητες ανέλιξης και ιεραρχικής κινητικότητας. Οι δημόσιοι αυτοί υπάλληλοι έχουν την αποστολή να καταλήγουν σε ορισμένες αποφάσεις, οι οποίες λαμβάνονται έπειτα από συνεργασία και ουσιαστική μελέτη της εκάστοτε υπόθεσης, ενεργοποιώντας, στη συνέχεια, τους αντίστοιχους μηχανισμούς και θέτοντας, έτσι, σε λειτουργία το κοινωνικό γίγνεσθαι εν γένει. Παρατηρούμε, επομένως, πως το μοντέλο γραφειοκρατίας του Weber κατέχει συγκεκριμένη δομή, στελέχωση και επιτελεί συγκεκριμένο έργο. Μέσω αυτής της οργανωμένης μορφής, η γραφειοκρατία προσφέρει σταθερότητα και ευελιξία στον κοινωνικό ιστό. Επιλύονται κρατικά κολλήματα, εξοικονομείται πολύτιμος χρόνος και, με την ιδανική αυτή γραφειοκρατική διοίκηση του Weber, το κράτος διευκολύνεται και έχει έναν ισχυρό σύμμαχο στο πλευρό του.
Η γραφειοκρατία, ωστόσο, έχει προσλάβει μια εκ διαμέτρου αντίθετη μορφή στις μέρες μας σε σχέση με εκείνη, την ιδανική, του Weber. Αποτελεί πλέον πρόσκομμα της ελληνικής Οικονομίας και είναι ο κύριος λόγος απομάκρυνσης των ξένων επενδυτών. Εκείνοι επιζητούν ένα πρόσφορο και γόνιμο έδαφος επένδυσης, το οποίο για να διαμορφωθεί στην Ελλάδα πρέπει να συνεργαστεί η δημόσια και η ιδιωτική γραφειοκρατία και να δημιουργηθεί ένα ψηφιακό και βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης, το οποίο θα χαρακτηρίζεται από φορολογικά κίνητρα, ψηφιοποίηση και εστιασμένες πολιτικές προώθησης ψηφιακών επενδύσεων.
Η λειτουργία της δημόσιας διοίκησης, ωστόσο, κωλυσιεργεί λόγω της ατελείωτης γραφειοκρατίας και έτσι, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος προβλημάτων που στιγματίζει αφενός την ελληνική Οικονομία, αφετέρου και την καθημερινότητα του Έλληνα πολίτη. Ο γραφειοκρατικός μηχανισμός είναι απρόσιτος και αντιβαίνει στο Κράτος Δικαίου, όπως αυτό προβλέπεται και κατοχυρώνεται από το Άρθρο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η κακονομία, η πολυνομία, τα νομικά «παραθυράκια» και η απουσία συστηματικού ελέγχου στις μη καθορισμένες αρμοδιότητες των υπαλλήλων προάγουν το φαινόμενο αυτό. Αποτελεί αδήριτη ανάγκη, λοιπόν, να αποσαφηνιστεί το ζήτημα της γραφειοκρατίας, να επαναπροσδιοριστούν δομικοί σχηματισμοί και αρμοδιότητες, προκειμένου η Ελλάδα να αποτελέσει έναν ανταγωνιστικό και ελκυστικό πόλο έλξης για ξένες επενδύσεις. Η Ελλάδα ως χώρα πρέπει να προσπαθήσει αρκετά για να επιτευχθεί ο παραπάνω στόχος. Περιθώρια ανάπτυξης, ωστόσο, είναι εφικτά, αλλά το ελλιπές δημοσιονομικό υπόβαθρο της χώρας δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο τα πράγματα, καθιστώντας αναγκαία την εξέλιξη.
Πώς αντιμετωπίζει, όμως, η Κυβέρνηση το φαινόμενο αυτό; Η Κυβέρνηση αντιλαμβάνεται ότι το πρόβλημα της γραφειοκρατίας είναι εκτεταμένο και ότι αποτελεί ίσως τον κυρίαρχο λόγο καθυστέρησης της ανάκαμψης της χώρας. Η γραφειοκρατία, επομένως, συνεχίζει απρόσκοπτα να υπονομεύει τη συνολική προσπάθεια ανάπτυξης και είναι πλέον γνωστό πως μόνο η καταπολέμησή της θα εξυγιάνει τη δημόσια διοίκηση. Στο πλαίσιο αυτό, λοιπόν, οι κυβερνητικοί δρώντες έχουν προβεί σε ορισμένες σημαντικές μεταρρυθμίσεις, προκειμένου να εξαλειφθεί το φαινόμενο αυτό.
Η πρώτη καινοτομία είναι η εφαρμογή του Νέου Δημόσιου Μάνατζμεντ (Ν.Δ.Μ. – New Public Management). Πρόκειται για μια προσπάθεια οικοδόμησης μιας ομοιογενούς Δημόσιας Διοίκησης, με άμεσο στόχο τη βελτίωση της λειτουργίας της γραφειοκρατίας και συνεκδοχικά του δημοσίου τομέα εν γένει και τη διαμόρφωση ενός επιτελικού κράτους με τη μεγαλύτερη δυνατή ικανοποίηση των πολιτών. Κάποια ακόμα μέτρα που έχουν τεθεί σε ισχύ είναι η εφαρμογή των Αρχών της Διοίκησης Ολικής Ποιότητας, του προγράμματος «Διαύγεια», καθώς και η ενεργοποίηση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης μέσω του opengov.gr, μέτρα που στοχεύουν στη διαφάνεια και τη λογοδοσία. Τέλος, μια ακόμα σημαντική μεταρρύθμιση της Κυβέρνησης είναι η εκκίνηση του προγράμματος «Καλλικράτης» (Ν. 3852/2010), το οποίο στοχεύει στην αναδιαμόρφωση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και στην Αποκέντρωση των υπηρεσιών. Όλες οι παραπάνω ενέργειες, αλλά και πολλές ακόμα που έχουν εφαρμοστεί, καταδεικνύουν πως η Κυβέρνηση δεν μένει αμέτοχη και ανενεργή μπροστά στο βαρυσήμαντο ζήτημα της γραφειοκρατίας.
Τα μέτρα που έχουν ληφθεί έως σήμερα είναι σημαντικά, ωστόσο υπάρχει περιθώριο περαιτέρω ανάπτυξης και ανέλιξης της χώρας στο ζήτημα αυτό. Πρόκειται για μια διαδικασία μέσω της οποίας θα εξυγιανθεί η δημόσια διοίκηση, η γραφειοκρατία θα αποκτήσει, σε κάποιον βαθμό, την αρχική θετική σημασία της και η ελληνική Οικονομία και η Κοινωνία, εν γένει, θα ανακάμψει.
