Του Γιάννη Αρμύρα,
Η Βόρεια Ήπειρος είναι γεωγραφική περιοχή, η οποία αντιστοιχεί στο βόρειο τμήμα της ευρύτερης περιοχής της Ηπείρου. Σήμερα ανήκει στο κράτος της Αλβανίας, έχοντας, ωστόσο, βαθιές και διαχρονικές συνδέσεις με τον Ελληνισμό από την αρχαιότητα.
Η περιοχή, αν και κέρδισε την αυτονομία της μετά την υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Κέρκυρας πριν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στη συνέχεια δόθηκε στην Αλβανία. Αρχικά, το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας υπογράφτηκε, στις 17 Μαΐου 1914, μεταξύ της αλβανικής κυβέρνησης και του προέδρου της «Αυτόνομης Δημοκρατίας της Βορείου Ηπείρου». Με την υπογραφή του τερματίστηκαν οι ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ αλβανικής χωροφυλακής και Βορειοηπειρωτών (Ιερών Λόχων) και αναγνωρίστηκε η αυτονομία της Βόρειας Ηπείρου, μαζί με μια σειρά δικαιωμάτων για τον τοπικό πληθυσμό. Προτού τεθεί το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας σε εφαρμογή, κηρύχθηκε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Παρόλο που το Πρωτόκολλο δεν αναιρέθηκε ποτέ από κάποια μεταγενέστερη συνθήκη μετά τον πόλεμο, δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Η απόφαση για την αυτονομία πάρθηκε από την Πανηπειρωτική Συνέλευση, τη στιγμή που τα όνειρα για μια ένωση με την Ελλάδα διαλύθηκαν. Για να μην υπάρξει κίνδυνος κατάληψης της περιοχής από τις αλβανικές δυνάμεις, ο Γεώργιος Χρηστάκης – Ζωγράφος (πρώην Υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας με βορειοηπειρώτικη καταγωγή) ανακήρυξε την «Αυτόνομη Δημοκρατία της Βορείου Ηπείρου» στο Αργυρόκαστρο, στις 28 Φεβρουαρίου.
Στο αυτόνομο αυτό κράτος, εκτός από το Αργυρόκαστρο, περιήλθαν η Χειμάρρα, το Δέλβινο, η Πρεμετή, οι Άγιοι Σαράντα και η Ερσέκα. Όσον αφορά την Κορυτσά, αν και άνηκε στη Βόρεια Ήπειρο, δεν συμπεριλήφθηκε αμέσως σε αυτό. Σημαντικό ρόλο σε αυτή την εξέλιξη έπαιξε η στάση της ελληνικής Κυβέρνησης με Πρωθυπουργό τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος βρέθηκε με «δεμένα τα χέρια», αφήνοντας τους Έλληνες της περιοχής στις διαθέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων, δίχως να μπορεί να προασπίσει την ελευθερία τους.
Στις 9 Μαρτίου του ίδιου έτους, ο ελληνικός στόλος απέκλεισε το λιμάνι των Αγίων Σαράντα και τις επόμενες μέρες απαγόρεψε διαδήλωση στην Αθήνα υπέρ του βορειοηπειρωτικού ζητήματος. Αυτές οι ενέργειες είχαν ως σκοπό να πείσουν τις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής ότι το ελληνικό κράτος τηρεί αυστηρή στάση και δεν συμμετέχει σε καμιά περίπτωση στο αυτονομιστικό κίνημα της Βόρειας Ηπείρου. Στις αρχές του Μαρτίου ξέσπασαν συγκρούσεις μεταξύ των αυτονομιστών Ελλήνων (που ίδρυσαν τοπικές ένοπλες ομάδες με την ονομασία «Ιεροί Λόχοι») και της αλβανικής ταξιαρχίας. Οι ταραχές διήρκησαν μόνο λίγους μήνες, μέχρι που τελικά καταπνίγηκαν από τις πλέον ενισχυμένες αλβανικές δυνάμεις. Έτσι, φτάνουμε στην υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Κέρκυρας. Λίγες μέρες αργότερα, στην κεντρική Αλβανία ξέσπασε επανάσταση, κάτι που έθεσε σε κίνδυνο την ισχύ του Πρωτοκόλλου. Στα τέλη Οκτωβρίου, μετά το «πράσινο φως» των Μεγάλων Δυνάμεων, ελληνικός στρατός εισήλθε για δεύτερη φορά στην περιοχή ως παράγοντας σταθεροποίησης. Έτσι, η προσωρινή κυβέρνηση θεωρητικά έπαψε να υπάρχει και η Βόρεια Ήπειρος βρισκόταν ξανά υπό την προστασία του ελληνικού κράτους.
Τον Μάρτιο του 1916, η περιοχή ενώθηκε με την Ελλάδα με βασιλικό διάταγμα, η οποία διοικητικά αποτελούνταν από τους νομούς Αργυροκάστρου και Κορυτσάς. Ο ελληνικός έλεγχος της περιοχής κράτησε, μόλις, οκτώ έτη μέχρι το 1921. Τότε αποφασίσθηκε η οριστική επιδίκαση της περιοχής στην Αλβανία. Από τις 2 Οκτωβρίου 1921, η Αλβανική Κυβέρνηση του Βριόνι ενέκρινε το Σύμφωνο Προστασίας των Εθνικών Μειονοτήτων της Κοινωνίας των Εθνών. Ωστόσο, με την ένωση της Βόρειας Ηπείρου με την Αλβανία, η τελευταία καταπάτησε τα δικαιώματα της ελληνικής μειονότητας, μην αναγνωρίζοντας τα παρά μόνο σε ένα πολύ περιορισμένο τμήμα των περιοχών που κατοικούσαν Έλληνες: ορισμένα τμήματα των περιοχών του Αργυρόκαστρου και των Αγίων Σαράντα, καθώς και τρία χωριά περιμετρικά της Χειμάρρας.
Σε αντίθεση με το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας, που καθιστούσε τη Βόρεια Ήπειρο αυτόνομη περιοχή, η αναγνώριση της ελληνικής ηπειρωτικής μειονότητας από την κυβέρνηση δεν οδήγησε σε καμία αναγνώριση τοπικής αυτονομίας. Μετά από μερικά χρόνια, ελληνικές δυνάμεις εισέβαλαν ξανά στα εδάφη της Βόρειας Ηπείρου με την αντεπίθεση της Ελλάδας στη φασιστική Ιταλία. Η πρώτη πόλη που απελευθερώθηκε ήταν οι Άγιοι Σαράντα στις 6 Δεκεμβρίου του 1940. Περίπου τρεις εβδομάδες, αργότερα, απελευθερώθηκε και η Χειμάρρα, μετά την εκκένωση της από τους Ιταλούς.
Η παρουσία ελληνικών δυνάμεων στην περιοχή σταμάτησε τον Απρίλιο του 1941, μετά την τριπλή επίθεση από τους Γερμανούς, Ιταλούς και Βούλγαρους στην Ελλάδα. Τα επόμενα χρόνια που θα ακολουθούσαν, μόνο δύσκολα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν για τους Έλληνες της Βόρειας Ηπείρου.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Αλβανία έγινε τμήμα της σφαίρας επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης (ως το 1969). Ο σταλινιστής ηγέτης της Ενβέρ Χότζα έλαβε μέτρα, τα οποία στόχευαν στην πολιτισμική εξολόθρευση του ελληνικού πληθυσμού της Βορείου Ηπείρου. Στα ελληνικά σχολεία διδάσκονταν απλά μεταφράσεις της αλβανικής Ιστορίας και του πολιτισμού, η «μειονοτική ζώνη» μειώθηκε από 103 σε 99 χωριά (αποκλείστηκε η Χειμάρρα), ενώ πολλοί Βορειοηπειρώτες μεταφέρθηκαν με τη βία σε άλλες περιοχές της Αλβανίας, χάνοντας, έτσι, τα «μειονοτικά» τους δικαιώματα. Επίσης, αρκετά τοπωνύμια, αλλά και προσωπικά ονόματα μετονομάστηκαν με τη βία, ενώ η χρήση της ελληνικής γλώσσας απαγορεύτηκε εκτός της μειονοτικής ζώνης, αλλά και σε πολλές περιπτώσεις ακόμη και εντός αυτής. Ακόμα, μεταφέρθηκαν έποικοι από άλλες περιοχές (κυρίως μουσουλμανικής θρησκείας) και δημιουργήθηκαν οικισμοί μεταξύ της «μειονοτικής ζώνης» και περιοχών με επίφοβη αλβανική εθνική συνείδηση. Δηλαδή, ξεκίνησε μια πολιτική αφελληνισμού της περιοχής, ενώ το 1984, το αλβανικό κράτος καταδικάστηκε από τον ΟΗΕ για καταπάτηση μειονοτικών δικαιωμάτων.
Με την πτώση του κομμουνισμού στην Αλβανία τα πράγματα άρχιζαν να βελτιώνονται, αν και κατά καιρούς υπήρξαν συμβάντα που έθεσαν σε κίνδυνο τις σχέσεις Ελλάδας-Αλβανίας. Τα σημαντικότερα συμβάντα ήταν, αρχικά, η δημιουργία της παραστρατιωτικής οργάνωσης Μ.Α.Β.Η. (Μέτωπο Απελευθέρωσης Βορείου Ηπείρου). Πήρε το όνομά της από την οργάνωση Μ.Α.Β.Η. που έδρασε την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Αλβανία. Η συγκεκριμένη οργάνωση ευθύνεται για επιθέσεις σε αλβανικά στρατόπεδα. Ακόμα, το 1993 οι αλβανικές αρχές απέλασαν τον Ελληνο-ορθόδοξο Μητροπολίτη Αργυροκάστρου με την αιτιολογία ότι επέδειξε ανατρεπτική συμπεριφορά.
Έναν χρόνο αργότερα, το αλβανικό δικαστήριο καταδίκασε πέντε μέλη (και ένα έκτο μέλος αργότερα) του εθνικού ελληνικού πολιτικού κόμματος «Ομόνοια» με το αιτιολογικό της υπονόμευσης του αλβανικού κράτους. Η Ελλάδα αντέδρασε, παγώνοντας όλη την οικονομική ενίσχυση της Ε.Ε. προς την Αλβανία, κλείνοντας τα σύνορά της με την Αλβανία και, μεταξύ Αυγούστου-Νοεμβρίου 1994, απελαύνοντας πάνω από 115.000 παράνομους Αλβανούς μετανάστες. Όμως από τον Δεκέμβριο του 1994, η Ελλάδα άρχισε να επιτρέπει την περιορισμένη οικονομική ενίσχυση της Ε.Ε. στην Αλβανία, ενώ η Αλβανία απελευθέρωσε δύο από τους κατηγορουμένους της «Ομόνοιας» και μείωσε τις ποινές των υπόλοιπων τεσσάρων. Έκτοτε, οι διακρατικές σχέσεις έχουν βελτιωθεί σημαντικά και ιδιαίτερα κατά τα τελευταία έτη. Κλείνοντας, οι κυβερνήσεις των δύο χωρών υπέγραψαν σύμφωνο φιλίας και συνεργασίας στις 21 Μαρτίου 1996.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Πως η Βόρεια Ήπειρος παραχωρήθηκε στην Αλβανία με αντάλλαγμα τα νησιά του Αιγαίου, mixanitouxronou.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Η δημιουργία της Αλβανίας και το Βορειοηπειρωτικό ζήτημα, himara.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Βόρεια Ήπειρος: Το πρωτόκολλο της Κέρκυρας το 1914 – Ο αυτονομιστικός αγώνας και οι διεθνείς εξελίξεις, protothema.gr, Διαθέσιμο εδώ
