Του Χρήστου Πεξομάτη,
Στις 25 Νοεμβρίου του 1960, στη σχετικά μακρινή Δομινικανή Δημοκρατία, 3 αδερφές εμπλέκονται σε ένα τροχαίο δυστύχημα, από το οποίο και χάνουν τη ζωή τους. Αυτή ήταν τουλάχιστον η εκδοχή των γεγονότων που δόθηκε στη δημοσιότητα. Στην πραγματικότητα, όμως, ήταν τρεις σημαντικές φιγούρες που διαδραμάτιζαν έναν καίριο ρόλο σε μία επανάσταση. Η επανάσταση αυτή, για χάρη της οποίας έδωσαν τις ψυχές τους, ως στόχο είχε την αποκατάσταση της δημοκρατίας απέναντι σε ένα σκληρό δικτατορικό καθεστώς, που ξεκίνησε το 1930 και διήρκεσε περίπου έως και τα τέλη της δεκαετίας του ’80. Είκοσι χρόνια αργότερα, το 1999, στα Ηνωμένα Έθνη λαμβάνεται η απόφαση να γίνει η επέτειος του θανάτου τους, Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών. Το μήνυμα αυτής της ημέρας συνεχίζει, δυστυχώς, μέχρι και σήμερα, να είναι επίκαιρο, αν όχι αναγκαίο.
Γιατί, όμως, μιλάμε για την εξάλειψη της βίας αποκλειστικά κατά των γυναικών; Ζούμε σε μία κοινωνία στην οποία, κατά παράδοση, έχουν διαμορφωθεί κοινωνικοί έμφυλοι ρόλοι. Οι συγκεκριμένοι ρόλοι παράγουν, εκ διαμέτρου, αντίθετες κοινωνικές προσδοκίες και από τα δύο φύλα. Ένα τέτοιο παράδειγμα θα ήταν ότι οι γυναίκες ανήκουν στο σπίτι, αποκλεισμένες από την κοινωνική και πολιτική ζωή. Αυτό ήταν μία κοινωνικά επιβεβλημένη συνθήκη, που ίσχυε για πάρα πολλά χρόνια. Μάλιστα, σε ορισμένα μέρη του κόσμου εξακολουθεί να ισχύει. Αντίστοιχο παράδειγμα θα ήταν και ότι οι άντρες δεν κλαίνε, καθώς η ελεύθερη έκφραση συναισθημάτων είχε συνδεθεί με πιο θηλυκά χαρακτηριστικά.
Ο λόγος που, προσωπικά, πιστεύω ότι χρειάζεται μία ειδική αναφορά στις γυναίκες, είναι ακριβώς λόγω της κοινωνίας στην οποία ζούμε. Η τελευταία, παρά την πρόοδο που έχει κάνει, συνεχίζει να αναπαράγει έμφυλα στερεότυπα, να επαναφέρει τέτοιες αναχρονιστικές απόψεις και να δικαιολογεί ευκολότερα τη βία κατά των γυναικών. Ιστορικά, άλλωστε, όλα αυτά δεν αξιολογούνταν ως κάτι ιδιαίτερα αρνητικό. Καλώς ή κακώς, οι κοινωνίες μεταβάλλονται σταθερά, αλλά, δυστυχώς, όσον αφορά το ζήτημα της έμφυλης βίας, έχουμε αρκετό δρόμο μπροστά μας, για να μπορέσουμε να αποβάλουμε τα αρνητικά κατάλοιπα του παρελθόντος και να υιοθετήσουμε μία πιο ανοιχτή, συμπεριληπτική και κατανοητική προσέγγιση.
Η Ευρωπαϊκή Ήπειρος, στην οποία και διαμένουμε, προφανώς έχει, επίσης, μία μακρά ιστορία στη θεματική της έμφυλης βίας, και όχι μόνο. Λαμβάνοντας ως δεδομένο τον βαθμό συνεργασίας και ενοποίησης των κρατών της Ευρώπης, δε θα μπορούσαμε να μιλήσουμε, σε ένα σύγχρονο πλαίσιο, για σχεδόν οποιοδήποτε, πλέον, ζήτημα, χωρίς να αναφερθούμε στις νομικές και πολιτικές πρωτοβουλίες που εκφράζονται μέσα από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Με τον τρόπο που λειτουργεί σήμερα η Ε.Ε., δεν έχει τη δυνατότητα «επιβολής» κάποιου κανονισμού, καθώς πρόκειται για ζήτημα, του οποίου η κύρια αρμοδιότητα έγκειται στο εκάστοτε κράτος. Αυτό ισχύει γενικότερα για ζητήματα που αφορούν τον τομέα της Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης, στον οποίο έχει μεν αναπτυχθεί στενή διακρατική συνεργασία, στο πλαίσιο δε του σεβασμού της εθνικής κυριαρχίας. Αυτό που μπορεί να κάνει, και που όντως γίνονται προσπάθειες για να γίνει, είναι η ομογενοποίηση των εθνικών δικαιϊκών συστημάτων και η εύρεση μιας, όσο το δυνατόν περισσότερο, κοινής πολιτικής, χωρίς αυτό να αποτελεί, όμως, και αποκλειστικό στόχο, αφού το κάθε κράτος είναι ελεύθερο να δρα αυτόνομα.
Συγκεκριμένα, για το ζήτημα της βίας κατά των Γυναικών, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων, υπολογίζεται ότι, μέσα στην Ευρώπη, 1 στις 3 γυναίκες υφίσταται στη ζωή της σωματική ή/και σεξουαλική κακοποίηση, με ένα μεγάλο ποσοστό αυτών των περιστατικών να συμβαίνει στον εργασιακό χώρο. Το 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, λαμβάνοντας υπόψη τόσο την κατάσταση που επικρατεί όσο και τη δέσμευση της Ε.Ε. από τη σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, πρότεινε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μία ευρωπαϊκή οδηγία για την κοινή ποινικοποίηση ορισμένων εγκλημάτων. Η πρόταση αποσκοπεί να διασφαλίσει ότι οι σοβαρότερες μορφές βίας κατά των γυναικών ποινικοποιούνται σε ολόκληρη την Ε.Ε. Πρόκειται για περιπτώσεις όπως ο βιασμός, ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων και η έμφυλη βία στον κυβερνοχώρο, συμπεριλαμβανομένης της διαδικτυακής παρακολούθησης και της μη συναινετικής κοινοποίησης προσωπικών εικόνων.
Όσον αφορά τη σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, πρόκειται ξεκάθαρα για μία συνθήκη-ορόσημο, με στόχο την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, την οποία τόσο η χώρα μας όσο και η Ε.Ε. έχουν επικυρώσει. Πρόκειται, ίσως, για τη μοναδική του είδους της δεσμευτική διεθνή σύμβαση, που, σε πρώτο στάδιο, υποχρεώνει τα κράτη, σε συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών, να λαμβάνουν μέτρα πρόληψης και ευαισθητοποίησης της κοινωνίας, καταπολέμησης στερεοτυπικών αντιλήψεων και ενημέρωσης των πολιτών. Επίσης, τα δεσμεύει για την παροχή ασφαλών δομών σε οποιονδήποτε υπάρξει θύμα κακοποίησης, καθώς και υπηρεσιών ψυχικής υποστήριξης από εξειδικευμένους ειδικούς. Παράλληλα, δίνει μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων στα όργανα επιβολής του νόμου σε τέτοια περιστατικά κλπ.
Ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας, που προσφέρει αυτή η συνθήκη, είναι και η δυνατότητα προσφυγής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Στο Ε.Δ.Δ.Α. μπορεί να απευθυνθεί ο οποιοσδήποτε, όταν θεωρήσει ότι το κράτος του είτε παραβίασε κάποιο θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, είτε δεν προέβη σε όλα τα δυνατά μέτρα για την απόδοση της δικαιοσύνης. Αυτό, προσωπικά, το θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικό, γιατί προσφέρει μία ακόμα βαθμίδα προστασίας, ακόμα και όταν ένας άνθρωπος αδικηθεί σε εθνικό επίπεδο. Η συγκεκριμένη σύμβαση, ουσιαστικά, ξεκινά να δεσμεύει συλλογικά την Ε.Ε. από το 2023 και είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Council of Europe Convention on preventing and combating violence against women and domestic violence (Istanbul Convention), Council of Europe, διαθέσιμο εδώ
- Jurisdiction in criminal matters: first and third pillar, EUR-Lex, διαθέσιμο εδώ
- EU calls for end of violence against women, European Commission, διαθέσιμο εδώ
- International Day for the Elimination of Violence against Women – 25 November, United Nations, διαθέσιμο εδώ
- The National Plan to End Violence against Women and Children 2022-2032, Australian Government – Department of Social Services, διαθέσιμο εδώ
- Istanbul Convention: EU’s long-awaited ratification will pressure remaining states to implement, Renew Europe, διαθέσιμο εδώ
