Της Μαρίας Σαρηγιαννίδου,
Οι άνθρωποι, στην πλειοψηφία των επαγγελμάτων, θα έρθουν αντιμέτωποι με κάποιο βαθμό στρες, άλλοτε χαμηλότερο και άλλοτε υψηλότερο. Κάποιοι βρίσκουν τρόπους, ώστε να καταφέρουν να είναι αποδοτικοί μέσα στα πλαίσια αυξημένου στρες, τι γίνεται όμως όταν η προσπάθεια αυτή δεν είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική; Κάποιοι δεν καταφέρνουν να αντεπεξέλθουν μέσα σε περιβάλλοντα έντονου στρες και, σε συνδυασμό με την προσπάθειά τους να ισορροπήσουν την επαγγελματική με την οικογενειακή ζωή, βρίσκονται μέσα στο πέρασμα του χρόνου φθαρμένοι από το χρόνιο στρες που έχουν βιώσει. Αυτοί οι άνθρωποι πάσχουν από την επαγγελματική εξουθένωση (burn-out), ένα ψυχολογικό φαινόμενο που σχετίζεται με το στρες στο εργασιακό περιβάλλον και δημιουργεί ανησυχία τόσο στους εργαζομένους ατομικά, όσο και στις επιχειρήσεις και την κοινωνία.
Η επαγγελματική εξουθένωση έχει τρεις συνιστώσες:
- Συναισθηματική κούραση
- Αποπροσωποίηση
- Αίσθηση μειωμένης προσωπικής επίτευξης
Συναίσθημα κούρασης: Ο εργαζόμενος νιώθει σε υπερβολικά έντονο βαθμό την αποστέρηση των συναισθηματικών και σωματικών του δυνάμεων. Αισθάνεσαι δυσφορία όταν σκέφτεται πως έχει να πάει στη δουλειά και βιώνει αδυναμία προσφοράς στους γύρω του.
Αποπροσωποίηση: Ο εργαζόμενος διατηρεί μια αδιάφορη και αποστασιοποιημένη-κυνική στάση απέναντι στους αποδέκτες της υπηρεσίας.
Μειωμένη προσωπική επίτευξη: Ο εργαζόμενος είναι δυσαρεστημένος από τον εαυτό του, τις προσωπικές του επιδόσεις, αλλά και από την εργασία του.
Δεν έχει παρατηρηθεί κάποια σημαντική διαφορά σχετικά με τη συχνότητα που βιώνουν τα δυο φύλα την επαγγελματική εξουθένωση, έχει φανεί, όμως, πως οι γυναίκες βιώνουν πιο έντονα τη συναισθηματική κούραση σε αντίθεση με τους άντρες που έρχονται αντιμέτωποι σε έντονο βαθμό με την αποπροσωποίηση. Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί ότι είναι πιο πιθανό να βιώσει το burn-out κάποιος νέος εργαζόμενος, παρά κάποιος μεγαλύτερος σε ηλικία. Αυτό φαίνεται να συμβαίνει καθώς οι παλιότεροι εργαζόμενοι έχουν αναπτύξει υγιείς στρατηγικές διαχείρισης του εργασιακού άγχους και των κρίσεων, γεγονός που τους προστατεύει από την επαγγελματική εξουθένωση.
Το burn-out πολύ συχνά οδηγεί σε μειωμένη αποδοτικότητα, σε συχνές και αδικαιολόγητες απουσίες από τη δουλειά, σε ψυχοσωματικά προβλήματα και ορισμένες φορές σε παραίτηση.
Ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στην εμφάνιση του burn-out;
Η επαγγελματική εξουθένωση βασίζεται σε μια σειρά παραγόντων που επηρεάζουν το άτομο κατά την εργασία του, αλλά και στη ζωή του γενικότερα. Καλούμαστε, λοιπόν, να εξετάσουμε τόσο την κατάσταση, όσο και τα προσωπικά χαρακτηριστικά που ενδέχεται να ωθούν στην εμφάνιση του συνδρόμου. Όσον αφορά την κατάσταση, η έλλειψη υποστήριξης από τους συναδέλφους και την ηγεσία έχει φανεί ότι παίζει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση του burn-out. Σημασία έχει και η φύση του επαγγέλματος (π.χ. γιατροί, νοσηλευτές), καθώς κάποια επαγγέλματα εκθέτουν τους εργαζόμενους σε πιο έντονα στρεσογόνα ερεθίσματα σε καθημερινή σχεδόν βάση. Επιπλέον, η υπερφόρτωση καθηκόντων και η σύγκρουση/ ασάφεια ρόλων αποτελούν επιβαρυντικούς παράγοντες.
Όσον αφορά το άτομο και τα προσωπικά του χαρακτηριστικά, είναι χρήσιμο να εξετάσουμε την έδρα ελέγχου του ατόμου, την αυτοεκτίμησή του και τη βασική του αυτοεικόνα. Έχει φανεί πως τα άτομα που είναι πιο σίγουρα για τον εαυτό τους και θεωρούν πως έχουν τον έλεγχο της κατάστασης, αναπτύσσοντας στρατηγικές διαχείρισης, έχουν λιγότερες πιθανότητες να έρθουν αντιμέτωπα με το burn-out. Παράλληλα, οι υγιείς σχέσεις στην προσωπική ζωή του ατόμου (φίλοι, οικογένεια), που αποτελούν και το υποστηρικτικό δίκτυό του, προσφέρουν ένα πρόσφορο περιβάλλον για να εκφράσει τα συναισθήματα και τις ανησυχίες του και αυτό αποτελεί μια ασπίδα προστασίας από την επαγγελματική εξουθένωση.
Τι μπορεί να κάνει το άτομο για να μειώσει το εργασιακό άγχος:
Διαχείριση χρόνου
- Καθημερινά λίστες με τις δραστηριότητες που έχω να κάνω
- Ιεράρχηση των δραστηριοτήτων, βασισμένη στην αναγκαιότητα και το χρονικό περιθώριο
- Ενασχόληση με απαιτητικές δραστηριότητες τις ώρες που είμαι πιο ξεκούραστος
- Αξιοποίηση όλων των απαραίτητων πόρων που προσφέρει το εργασιακό περιβάλλον
Ατομικές στρατηγικές
- Είναι σημαντικό ο εργαζόμενος να μάθει να λέει «όχι», ώστε να σταματήσει να υπερφορτώνεται, να δημιουργήσει όρια και να αναπτύξει υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις μέσα στον χώρο της εργασίας του.
- Ανάθεση καθηκόντων σε συναδέλφους, όταν αυτοί είναι κατάλληλα εκπαιδευμένοι για να εκτελέσουν το έργο.
Η επαγγελματική εξουθένωση φαίνεται, επομένως, πως αποτελεί ένα καίριο κοινωνικό ζήτημα, το οποίο χρειάζεται τόσο την πρόληψη όσο και τις στοχευμένες παρεμβάσεις. Κατανοώντας τη σημασία του burn-out και τα αίτια δημιουργίας του, δίνεται μετέπειτα η δυνατότητα να αναπτυχθούν στρατηγικές διαχείρισης του προβλήματος, η καταπολέμηση του οποίου διευκολύνει το ίδιο το άτομο, τις επιχειρήσεις, αλλά και τη δημόσια υγεία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Βακολά Μ., Νικολάου Ι., Οργανωσιακή ψυχολογία και συμπεριφορά, Rosili, Αθήνα, 2019
- Job stress models for predicting burnout syndrome: a review, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
