Του Πέτρου Κολυάρδου,
Τα τεκταινόμενα της πολιτικής σκηνής της προδικτατορικής περιόδου αποτέλεσαν έναν αναβατήρα για το καθεστώς Δικτατορίας του Παπαδόπουλου, Παττακού και Μακαρέζου, οι οποίοι, όπως μερικοί υποστηρίζουν, βρήκαν μία Ελλάδα σε περίοδο που η εμφύλια διαμάχη του εγγύς παρελθόντος δεν είχε λήξει. Με απαρχή το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου του 1967 και για τα επακόλουθα 7 χρόνια, ο ελληνικός λαός δοκιμάστηκε.
Στη διάρκεια της γνωστής «Επταετίας» υπήρξε μία σειρά από αντιδικτατορικές κινήσεις, με την εξέγερση του Πολυτεχνείου να αποτελεί την κατεξοχήν αντιδικτατορική κίνηση, η οποία προανήγγειλε την πτώση της Χούντας των Συνταγματαρχών και το τέλος της Επταετούς Δικτατορίας.
Τα δύσκολα χρόνια της Δικτατορίας χαρακτηρίστηκαν από λογοκρισία, απαγόρευση, σιωπή και περιστολή βασικών δικαιωμάτων του ελληνικού λαού, με βασικότερα την στέρηση της ελευθερίας λόγου, σκέψης και έκφρασης. Όμως, ο ελληνικός λαός, μέσα από τους αδιάκοπους αγώνες του, κατάφερε να μετατρέψει αυτή την επιβεβλημένη σιωπή και στέρηση του λόγου σε αντιστασιακή πολυφωνία.
Η μουσική από το λυκαυγές της ανθρώπινης ύπαρξης μέχρι και σήμερα βρέθηκε δίπλα στον άνθρωπο σε κάθε έκφανση της ζωής του, αποτελώντας πάντοτε ενοποιητική δύναμη για τις ανθρώπινες σχέσεις. Διαβάζουμε πολλά άρθρα για τραγούδια τα οποία συνδέθηκαν με την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Στο παρόν άρθρο, όμως, θα μετατοπίσουμε το μεγεθυντικό φακό της ιστορίας σε όλα αυτά τα τραγούδια που τραγουδούσαν φοιτητές και μη μέσα στο Πολυτεχνείο.
1. Το γελαστό παιδί – Μίκης Θεοδωράκης
Το «γελαστό παιδί» του σπουδαίου Μίκη Θεοδωράκη δεν ήταν κάποιο ελληνόπουλο, αλλά ο Michael Collins, ένα ηγετικό πρόσωπο του ιρλανδικού απελευθερωτικού κινήματος και ένας ακόμη αδικοχαμένος του ιρλανδο-βρετανικού εμφυλίου. Το τραγούδι είναι ένα μελοποιημένο ποίημα του Μπρένταν Μπιάν (1920-22), το οποίο μεταφράστηκε από τον Βασίλη Ρώτα και ενορχηστρώθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη. Το εν λόγω τραγούδι προοριζόταν για την παράσταση του Μπιάν, η οποία επρόκειτο να ανέβει στη σκηνή του «Κυκλικού Θεάτρου» του Λεωνίδα Τριβιζά το 1962. Στην αναφερόμενη παράσταση Ένας όμηρος, το τραγούδι ερμηνεύτηκε για πρώτη φορά από την, προσφάτως τότε αποφοιτήσασα της Δραματικής Σχολής Αθηνών, Ντόρα Γιαννακοπούλου.
Ένα χρόνο αργότερα, το 1963, ο Θεοδωράκης βρέθηκε σε μία εκδήλωση του «Συλλόγου Φίλων Ελληνικής Μουσικής», όπου άκουσε την 16χρονη τότε Μαρία Φαραντούρη να ερμηνεύει ένα δικό του τραγούδι, τον Καημό. Στο τέλος της συναυλίας και με ιδιαίτερα χαρακτηριστικό ενθουσιασμό της είπε: «Το ξέρεις ότι έχεις γεννηθεί για να τραγουδάς τα τραγούδια μου;». Κάπως έτσι ξεκίνησε η μακροσκελής συνεργασία του Μίκη με την Φαραντούρη, η οποία τον ίδιο χρόνο τραγούδησε για πρώτη φορά Το γελαστό παιδί, με την ερμηνεία της να μένει χαραγμένη στο μυαλό ολόκληρου του ελληνικού λαού (Το τραγούδι μπορείτε να το ακούσετε εδώ).
2. Καπνισμένο Τσουκάλι, Γιάννης Ρίτσος – Χρήστος Λεοντής
Το Καπνισμένο τσουκάλι γράφτηκε από τον Γιάννη Ρίτσο στο Στρατόπεδο συγκέντρωσης πολιτικών κρατουμένων στο Κοντοπούλι της Λήμνου το 1948-1949, δηλαδή, προς το τέλος του εμφυλίου πολέμου. Η κατάληψη της Νομικής Σχολής Αθηνών το Φεβρουάριο του 1973 ήταν η πρώτη μαζική κινητοποίηση των φοιτητών, η οποία αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για έναν από τους μεγαλύτερους συνθέτες της εποχής, τον Χρήστο Λεοντή, που τότε ξεκίνησε να γράφει τη μουσική για το Καπνισμένο Τσουκάλι.
Όπως αναφέρει ο ίδιος ο συνθέτης σε συνέντευξή του: «Είχε προγραμματιστεί συναυλία για τις 26 Νοεμβρίου, στην οποία επρόκειτο να ακουστεί το “Καπνισμένο Τσουκάλι”, η οποία τελικά δεν πραγματοποιήθηκε λόγω του πραξικοπήματος του Ιωαννίδη. Η προετοιμασία για την συναυλία γινόταν στην “Παναρμόνια”, επί της οδού Σολωμού, σε μία αίθουσα ενός συλλόγου που είχε δημιουργηθεί από μία συνεργασία φοιτητικών παρατάξεων. Οι πρόβες γίνονταν με ανοιχτά τα παράθυρα, παρουσία του αείμνηστου Νίκου Ξυλούρη». Από αυτά του τα λεγόμενα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι όλες αυτές οι μελωδίες έφταναν στον χώρο του Πολυτεχνείου και βρέθηκαν πλάι στον αντιδικτατορικό αγώνα των φοιτητών (Το τραγούδι μπορείτε να το ακούσετε εδώ).
3. Το Μεγάλο Μας Τσίρκο – Σταύρος Ξαρχάκος
Στις 22 Ιουνίου του 1973, ο σπουδαίος σκηνοθέτης Κώστας Καζάκος μαζί με την Τζένη Καρέζη και τον Νίκο Ξυλούρη ανεβάζουν στο θέατρο «Αθηναίον» το πολυσυζητημένο έργο του Ιάκωβου Καμπανέλη «Το Μεγάλο Μας Τσίρκο». Τα τραγούδια της παράστασης ήταν δουλειά του Σταύρου Ξαρχάκου, ενώ συνολικά οι παραστάσεις στο «Αθηναίον» χαρακτηρίστηκαν έντονα αντιδικτατορικές, αλλά και οι μαζικότερες στο μεσοδιάστημα από την κατάληψη της Νομικής μέχρι το Πολυτεχνείο.
Η μεγάλη απήχηση των εν λόγω παραστάσεων ανησύχησε τη Χούντα και με συνοπτικές σχεδόν διαδικασίες οι παραστάσεις σταμάτησαν όταν έγινε αντιληπτό ότι η παράσταση δεν ήταν απλώς μία κωμωδία, αλλά μία παράσταση με ουσιαστικά αντιδικτατορικά μηνύματα. Στο ίδιο ακριβώς πνεύμα βρισκόταν και το τραγούδι Το Μεγάλο Μας Τσίρκο, που ερμηνεύθηκε για πρώτη φορά στις παραστάσεις αυτές από τον Ξυλούρη και τον υπόλοιπο θίασο και αποτέλεσε ένα ακόμη τραγούδι που ακουγόταν από τους αγωνιστές του Πολυτεχνείου κατά της Δικτατορίας (Το τραγούδι μπορείτε να το ακούσετε εδώ).
4. Θα σημάνουν οι καμπάνες – Μίκης Θεοδωράκης
Οι μεγαλύτερες στιγμές του λαού, που με τους αγώνες και το θάρρος υπερασπίστηκε το ψωμί, τη λευτεριά και την τιμή του, βρήκαν την ποιητική τους αντανάκλαση στη συγκλονιστική «Ρωμιοσύνη» του Γιάννη Ρίτσου (1945), την οποία μελοποίησε ο Θεοδωράκης. Το τραγούδι αυτό είναι γραμμένο σε 2/4 και η πρώτη εκτέλεσή του έγινε από τον σπουδαίο τραγουδιστή και συνθέτη Γρηγόρη Μπιθικώτση, που με την «ξυλένια» φωνή του, όπως ο Μάνος Χατζιδάκις έχει υποστηρίξει, έθεσε γερά τα θεμέλια του αντιδικτατορικού αγώνα και αποτέλεσε ένα από τα πιο γνωστά τραγούδια που ακουγόταν στο Πολυτεχνείο.
Ο κάθε Έλληνας αναμφίβολα δοκιμάστηκε στα χρόνια της Δικτατορίας. Όμως, οι αγώνες των Ελλήνων επιβεβαίωσαν ακριβώς αυτό. Να υπάρχεις Ελληνικός σημαίνει τρεις τρόπους συμπεριφοράς: Ότι δέχεσαι την αλήθεια που έρχεται μέσα από την φύση και όχι την αλήθεια που φτιάχνει το μυαλό των ανθρώπων. Ότι ζεις σύμφωνα με την ηθικές αξίες της ελευθερίας και της αλληλοϋποστήριξης και όχι με την επιβαλλόμενη «ηθική» της Δικτατορίας, και… κυρίως αυτό, ότι αγαπάς τον άνθρωπο (Το τραγούδι μπορείτε να το ακούσετε εδώ)!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Δισκογραφία: Το Μεγάλο μας Τσίρκο (1974), kambanellis.gr, διαθέσιμο εδώ
- To “Γελαστό Παιδί” του Μίκη Θεοδωράκη που έγινε συνώνυμο της αντίστασης δεν ήταν Έλληνας, αλλά ο Ιρλανδός επαναστάτης Μάικλ Κόλινς. Υπήρξε η ψυχή του αντάρτικου πόλης κατά των Βρετανών και σκοτώθηκε σε εμφύλια σύρραξη, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
