Του Κωνσταντίνου Κατσούλα,
Οι Έλληνες σήμερα γνωρίζουν πολύ καλά τη σημασία της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, εξέγερση η οποία θεωρείται κορυφαία στιγμή του φοιτητικού κινήματος ακόμη και σήμερα, και τα προβλήματα που η εν λόγω εξέγερση προκάλεσε στο καθεστώς των Συνταγματαρχών. Λίγοι, όμως, είναι αυτοί οι οποίοι γνωρίζουν τις αναταραχές που είχαν προηγηθεί της εξέγερσης του Πολυτεχνείου και έπαιξαν σημαντικό ρόλο τελικά στο να συμβεί αυτή. Στο παρόν άρθρο θα ριχθεί φως στα – δυστυχώς – λιγότερο γνωστά γεγονότα του έτους 1973.
Στις αρχές του έτους, οι φοιτητές ανά την χώρα είχαν εξοργιστεί από τον νόμο 1347/73, νόμος που προέβλεπε τη διακοπή της αναβολής σπουδών για όσους φοιτητές δεν έδιναν το παρόν στα μαθήματα και τις εξετάσεις τους. Παίρνοντας αφορμή από αυτό, μερίδα φοιτητών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου προχώρησε σε διαδήλωση εντός του κτηρίου του Πολυτεχνείου τις 5 Φεβρουαρίου, με αποτέλεσμα να εισβάλλει την ίδια μέρα στον χώρο η Αστυνομία και να προβεί σε 11 συλλήψεις. Λίγες μέρες αργότερα, τις 21 Φεβρουαρίου, περίπου 4.000 φοιτητές της Νομικής και της Φιλοσοφικής Αθηνών συγκεντρώθηκαν στο κτήριο της Νομικής, συντάσσοντας τα αιτήματά τους, με βασικό αυτών την αναστολή του 1347/73. Τα αιτήματά τους μεταφέρθηκαν τόσο στον Πρύτανη, Κωνσταντίνο Τούντα, όσο και στον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, ο οποίος ήταν ο τελευταίος Πρωθυπουργός της χώρας πριν το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου.
Στην συνέχεια, οι φοιτητές προχώρησαν σε κατάληψη της Νομικής, ενώ στον χώρο δημιουργήθηκε ο «Όρκος» των φοιτητών, ο οποίος είχε σαφή αντιδικτατορικά στοιχεία. Η Αστυνομία δεν έμεινε αμέτοχη στις εξελίξεις, με σημαντικό αριθμό αστυνομικών να συγκεντρώνονται γύρω από το κτήριο. Τελικά, μετά από συνεννόηση μεταξύ του Πρύτανη και των αστυνομικών, οι φοιτητές αφέθηκαν να εκκενώσουν το κτήριο της Νομικής χωρίς οι αστυνομικοί να ασκήσουν βία, και στη συνέχεια πορεύθηκαν φωνάζοντας συνθήματα προς το Σύνταγμα, όπου τελικά συγκρούστηκαν με τις δυνάμεις της Αστυνομίας, η οποία και προχώρησε σε συλλήψεις. Παρότι η κατάληψη της Νομικής κράτησε λίγο, κατάφερε να αφυπνίσει το φοιτητικό κίνημα και να το προετοιμάσει για τους επόμενους αγώνες τους οποίους αυτό θα έδινε.
Άλλη άγνωστη πτυχή του αντιδικτατορικού αγώνα του ’73, είναι το κίνημα του Πολεμικού Ναυτικού τον Μάιο της ίδιας χρονιάς. Το Πολεμικό Ναυτικό από την εγκαθίδρυση της δικτατορίας των Συνταγματαρχών δυσαρεστήθηκε από το νέο καθεστώς, ενώ υπήρχαν αρκετές φωνές εντός του Ναυτικού οι οποίες ήθελαν το σώμα να συμβάλλει ενεργά στην αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Αφού πρώτα οι αξιωματικοί ήρθαν σε επαφή με σημαίνοντες δημοκράτες πολιτικούς της χώρας (Κωνσταντίνος Καραμανλής, Γεώργιος Ράλλης, Ευάγγελος Αβέρωφ), ώστε να εξασφαλίσουν την απαραίτητη υποστήριξη για το κίνημα, προχώρησαν στην εκπόνηση του σχεδίου δράσης. Σύμφωνα με το σχέδιο αυτό, το Ναυτικό θα προχωρούσε σε αποκλεισμό της Αττικής κλείνοντας το λιμάνι του Πειραιά, ενώ παράλληλα θα έθετε απειλή στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, στη γέφυρα της διώρυγας της Κορίνθου και στην εθνική οδό Αθηνών-Λαμίας. Καθώς οι αξιωματικοί του Ναυτικού δεν ήθελαν να ξεσπάσει εμφύλιος πόλεμος, μόλις ολοκλήρωναν τις δράσεις αυτές θα έστελναν τελεσίγραφο στο καθεστώς, ώστε να παραχωρήσουν την εξουσία σε προσωρινή οικουμενική κυβέρνηση, η οποία και θα προχωρούσε σε διεξαγωγή εκλογών. Εάν δεν γινόταν δεκτό το τελεσίγραφο, το Ναυτικό θα καταλάμβανε και άλλα σημαντικά λιμάνια της χώρας.
Στην πράξη, καθώς οι Συνταγματάρχες είχαν πληροφορηθεί για το σχέδιο, το κίνημα δεν εκδηλώθηκε ποτέ. Ωστόσο, οι κινηματίες κατάφεραν ηθικό πλήγμα στο καθεστώς, καθώς το αντιτορπιλικό «Βέλος» με επικεφαλής τον αντιπλοίαρχο Νίκος Παππά, διέφυγε στην Ιταλία, με αποτέλεσμα να κλονισθεί το κύρος της δικτατορίας, μιας και ο λαός αλλά και οι Δυτικοί αντελήφθησαν πως σημαντικό τμήμα ακόμα και των Ενόπλων Δυνάμεων είχε στραφεί ενάντια στους Συνταγματάρχες. Απότοκο ακόμα του κινήματος αυτού ήταν ο Γεώργιος Παπαδόπουλος να προσπαθεί να εκδημοκρατίσει την χώρα, αυτοανακηρυσσόμενος «Πρόεδρος της Δημοκρατίας» και δίνοντας πίσω στην ελληνική δικαιοσύνη την εξουσία που εκείνη είχε προ του πραξικοπήματος. Η ανακήρυξη του Παπαδόπουλου ως «Πρόεδρου της Δημοκρατίας» συνοδεύτηκε από την κατάργηση της Βασιλείας επίσημα την 1η Ιουλίου 1973.
Ο Παπαδόπουλος μέσω του Συντάγματος το οποίο είχε εμπνευστεί, πρότεινε μια μορφή δημοκρατικού πολιτεύματος, στην οποία επικεφαλής θα ήταν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο οποίος θα εκλεγόταν με καθολική ψηφοφορία και για θητεία 7 ετών. Επίσης, οριζόταν από το Σύνταγμα αυτό, πως πρώτος Πρόεδρος θα γινόταν ο Παπαδόπουλος, με θητεία ως το 1981, ενώ ο θεσμικός ρόλος του Προέδρου ήταν σπουδαίος, καθώς είχε μεταξύ άλλων δυνατότητα να ανακοινώνει δημοψηφίσματα, και να διορίζει ή να παύει τους Υπουργούς Άμυνας, Εξωτερικών και Δημοσίας Τάξης. Ήταν προφανές στους πολίτες της εποχής πως ο Παπαδόπουλος προσπαθούσε να παρατείνει τον έλεγχο του όσο περισσότερο μπορούσε χρονικά, καθώς δεν διέθετε ισχυρά ερείσματα.
Ωστόσο, το σχέδιο για μια επιστροφή στον κοινοβουλευτισμό με το Σύνταγμα το οποίο αναλύσαμε, τέθηκε σε δημοψήφισμα, μαζί με την υπόσχεση από πλευράς Παπαδόπουλου πως αν υπερψηφίζονταν θα διεξάγονταν εκλογές ως τις 31/12/1974. Το δημοψήφισμα έλαβε χώρα στις 29 Ιουλίου του 1973, όταν και το 79% των πολιτών ψήφισε υπέρ του νέου Συντάγματος, ενώ το 21% κατά αυτού, με τα αποτελέσματα βέβαια να μην θεωρούνται αδιάβλητα. Συνεπώς, ο Παπαδόπουλος στις 19 Αυγούστου ορκίστηκε «Πρόεδρος της Δημοκρατίας» και έδωσε γενική αμνηστία, ενώ έπαυσε η εφαρμογή του στρατιωτικού νόμου, η οποία ίσχυε ως την μέρα εκείνη ανά την επικράτεια. Τα μέτρα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα ο λαός να αναθαρρήσει και να επιζητά όλο και πιο έντονα την πλήρη αποκατάσταση της Δημοκρατίας.
Εν κατακλείδι, τα γεγονότα του 1973 μας δείχνουν πως το έτος εκείνο υπήρξε πράγματι μια κλιμάκωση της επιθυμίας των Ελλήνων, ανεξαρτήτως κοινωνικής θέσης, επαγγέλματος και ιδεολογίας, για επιστροφή στον κοινοβουλευτισμό. Η έξαρση της επιθυμίας αυτής ήταν που οδήγησε τελικά στις εξεγέρσεις του Νοεμβρίου, και στα πασίγνωστα γεγονότα του Πολυτεχνείου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Καραγεώργης, Στυλιανός-Λάμπρος, Η κατάληψη της Νομικής (21 Φεβρουαρίου 1973): 50 χρόνια από τον προάγγελο του Πολυτεχνείου, offlinepost.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Φωτάκης, Ζήσης, Το κίνημα του Πολεμικού Ναυτικού, kathimerini.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Ριζάς, Σωτήρης, Νέο καθεστώς και «δημοψήφισμα», kathimerini.gr, Διαθέσιμο εδώ
