Του Δημήτρη Μάνδαλου,
Οι υλικές καταστροφές, οι ανθρώπινες απώλειες, ο διχασμός και το μίσος που προκλήθηκαν στην Υφήλιο από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ανέδειξαν την ανάγκη για την ίδρυση ενός Διεθνούς Οργανισμού, ο οποίος θα διασφάλιζε, αρχικά, την παγκόσμια ειρήνη και, κατ’ επέκταση, θα μπορούσε να διαφυλάξει τα Θεμελιώδη Δικαιώματα του Ανθρώπου. Μετά την ίδρυση, λοιπόν, του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.), στις 24 Οκτωβρίου 1945, ακολούθησε η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (10 Δεκεμβρίου 1948), που προάσπιζε βασικά Δικαιώματα, όπως αυτά της ελεύθερης έκφρασης και της ισότητας.
Παρ’ όλα αυτά, εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου καθυστέρησαν να ενσωματωθούν οι διατάξεις που αφορούσαν τα Δικαιώματα του Παιδιού. Αξίζει, βέβαια, να σημειωθεί ότι από την Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ) είχε ψηφιστεί η Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Παιδιού από το 1924, που είχε, όμως, πολύ μικρό πεδίο εφαρμογής, δεδομένου ότι τα κράτη-μέλη της ΚτΕ ήταν πολύ λιγότερα από αυτά του Ο.Η.Ε. Έτσι, η προαναφερθείσα Διακήρυξη αποτέλεσε ένα ιδανικό (για τα δεδομένα της εποχής) εφαλτήριο για τα άρθρα της Οικουμενικής Διακήρυξης που θα αφορούσαν τα Δικαιώματα του Παιδιού.
Τα νέα άρθρα για τα Δικαιώματα του Παιδιού, σαφώς πληρέστερα και πιο ουσιώδη από αυτά της πρωταρχικής Διακήρυξης της ΚτΕ, εισήχθησαν στο corpus της Οικουμενικής Διακήρυξης την 20η Νοεμβρίου 1989. Τα 54 αυτά άρθρα δίνουν έμφαση σε τέσσερις θεμελιώδεις αρχές που αφορούν τα παιδιά: την απαγόρευση των διακρίσεων, το υπέρτατο συμφέρον του παιδιού, το δικαίωμα να ζει, να επιβιώνει και να αναπτύσσεται, καθώς και τον σεβασμό των απόψεών του. Πολύ γρήγορα, τα Δικαιώματα αυτά μετεξελίχθηκαν σε ένα παγκοσμίως αποδεκτό κείμενο. Η Διακήρυξη επικυρώθηκε σταδιακά από όλα τα κράτη του κόσμου, με εξαίρεση τις Η.Π.Α. και τη Σομαλία, ενώ η χώρα μας την αναγνώρισε τον Δεκέμβριο του 1992.
Αφορμή για προβληματισμό, ωστόσο, δεν θα πρέπει να μας προκαλεί η καθυστέρηση κατοχύρωσης των Δικαιωμάτων του Παιδιού, αλλά το κατά πόσο αυτά εφαρμόζονται στην καθημερινή μας ζωή, σε εθνικό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο. Τα παιδιά τις περισσότερες φορές, εξαιτίας του ότι είναι ανήλικα, αντιμετωπίζονται ως ευάλωτες κοινωνικά ομάδες που αδυνατούν να δραστηριοποιηθούν και να προβούν σε διεκδίκηση των Δικαιωμάτων τους. Η μη διεκδίκησή τους είναι, εν μέρει, λογική λόγω του νεαρού της ηλικίας, του αδιαμόρφωτου χαρακτήρα τους, της αθωότητας και της έλλειψης κριτικής σκέψης, αλλά εντελώς παράλογο και φρικτό όταν ενθαρρύνεται από τους ενήλικες, οι οποίοι, δυστυχώς, τείνουν να καταπατούν τα Δικαιώματα των Παιδιών, είτε προς ίδιον όφελος είτε ασυναίσθητα.
Ας ξεκινήσουμε από τη χώρα μας. Το Δικαίωμα στη Ζωή και στην (αξιοπρεπή) Διαβίωση αποτελεί ένα από τα πρωταρχικά άρθρα της Οικουμενικής Διακήρυξης, δηλαδή το θεμέλιο πάνω στο οποίο «χτίστηκαν» όλα τα υπόλοιπα Δικαιώματα. Ομολογουμένως, αν δεν υπάρχει Ζωή, δεν γίνεται να υπάρξει και να εφαρμοστεί κανένα άλλο δικαίωμα. Όπως έχουμε αντιληφθεί, όμως, όλοι στις μέρες μας, το Δικαίωμα αυτό αφαιρείται με μεγάλη ευκολία, ειδικά όσον αφορά στα παιδιά. Όλοι θυμόμαστε φρικτές παιδοκτονίες που συντάραξαν το Πανελλήνιο, όπως αυτήν της εξάχρονης Στέλλας που στραγγαλίστηκε από τον πατέρα της το 2017, την απάνθρωπη δολοφονία της μικρής Άννυ το 2015, αλλά και, παλαιότερα, τον βιασμό και τη δολοφονία του εξάχρονου Νίκου Δουρή, επίσης από τον πατέρα του, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1993.
Από την άλλη, το Δικαίωμα στην αξιοπρεπή διαβίωση, επίσης, καταπατάται. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι γονείς αδυνατούν να παρέχουν στα παιδιά τους τα αναγκαία, όπως είναι η τροφή και η ένδυση ή λόγω του άγχους και του ασθματικού τρόπου ζωής, τα επιφορτίζουν με οικονομικά κυρίως άγχη, που τους στερούν την παιδική τους αθωότητα και ξεγνοιασιά. Άλλοτε πάλι, εγκαταλείπουν τα ανήλικα παιδιά τους μόνα στο σπίτι, λόγω εργασιακών υποχρεώσεων, θεωρώντας ότι είναι αρκετά ώριμα για να αντιμετωπίσουν οτιδήποτε συμβεί ή να προλάβουν όποιον κίνδυνο καραδοκεί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, αποτελεί η μητέρα από το Ηράκλειο Κρήτης, που εγκατέλειψε τα τρία παιδιά της, εκ των οποίων το ένα είχε ειδικές ανάγκες φροντίδας, μόνα και νηστικά για δύο ολόκληρες μέρες στο σπίτι τους.
Σε διεθνές τώρα επίπεδο, η κατάσταση δεν παρουσιάζει βελτίωση. Το Δικαίωμα στην υγεία, την ένδυση, την τροφή, αλλά και το νερό είναι, επίσης, κατοχυρωμένο για τα παιδιά. Ακόμα, όμως, και στα τέλη του 2023 βλέπουμε εκατομμύρια παιδιά στην Αφρική να λιμοκτονούν και να πεθαίνουν καθημερινά από την πείνα ή να αποδεκατίζονται από ασθένειες, λόγω έλλειψης ιατρικών υποδομών και προληπτικών εμβολιασμών. Το πόσιμο νερό, στην πλειονότητα των αναπτυσσόμενων χωρών, προέρχεται ως επί το πλείστον από μολυσμένες πηγές, που αποτελούν την κυριότερη αιτία μετάδοσης μολυσματικών ασθενειών, όπως η ελονοσία. Τα παιδιά, λοιπόν, μην έχοντας τα στοιχειώδη φάρμακα, υποσιτίζονται και πεθαίνουν αβοήθητα.
Τέλος, εξίσου σημαντικό παράγοντα στέρησης των Δικαιωμάτων του Παιδιού αποτελεί ο πόλεμος. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο πόλεμος στερεί από τα παιδιά όλα τα Δικαιώματά τους, καθώς δεν δύνανται να μορφωθούν, να ψυχαγωγηθούν, να παίξουν ακόμα και να διαβιώσουν με την οικογένειά τους. Άλλωστε, όπως προανέφερα, για να εφαρμοστούν όλα αυτά, πρέπει αρχικά να προστατευτεί η ανθρώπινη ζωή. Δεν είναι αναγκαίο να ανατρέξουμε στον Α’ ή τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο για να δούμε πόσα παιδιά σκοτώθηκαν. Αρκεί να αναφερθεί ότι στον πόλεμο της Ουκρανίας με τη Ρωσία, έναν πόλεμο που ξεκίνησε μόλις στις 24 Φεβρουαρίου 2022, σκοτώθηκαν μέχρι τον Ιανουάριο του 2023 τουλάχιστον 438 παιδιά, σύμφωνα με το παράρτημα της UNICEF στη Γερμανία, ενώ στον πόλεμο που μαίνεται στο Ισραήλ, εδώ και περίπου ένα μήνα, έχουν θανατωθεί μέχρι σήμερα υπό απάνθρωπες συνθήκες 4.609 παιδιά.
Ύστερα από όλα αυτά, τίθεται το ερώτημα: Τελικά, γιατί να υπάρχει η Παγκόσμια Ημέρα Δικαιωμάτων του Παιδιού, όταν αυτά συνεχώς καταπατώνται αντί να υπερασπίζονται; Μήπως ύστερα από τη θεωρητική κατοχύρωσή τους ήρθε η ώρα να δράσουμε και να φροντίσουμε για την εφαρμογή τους; Δεν αρκεί να «γιορτάζουμε» κάθε χρόνο στις 20 Νοέμβρη την Παγκόσμια Ημέρα Δικαιωμάτων του Παιδιού, όταν αυτά καταπατώνται με αυξητικές τάσεις καθημερινά. Γι’ αυτό, λοιπόν, ας προσπαθήσουμε όλοι αυτή η Παγκόσμια Μέρα να μην είναι σαν τις υπόλοιπες που προσπερνάμε στο ημερολόγιο, αλλά να αποτελεί αφορμή έμπρακτης υπεράσπισης και αλληλεγγύης προς τα παιδιά που το έχουν ανάγκη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, UNICEF, διαθέσιμο εδώ
- The Convention on the Rights of the Child: The Child and Teen-Friendly Version, Dual Frequency, διαθέσιμο εδώ
- 12 Droits de l’enfant que tout le monde devrait savoir, Les enfants d’abord, διαθέσιμο εδώ
