Της Χαράς Γρίβα,
Η αυγή της 21ης Απριλίου 1967 σηματοδότησε ένα σκοτεινό κεφάλαιο στην ελληνική ιστορία, καθώς μια στρατιωτική χούντα κατέλαβε την εξουσία με ένα πραξικόπημα που θα αναδιαμόρφωνε το πολιτικό τοπίο της χώρας. Το καθεστώς που ακολούθησε, γνωστό ως «καθεστώς των συνταγματαρχών», επέβαλε μια επταετή δικτατορία που χαρακτηρίστηκε από λογοκρισία, πολιτική καταστολή και αναστολή των δημοκρατικών θεσμών. Ωστόσο, ακόμη και μπροστά σε τέτοια καταπιεστικά μέτρα, αναδύθηκε μια σθεναρή αντίσταση, η οποία τροφοδοτήθηκε από μια βαθιά ριζωμένη δέσμευση για τη δημοκρατία και την ελευθερία.
Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 ενορχηστρώθηκε από μια ομάδα στρατιωτικών αξιωματικών με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Γεώργιο Παπαδόπουλο. Η χούντα δικαιολόγησε τις ενέργειές της επικαλούμενη την αντιληπτή απειλή κομμουνιστικής επιρροής στην ελληνική πολιτική. Μόλις ανέλαβε την εξουσία, το καθεστώς ανέστειλε το σύνταγμα, διέλυσε τα πολιτικά κόμματα και συνέλαβε χιλιάδες άτομα, συμπεριλαμβανομένων πολιτικών, διανοουμένων και ακτιβιστών. Παρά την καταστολή των διαφωνιών από τη χούντα, γρήγορα διαμορφώθηκε ένα ανθεκτικό κίνημα αντίστασης. Διάφορες ομάδες, συμπεριλαμβανομένων φοιτητών, διανοουμένων και αριστερών ακτιβιστών, ενώθηκαν ενάντια στο καταπιεστικό καθεστώς. Η αντίσταση εκδηλώθηκε με διάφορες μορφές, από μυστικές δημοσιεύσεις μέχρι πράξεις πολιτικής ανυπακοής και διαμαρτυρίες. Όπως σε κάθε καθεστώς που αντιμάχεται τη δημοκρατία, έτσι και στο καθεστώς της χούντας των συνταγματαρχών η λογοκρισία ήταν ένα από τα κυρίαρχα όπλα τους, μετά από τη δύναμη του στρατού. Δεν είναι τυχαίο πως αρκετοί διανοούμενοι συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν σε κάποιον τόπο εξορίας καθώς φοβούνταν τυχόν ξεσηκωμό μέσω των έργων τους.
Οι παράνομες εκδόσεις ήταν μία ριψοκίνδυνη αλλά αποτελεσματική λύση για να μπορέσει ο λαός να οργανωθεί και να ενημερώνεται για το τι μέλλει γενέσθαι σε Ελλάδα, Κύπρο και εξωτερικό. Οι υπόγειες εκδόσεις έγιναν ένα ισχυρό εργαλείο για τη διάδοση των αντι-καθεστωτικών αισθημάτων, ενώ αρκετοί ήταν οι γενναίοι δημοσιογράφοι και συγγραφείς που διακινδύνευσαν τη ζωή τους για να παράγουν και να διανέμουν λογοτεχνία επικριτική για τη χούντα. Αυτές οι εκδόσεις παρείχαν μια πλατφόρμα για τις αντίθετες φωνές, διατηρώντας τη φλόγα της δημοκρατίας ζωντανή. Χαρακτηριστική ήταν η μαρτυρία ενός δημοσιογράφου εκείνης της εποχής, του κ. Παπαϊωάννου, ο οποίος τόνισε πως μέχρι και το δελτίο καιρού μπορεί να λογοκριθεί. Η προπαγάνδα από την πλευρά της κυβέρνησης ήταν τεράστια, ενώ συνακόλουθα ένα ολόκληρο δημοσιογραφικό επιτελείο κινδύνευε με ποινή φυλάκισης έως και χρόνια εξαιτίας και μόνο ενός άρθρου. Η γενναιότητα όμως μιας μερίδας δημοσιογράφων ήταν ιδιαίτερα σημαντική και προσπάθησαν με διφορούμενους τίτλους και με συγκεκριμένες φράσεις να περάσουν πολιτικά μηνύματα χωρίς να γίνουν αντιληπτά από τους λογοκριτές.
Η πνευματική ελίτ της Ελλάδας στάθηκε, επίσης, απέναντι στο καθεστώς. Καθηγητές, συγγραφείς και καλλιτέχνες ένωσαν τις δυνάμεις τους, χρησιμοποιώντας την επιρροή τους για να καταδικάσουν τη δικτατορία. Οι προσπάθειες του καθεστώτος να ελέγξει τον πολιτισμό και την εκπαίδευση συνάντησαν τη σθεναρή αντίδραση όσων εκτιμούσαν την πνευματική ελευθερία. Η χούντα προσπαθούσε με κάθε δυνατό τρόπο να εμποδίσει την διάδοση κομμουνιστικών και αντιστασιακών ιδεών καίγοντας βιβλία και καταστρέφοντας έτσι τον πολιτισμικό πλούτο της Ελλάδας. Ήλεγχαν ποια θεατρικά έργα θα ανέβαιναν στο θέατρο και ποιοι ηθοποιοί θα μπορούσαν να συμμετάσχουν στην παράσταση. Οι άνθρωποι του πνεύματος δεν έμειναν άπραγοι βλέποντας τα έργα τους και ό,τι έχουν προσφέρει στον ελληνικό πολιτισμό να καταστρέφεται. Το 1969, ο εικαστικός Βλάσης Κανιάρης πραγματοποιεί μία έκθεση στην Γκαλερί των Αθηνών με εμφανέστατο το αντιστασιακό του μήνυμα, καθώς στα έργα του χρησιμοποιούνται γάζες, ψεύτικα γαρύφαλλα και συρματοπλέγματα.
Και ο ίδιος ο λαός δεν παρέμεινε αμέτοχος. Σε κάθε γεγονός που στιγμάτιζε τη χώρα, οι πολίτες έβρισκαν την ευκαιρία να πραγματοποιούν μεγαλειώδεις διαδηλώσεις και να πρωτοστατούν κατά του καθεστώτος, όπως για παράδειγμα έγινε στον θάνατο του μεγάλου ποιητή Γιώργου Σεφέρη. Συγκροτήθηκαν και αρκετές αντιστασιακές οργανώσεις, μερικές εκ των οποίων ήταν το Πανελλήνιο Αντιδικτατορικό Μέτωπο, η Δημοκρατική Άμυνα και το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα που ιδρύθηκε από τον Ανδρέα Παπανδρέου στην Σουηδία. Από τις δράσεις αυτές ίσως να ξεχώρισε η προσπάθεια του Αλέκου Παναγούλη που είχε ως στόχο να δολοφονήσει τον δικτάτορα Παπαδόπουλο, το 1968. Ο ίδιος πολιτικά είχε συμπορευτεί με την Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου και κατά τη διάρκεια της χούντας αυτοεξορίστηκε στην Κύπρο. Είχε οργανώσει σχεδόν άψογα το σχέδιο δολοφονίας του δικτάτορα με την έκρηξη βόμβας αλλά δυστυχώς τα δευτερόλεπτα τον πρόδωσαν. Συνελήφθη αμέσως από την Χωροφυλακή και οδηγήθηκε σε κέντρα βασανιστηρίων. Καταδικάστηκε σε θανατική ποινή αλλά κατάφερε να δραπετεύσει. Ωστόσο, συνελήφθη ξανά και μέχρι το τέλος της χούντας παρέμεινε στη φυλακή. Για την ίδια υπόθεση, κρίθηκαν ένοχοι άλλοι 11 που φέρεται να ήταν συνεργοί του Παναγούλη.
Σπουδαίες ήταν και οι δράσεις των φοιτητών που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στο κίνημα αντίστασης. Οι πανεπιστημιουπόλεις έγιναν εστίες ακτιβισμού, καθώς οι φοιτητές οργάνωναν διαμαρτυρίες, απεργίες και καθιστικές διαμαρτυρίες. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973, όπου οι φοιτητές κατέλαβαν το Πολυτεχνείο της Αθήνας σε πείσμα της χούντας, ξεχωρίζει ως σύμβολο αντίστασης και γενναιότητας. Καταληκτικά, η ελληνική μεταπολεμική περίοδος χαρακτηρίστηκε κυρίως από τα υψηλά επίπεδα αντικομμουνισμού, από τις τεράστιες διακρίσεις των πολιτών, από τον ισχυρό ρόλο των ενόπλων δυνάμεων που καθόριζαν τα πεπραγμένα του κράτους και προστάτευαν το έθνος από τον «εσωτερικό εχθρό», από την μοναρχία που παρουσιαζόταν ως η πανάκεια για το έθνος και από την υποταγή της Ελλάδας στις ΗΠΑ αλλά και στο ΝΑΤΟ.
Η αντίσταση κατά του καθεστώτος της 21ης Απριλίου 1967 χρησιμεύει ως απόδειξη του διαρκούς πνεύματος της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Παρά την αντιμετώπιση μιας καταπιεστικής δικτατορίας, το ποικιλόμορφο και αποφασιστικό κίνημα αντίστασης έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην πτώση της χούντας. Η κληρονομιά αυτού του αγώνα ζει στη συλλογική μνήμη του ελληνικού λαού, υπενθυμίζοντας στον κόσμο το αδάμαστο ανθρώπινο πνεύμα απέναντι στην τυραννία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Η Χούντα στόχευε το μυαλό, news247.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Αλιβιζάτος, Ν. (1955), Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση 1922-1974: οι όψεις της ελληνικής εμπειρίας, Αθήνα: Θεμέλιο.
- Η λογοκρισία την περίοδο της χούντας, ogdoo.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Η αντίδραση των Ελλήνων καλλιτεχνών απέναντι στη χούντα, artycle.gr, Διαθέσιμο εδώ
