Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Μεσόγειος, μια θάλασσα που στο πέρασμα των αιώνων έχει «δει» αμέτρητα περιστατικά, καθιστώντας την έναν σιωπηλό μάρτυρα της ιστορίας του ανθρώπου. Έχει φιλοξενήσει και φιλοξενεί στους κόλπους της χιλιάδες λαούς και τους πολιτισμούς τους, οι οποίοι πολλές φορές την εξύμνησαν. Πέραν, όμως, από την ιστορική της αυτή βαρύτητα, η Μεσόγειος αποτελεί και έναν ιδανικό τόπο για παραθερισμό είτε μέσω κρουαζιέρας είτε εγκατάστασης σε κάποιο από τα πολλά και πλούσια λιμάνια της. Θα μπορούσαμε να πούμε, λοιπόν, πως η Μεσόγειος θάλασσα αποτελεί ένα σύνθετο παζλ με πολλά κομμάτια και μια πλούσια ιστορία από πίσω της.
Τη σύνθεση αυτών των κομματιών επιχειρεί να υλοποιήσει ο Jeremy Black μέσα από το μνημειώδες και πλούσιο έργο του Μικρή Ιστορία της Μεσογείου, που κυκλοφορεί στη χώρα μας από τις Εκδόσεις Πατάκη, σε μετάφραση του Πέτρου Γεωργίου. Ο Βρετανός ιστορικός του Πανεπιστημίου του Exeter έχει στο ενεργητικό του πληθώρα βιβλίων με ποικίλο περιεχόμενο που φωτίζουν διάφορες πτυχές της Ιστορίας. Ωστόσο, το συγκεκριμένο έργο έχει ιδιαίτερη σχέση με τον συγγραφέα καθώς από μικρός είχε επισκεφτεί πολλές φορές τη Μεσόγειο με την οικογένειά του, συγκεντρώνοντας εμπειρίες και εικόνες που τις αξιοποίησε χρόνια αργότερα στο παρόν πόνημά του.
Το βιβλίο, λοιπόν, ξεκινάει με μια αναφορά στον γεωλογικό σχηματισμό της Μεσογείου με τις αλλαγές στη στάθμη των υδάτων, με αποτέλεσμα τη μεγάλη εισροή νερού από τον Ατλαντικό Ωκεανό περίπου 5,3 εκατομμύρια χρόνια πριν. Επιπλέον, εξετάζεται και η σχέση της με άλλες θάλασσες, λίμνες και ποτάμια με τις οποίες συνδέεται, όπως η Μαύρη Θάλασσα, ο ποταμός Νείλος κ.α. Δεν παραλείπει, όμως, να αναφέρει και την αρχή της ανθρώπινης παρουσίας στην ευρύτερη περιοχή με την παρουσία ανθρωποειδών, αλλά και πρώιμου είδους ανθρώπων σε σπηλιές του Γιβραλτάρ, στη Βόρεια Αφρική, στην Ελλάδα στο σπήλαιο Απήδημα και αλλού, επιτυγχάνοντας, έτσι, σταδιακά τη σύνδεση του ανθρώπου με τη Μεσόγειο.
Περνάμε, λοιπόν, με αυτόν τον τρόπο στους λεγόμενους ιστορικούς χρόνους, δηλαδή την εποχή που αρχίζουμε να έχουμε γραπτές μαρτυρίες παντός είδους, που να υποδηλώνουν τη δραστηριότητα και παρουσία του ανθρώπου. Ξεκινάει την αφήγησή του για τους πολιτισμούς αυτούς που εδράζονταν στη Μεσόγειο τότε, για παράδειγμα την Αίγυπτο που ενοποιείται ως βασίλειο γύρω στο 3100 π.Χ. υπό τον πρώτο φαραώ Νάρμερ, που εγκατέστησε την πρωτεύουσά του στη Μέμφιδα ή, από την άλλη, αναφέρεται στους Φοίνικες που ανέπτυξαν ένα πανίσχυρο εμπορικό και αποικιακό σύστημα στο Ανατολικό και Κεντρικό τμήμα της Μεσογείου.
Από την εξίσωση των αρχαίων λαών δεν θα μπορούσαν να απουσιάζουν, φυσικά, και οι Έλληνες. Από την εποχή του Χαλκού μέχρι και την άνθηση των πόλεων-κρατών, ο ελληνικός κόσμος είχε έντονη παρουσία στην περιοχή μέσω εμπορικών και πολιτιστικών αλληλεπιδράσεων, αλλά και πολεμικών συγκρούσεων τόσο μεταξύ τους όσο και με άλλους λαούς. Σε αυτήν την τελευταία κατηγορία ανήκει η σύγκρουση που είχε δημιουργηθεί με μια άλλη σημαντική αυτοκρατορία της περιοχής, αυτής των Αχαιμενιδών Περσών. Με αυτόν τον τρόπο παρουσιάζονται οι βασικές πολεμικές συγκρούσεις ανάμεσα στους δύο λαούς μέχρι την εμφάνιση της δύναμης των Μακεδόνων και, ειδικότερα, του Μεγάλου Αλεξάνδρου που τους καθυπόταξε μαζί με πλήθος άλλων λαών της Ανατολικής Μεσογείου, φτάνοντας στα βάθη της Ανατολής.
Ο θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου έφερε στην επιφάνεια τους διαδόχους-στρατηγούς του που δημιούργησαν τις δικές τους αυτοκρατορίες στα εδάφη που είχε καταλάβει και, τελικά, μπόρεσαν να διατηρηθούν για αρκετούς αιώνες. Ωστόσο, σταδιακά στην επιφάνεια έρχεται μια άλλη δύναμη που θα παίξει καθοριστικό ρόλο το επόμενο διάστημα. Ο λόγος για τη Ρώμη, η οποία μέχρι το 31 π.Χ. είχε καταστεί η υπερδύναμη του τότε γνωστού κόσμου, καθιστώντας τη Μεσόγειο Θάλασσα ρωμαϊκή λίμνη, όπως αναφέρουν.
Έπειτα, ο συγγραφέας περνάει στα κύρια γεγονότα των μετά χριστιανικών χρόνων, όπου η Μεσόγειος βρίσκεται «ενωμένη» κάτω από τη ρωμαϊκή ισχύ. Ωστόσο, ακόμα και η ίδια η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία θα γνωρίσει εσωτερικές αλλαγές, οι οποίες θα ξεκινήσουν από τον 4ο αιώνα με τη μεταφορά του κέντρου βάρους στην Ανατολή, αρχής γενομένης από τον Κωνσταντίνο Α´, ο οποίος θα ανοικοδομήσει την αρχαία πόλη του Βυζαντίου δίνοντάς της το όνομά του, δημιουργώντας, έτσι, την Κωνσταντινούπολη. Παράλληλα, μια νέα θρησκεία έρχεται στο φως –ο Χριστιανισμός, αλλάζοντας τον ρου της Ιστορίας.
Με το πέρασμα, όμως, του χρόνου θα επέλθουν κι άλλες μεταβολές, όπως η σταδιακή πτώση του δυτικού τμήματος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στα βόρεια ευρωπαϊκά φύλα που άρχιζαν να κατεβαίνουν προς τη Μεσόγειο, με αποτέλεσμα την ενίσχυση της Ανατολής, που είχε μεταβληθεί σταδιακά στη λεγόμενη σήμερα Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ο Black, επιπλέον, αναδεικνύει και την εμφάνιση μιας ακόμα ισχυρής νέας θρησκείας που θα εμφανιστεί τον 7ο αιώνα –τον Ισλαμισμό– και θα μεταβάλλει τον συσχετισμό των δυνάμεων στη Μεσόγειο. Οι μουσουλμανικοί λαοί θα αρχίσουν να καταλαμβάνουν με τους ηγεμόνες τους σημαντικά χριστιανικά εδάφη, δημιουργώντας την ανάγκη ανακατάληψής τους από τους Χριστιανούς, κάτι που οδήγησε στις γνωστές Σταυροφορίες.
Τελικά, θα επικρατήσουν ύστερα από πολλούς αγώνες οι Μουσουλμάνοι, με κυριότερη δύναμη τους να είναι αυτή των Οθωμανών που θα καταλάβουν μεγάλο μέρος της Ανατολικής Μεσογείου, βάζοντάς τη σε μια νέα περίοδο. Την ίδια στιγμή, στο δυτικό τμήμα της θα αναδυθούν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις ως ένα ανάχωμα στους Οθωμανούς και τις ορέξεις τους. Ένα ακόμα κρίσιμο σημείο για την πολύπαθη περιοχή της Μεσογείου που αναπτύσσεται στις σελίδες του βιβλίου είναι οι εξελίξεις του 17ου και 18ου αιώνα, με αποκορύφωμα τη Γαλλική Επανάσταση και, τελικά, την εμφάνιση του Ναπολέοντα, που θα προελάσει, μεταξύ άλλων, και στα νερά της Ανατολικής Μεσογείου.
Από την αφήγηση του συγγραφέα δεν γίνεται να απουσιάσει και ο 20ος αιώνες, κατά τον οποίο συντελέστηκαν ταχύτατες και σημαντικές αλλαγές στην εξεταζόμενη περιοχή. Τα δύο γεγονότα-σταθμοί φυσικά ήταν οι Παγκόσμιοι Πόλεμοι, που καθόρισαν την πορεία της Μεσογείου μέχρι και σήμερα.
Κλείνοντας, λοιπόν, βλέπουμε πως το βιβλίο του Black καλύπτει ένα πλούσιο φάσμα της Ιστορίας της Μεσογείου από την Προϊστορία στην Αρχαιότητα, από τον Μεσαίωνα έως τις μέρες μας, δίνοντας στον αναγνώστη μια πλήρη εικόνα του ζωοδόχου αυτού χώρου.
