Του Δημήτρη Τσελίκα,
Συνεχίζουμε με τον βίο του Θεμιστοκλή (που έχουμε ήδη δει εδώ, εδώ, εδώ, κι εδώ). Μετά τα νεανικά του χρόνια και την ναυμαχία στο Αρτεμίσιο, φτάνουμε στην προσπάθεια που κάνει να διεξαχθεί η νέα ναυμαχία στην Σαλαμίνα, βέβαιος για την νίκη.
Ξημερώνει. Μόλις ανατέλλει ο ήλιος, γίνεται σεισμός αισθητός στην στεριά και στην θάλασσα. Το θεωρούν καλό σημάδι. Οι Έλληνες κάνουν θυσίες στους θεούς και στέλνουν τριήρεις στην Σαλαμίνα και στην Αίγινα για να μεταφέρουν τις ιερές εικόνες του Αίαντα του Τελαμώνιου, του Αχιλλέα και του Αιακού.
Ο Θεμιστοκλής ωστόσο φοβάται τον Αδείμαντο, ο οποίος ασκεί επιρροή σε άλλους στρατηγούς, και είναι εν δυνάμει επικίνδυνος να προκαλέσει διάσπαση του στόλου. Για να μην γίνει αυτό, ο μεγαλοφυής άνδρας συλλαμβάνει ένα σχέδιο, με το οποίο θα πείσει οριστικά πλέον τους Έλληνες να παραμείνουν στην Σαλαμίνα. Αποφασίζει να πείσει τον Ξέρξη ότι είναι φίλος του, και να του μεταφέρει το μήνυμα ότι οι Έλληνες θα αποπλεύσουν την αυγή και του συνιστά να τους αποκλείσει. Αναθέτει, λοιπόν, αυτήν την αποστολή στον Σίκιννο, έναν δούλο που είχε στο σπίτι του, ο οποίος ήταν και παιδαγωγός των παιδιών του. Αυτός ήταν άριστος γνώστης της περσικής γλώσσας, αφού καταγόταν από την Ιωνία, και πωλήθηκε ως δούλος στην Αθήνα. Εκεί τον αγόρασε ο Θεμιστοκλής και τον έκανε παιδαγωγό των παιδιών του. Ο Σίκιννος φθάνει με μια βάρκα στο στρατόπεδο των Περσών, και ζητά από τους φρουρούς να τον οδηγήσουν στον Ξέρξη, αφού έχει μια πολύ σημαντική πληροφορία. Όταν βρίσκεται μπροστά από τον Πέρση βασιλιά, του ανακοινώνει το εξής: «Μεγάλε βασιλέα, ο Θεμιστοκλής, στρατηγός των Αθηναίων, με φιλική διάθεση προς εσένα σου αναγγέλει πως οι Έλληνες είναι έντρομοι και σκοπεύουν να αναχωρήσουν από την Σαλαμίνα. Σε προτρέπει να μην τους αφήσεις, αλλά να τους αποκλείσεις εντός της Σαλαμίνας και να τους καταστρέψεις το ναυτικό».
Ο Ξέρξης καταχάρηκε, και έδωσε αμέσως εντολή στους πλοιάρχους του να αποκλείσουν από παντού την Σαλαμίνα. Αυτή η πληροφορία του Σίκιννου συμφωνούσε και με το σχέδιο που είχε προηγουμένως σκεφτεί με τους συμβούλους του. Στο συμβούλιο που είχε προηγηθεί, λοιπόν, ρώτησε την άποψη όλων των πλοιάρχων του αν έπρεπε να κάνει ναυμαχία, και όλοι του απάντησαν καταφατικά. Μόνο η Αρτεμισία, η Ελληνίδα βασίλισσα της Αλικαρνασσού, είχε διαφορετική άποψη. Του είπε πως δεν χρειάζεται να διακινδυνεύσει με ναυμαχίες, αφού την Αθήνα, που ήθελε να την κάψει, την έκαψε ήδη. Τον συμβούλευσε να κρατήσει τα πλοία του κοντά στην στεριά και να κατέβει προς την Πελοπόννησο. Οι Έλληνες θα διασπαστούν και θα αναχωρήσει ο καθένας για την πόλη του, κι έτσι θα τους νικήσει πιο εύκολα. Ο Ξέρξης όμως, ευτυχώς για την Ελλάδα, δεν την άκουσε. Της απαντά με έναν λόγο μνημείο αυτοκολακείας: «Ο στόλος στην Εύβοια έχασε, ναι, αλλά επειδή δεν ήμουν εγώ παρών. Τώρα θα παρακολουθώ την ναυμαχία, και σίγουρα θα έρθει η νίκη». Οι υπόλοιποι συμφωνούν, και έτσι λήγει το συμβούλιο.
Στην κανονική χρονική ροή των γεγονότων, ο Σίκιννος επιστρέφει στο ελληνικό στρατόπεδο και ανακοινώνει στον Θεμιστοκλή πως η αποστολή εξετελέσθη. Ο Θεμιστοκλής ανακουφίζεται, αλλά τώρα σκέφτεται πώς θα το ανακοινώσει στους υπόλοιπους – γιατί δεν γίνεται να τους πει ότι αυτός έπεισε τον Ξέρξη να τους αποκλείσει. Εκείνη την ώρα, εμφανίζεται ο Αριστείδης ο Δίκαιος με την τριήρη του από την Αίγινα. Ζητά να μιλήσει κατ’ ιδίαν με τον Θεμιστοκλή. Του λέει πως τώρα η μοναδική φιλονικία μεταξύ τους θα είναι για το ποιος θα ωφελήσει περισσότερο την πατρίδα. Εκτός από αυτό, όμως, του λέει πως μετά βίας έφτασε στο στρατόπεδο, αφού οι Πέρσες τους έχουν περικυκλώσει. Ο Θεμιστοκλής πανηγυρίζει, και του εκμυστηρεύεται πως εκείνος το πέτυχε αυτό, για να διεξαχθεί η ναυμαχία στην Σαλαμίνα. «Πήγαινε να το πεις εσύ στους άλλους», του λέει στο τέλος. Ο Αριστείδης αυτό κάνει, αλλά δεν τον πιστεύουν όλοι οι στρατηγοί. Μέχρι που μια τριήρης από την Τήνο, με κυβερνήτη τον Παναίτιο, γιο του Σωσιμένους, αυτομολεί από τον περσικό στόλο για να πολεμήσει με τους Έλληνες και επιβεβαιώνει τα λεγόμενα του Αριστείδη. Για αυτόν τον λόγο, το όνομα των Τηνίων χαράχτηκε στον Τρίποδα των Δελφών μαζί με τις άλλες πόλεις που συμμετείχαν.
Ξημερώνει η 20η του μηνός Βοηδρομιώνος του πρώτου έτους της 75ης Ολυμπιάδος (22 Σεπτεμβρίου 480 π.Χ.). Οι ελληνικός στόλος παρατάσσεται για την ναυμαχία. Αποτελείται από 378 τριήρεις (180 η Αθήνα, 40 η Κόρινθος, 30 η Αίγινα, 20 τα Μέγαρα, 20 η Χαλκίδα, 16 η Σπάρτη, 15 η Σικυώνα, 10 η Επίδαυρος, 7 η Ερέτρια, 7 η Αμβρακία, 5 η Τροιζήνα, 4 η Νάξος, 3 η Ερμιόνη, 2 τα Στύρα) και 5 πεντηκοντόρους (1 η Κύθνος, 1 η Σέριφος, 1 η Σίφνος και 2 η Μήλος). Οι βάρβαροι διαθέτουν 1207. Το κάθε αθηναϊκό πλοίο διαθέτει 18 πεζοναύτες πάνω: 4 τοξότες και 14 οπλίτες. Ναύαρχος των Ελλήνων είναι ο Ευρυβιάδης, ενώ των βαρβάρων ο Αριαβίγνης, αδελφός του Ξέρξη. Ο Θεμιστοκλής βγάζει λόγο για τα καλύτερα και τα χειρότερα πράγματα στην ζωή, που δυστυχώς δεν μας διασώθηκε. Μετά, προχωρούν στις θυσίες. Πλέον είναι έτοιμοι να ναυμαχήσουν.
Ο Θεμιστοκλής διατάσσει τον ελληνικό στόλο να ανακρούσει πρύμναν, δηλαδή να κωπηλατήσει προς τα πίσω. Οι βάρβαροι ακολουθούν. Ξαφνικά, ακούγεται μια γυναικεία φωνή: «Δαιμόνιοι, μέχρι πότε θα υποχωρείτε;». Ποτέ δεν μαθεύτηκε σε ποια ανήκε η φωνή. Ίσως ήταν ένα θαύμα, ένα από τα πολλά που συντελέστηκαν. Αμέσως σταματά η υποχώρηση, και οι Έλληνες μένουν στάσιμοι. Πρώτος φεύγει από την παράταξη ο Αθηναίος Αμεινίας με την τριήρη του, και κατευθύνεται εναντίον του εχθρικού στόλου. Έρχεται να τον αντιμετωπίσει ένα φοινικικό πλοίο, το οποίο έχει μεγάλο εκτόπισμα και μεγάλη πρύμνη. Ο Αμεινίας το εκμεταλλεύεται, και, όπως αυτό τραμπαλίζεται στα κύματα, κάνει έναν ελιγμό και το εμβολίζει. Προσπαθεί να αποκολληθεί αλλά δεν γίνεται, γιατί το έμβολο έχει σφηνώσει. Τότε, οι Έλληνες οπλίτες – πεζοναύτες ορμούν με επικεφαλής τον Αμεινία εναντίον των Φοινίκων με τα ξίφη ξεγυμνωμένα. Τους σφάζουν όλους ανεξαιρέτως. Η επιτυχία του Αμεινία εξάπτει το φρόνημα των Ελλήνων. Οι σάλπιγγες φλογίζουν, τα κουπιά χτυπούν με δύναμη το κύμα, το οποίο παφλάζει, και οι Έλληνες τραγουδούν τον περίφημο παιάνα:
«Ὦ παῖδες Ἑλλήνων, ἴτε,
ἐλευθεροῦτε πατρίδ᾽, ἐλευθεροῦτε δὲ
παῖδας, γυναῖκας, θεῶν τε πατρῴων ἕδη,
θήκας τε προγόνων· νῦν ὑπὲρ πάντων ἀγών»
Δηλαδή: Εμπρός παιδιά των Ελλήνων, ελευθερώστε την πατρίδα, τα παιδιά, τις γυναίκες, τα ιερά των θεών, τους τάφους των προγόνων – τώρα είναι ο αγώνας για τα πάντα. Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια ήδη από το 480 π.Χ. Τα ίδια ιδανικά συντροφεύουν τους Έλληνες από την ύπαρξή τους, από τα αρχαία χρόνια μέχρι τους ήρωες του 1821 και του 1940.
Ολόκληρος ο ελληνικός στόλος λειτουργεί με υποδειγματική τάξη. Οι Φοίνικες δεν μπορούν να τον αντιμετωπίσουν. Τα σκάφη τους βυθίζονται ή καταλαμβάνονται. Όσοι δεν σφάζονται επάνω σε αυτά, πέφτουν στην θάλασσα και πνίγονται. Πολλά πλοία υποχωρούν και διαλύουν μόνα τους την παράταξη. Στη μάχη εναντίον των Φοινίκων, διακρίνονται ο Θεμιστοκλής και ο Λυκομήδης από την Αθήνα και ο Δημόκριτος από την Νάξο. Στη συνέχεια, στρέφονται προς τους Κυπρίους και τους Κίλικες. Τους κατατροπώνουν και αυτούς, και σκοτώνουν τον Συέννεση, βασιλιά των Κιλίκων. Πλέον εφορμούν στην περσική ναυαρχίδα, που κυβερνά ο Αριαβίγνης. Ο Θεμιστοκλής πλησιάζει και οι άνδρες είναι έτοιμοι για έφοδο. Ξαφνικά, εμφανίζεται ο Αμεινίας. Εμβολίζει την ναυαρχίδα, η οποία αρχίζει να βυθίζεται. Ο Αριαβίγνης όμως είναι γενναίος και διατάσσει έφοδο. Η μάχη διεξάγεται σώμα με σώμα. Ο Αριαβίγνης πέφτει στην θάλασσα και πνίγεται, διότι δεν ξέρει κολύμπι. Το σώμα του το περισυλλέγει η Αρτεμισία, η οποία όμως καταδιώκεται.
Ο Θεμιστοκλής, ο οποίος γνωρίζει πόσο ικανή είναι, πριν ξεκινήσει η ναυμαχία την έχει επικηρύξει με 10.000 δραχμές, διότι είναι ντροπή μια γυναίκα να μάχεται εναντίον των Αθηναίων. Απαγορεύει πάντως να την φονεύσουν, διότι είναι ντροπή να χυθεί γυναικείο αίμα από ελληνικό σπαθί. Η Αρτεμισία, λοιπόν, όπως τρέχει να ξεφύγει, βυθίζει ένα περσικό πλοίο. Το βλέπει αυτό ο Αμεινίας, και νομίζοντας πως πρόκειται για ελληνικό πλοίο, την αφήνει να ξεμακρύνει. Αυτό το βλέπει και ο Ξέρξης όμως, από το όρος Αιγάλεω, όπου κάθεται στον χρυσό θρόνο του και παρακολουθεί την ναυμαχία, και αναφωνεί «Οι άνδρες μου έγιναν γυναίκες, και οι γυναίκες έγιναν άνδρες».
Έχει φτάσει μεσημέρι. Οι Ίωνες και οι Σαμοθράκες συνεχίζουν τον αγώνα, αλλά ο Ευρυβιάδης τους καταδιώκει. Ο Θεμιστοκλής καταδιώκει μια τριήρη από την Σιδώνα. Ο Πολύκριτος από την Αίγινα όμως τον προλαβαίνει και την εμβολίζει πρώτος. Τότε, ρωτά με ειρωνικό ύφος τον Θεμιστοκλή αν ακόμα θεωρεί τους Αιγινήτες συμμάχους των Περσών – αυτό, διότι ο Θεμιστοκλής είχε φυλακίσει τον Κριό, τον πατέρα του Πολυκρίτου, ως φίλο των Περσών. Τα περσικά πλοία οπισθοχωρούν ατάκτως προς την Ψυττάλεια. Εκεί αποβιβάζονται στην ξηρά, νομίζοντας πως γλύτωσαν. Ο Αριστείδης όμως αποβιβάζεται στην νήσο με στρατιωτική μονάδα και τους κατασφάζει.
Πλησιάζει το απόγευμα. Η ναυμαχία έχει κριθεί. Οι Πέρσες πλέουν φοβισμένοι προς το Φάληρο και βγάζουν τα πλοία τους στην ξηρά, μην τους βρει κανένα μεγαλύτερο κακό. Ο Ξέρξης έχει μείνει άναυδος. Οδύρεται. Δεν μπορεί να πιστέψει αυτό που έγινε. Τον πλησιάζουν μερικοί Φοίνικες, και κατηγορούν τους Ίωνες για προδοσία, πως αυτοί φταίνε για την ήττα επειδή είναι Έλληνες. Εκείνη τη στιγμή, όμως, λαμβάνει χώρα ένα ενδιαφέρον περιστατικό. Μια τριήρης από την Σαμοθράκη, στα τελειώματα της ναυμαχίας, βουλιάζει μια αθηναϊκή. Τότε, μια αιγινήτικη ορμά και βυθίζει το σαμοθρακικό πλοίο. Οι Σαμοθράκες όμως, επειδή είναι ικανοί ακοντιστές, φονεύουν τους Αιγινήτες και καταλαμβάνουν το πλοίο τους. Ο Ξέρξης θαυμάζει το κατόρθωμα αυτό, και οργισμένος λέει στους Φοίνικες να πάψουν να συκοφαντούν τους καλύτερούς τους. Και στο τέλος τους κόβει τα κεφάλια.
Νύχτωσε, και η φθινοπωρινή πανσέληνος φωτίζει τα νερά της Σαλαμίνας. Νεκροί και ναυάγια ξεβράζονται στην στεριά. Ο Θεμιστοκλής, περπατώντας στην ακροθαλασσιά με έναν φίλο του, βλέπει τα χρυσά κοσμήματα που φορούν ακόμα οι νεκροί Πέρσες, και του λέει «Πάρ’ τα για εσένα, γιατί εσύ δεν είσαι Θεμιστοκλής». 200 βαρβαρικά πλοία βυθίστηκαν συνολικά, και πάρα πολλά αιχμαλωτίσθηκαν αύτανδρα. Στην ελληνική πλευρά, 40 πλοία βυθίστηκαν. Ο Θεμιστοκλής δικαιώνεται πλήρως. Έλαβε υπόψιν του και την κατάλληλη ώρα, όχι μόνο τον κατάλληλο τόπο της μάχης· γι᾽ αυτό καιροφυλάχτησε και δεν τοποθέτησε τα ελληνικά πλοία αντιμέτωπα στα βαρβαρικά, πριν έρθει η συνηθισμένη ώρα που φυσάει πάντα από το πέλαγος σφοδρός άνεμος που περνώντας από τα στενά ξεσηκώνει τα κύματα. Ο δυνατός αυτός άνεμος τα ελληνικά πλοία δεν τα πείραζε, γιατί ήταν χαμηλά και μικρότερα, τα βαρβαρικά όμως που είχαν τις πρύμνες σηκωμένες και ψηλά τα καταστρώματα και από το βάρος τους δύσκολα μπορούσαν να κινηθούν, τα ξεμάκραινε από το δρόμο τους, όπως έπεφτε πάνω τους, και τα έφερνε στα πλευρά των Ελλήνων, που ορμούσαν με δύναμη και έστρεφαν όλη την προσοχή τους στο Θεμιστοκλή, γιατί ήξεραν ότι αυτός περισσότερο απ᾽ όλους βλέπει ποιό είναι το συμφέρον των Ελλήνων. Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας πρόκειται για έναν δικό του θρίαμβο.
Συνεχίζεται…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κων. Παπαρρηγόπουλος, «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», τόμος 2, Αθήνα: Εκδόσεις Λυμπέρη – Εκδόσεις Οξύ.
- Πλεύρης, Κ. (2012), Οι βάρβαροι (Αναφορά στα Ελληνοπερσικά), Αθήνα: Εκδόσεις Ήλεκτρον.
- Ηρόδοτος Αλικαρνασσεύς, Ιστοριών Η’ – Ουρανία (2012), μτφρ. Τζαφερόπουλος Α., Αθήνα: Βιβλιοθήκη Των Ελλήνων – Γεωργιάδης.
- Biographies – Οι μεγάλοι όλων των εποχών, τόμος 1: Αρχαιότητα, Αθήνα: Εκδόσεις Δομή Α.Ε.
- Θεμιστοκλής: Η μεγαλύτερη ιδιοφυΐα της αρχαιότητας, ekivolos.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Themistocles, worldhistory.org, Διαθέσιμο εδώ
- Themistocles: Champion of Athenian Sea Power, usni.org, Διαθέσιμο εδώ
- Themistocles, livius.org, Διαθέσιμο εδώ
- Themistocles, pbs.org, Διαθέσιμο εδώ
