Της Γίωτας Κασάπη,
Ο «πατέρας» της ατομικής βόμβας, έπειτα από τη δημιουργία της ταινίας Oppenheimer, βρέθηκε ξανά στο επίκεντρο. Το έργο του, ωστόσο, δεν έπαψε ποτέ να κρατάει τα βλέμματα καθηλωμένα πάνω του, καθώς η ατομική βόμβα αποτελεί το δυνατότερο όπλο που κατέχει αυτήν τη στιγμή ο άνθρωπος στα χέρια του. Η διαχείριση αυτής της δολοφονικής μηχανής είναι ένα ζήτημα που απασχολεί τη διεθνή πολιτική μέχρι και σήμερα. Η πυρηνική στρατηγική που έχει αναπτυχθεί γύρω από αυτή συμπεριλαμβάνει ένα σύνολο όρων, ένας εκ των οποίων είναι αυτός της «πυρηνικής αποτροπής». Η αποτροπή αναφέρεται στη διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης πραγμάτων με απειλή χρήσης βίας, ενώ η πυρηνική της προέκταση υποδεικνύει πως η κατοχή πυρηνικών όπλων από ένα κράτος ή η απειλή χρήσης τους μπορούν να αποτρέψουν το αντίπαλο κράτος από το να ξεκινήσει μια πυρηνική επίθεση, λόγω του ενδεχόμενου κόστους και του φόβου για αντίποινα. Εν έτει 2023, υπάρχουν χώρες με μεγάλα, μεσαία και μικρά πυρηνικά οπλοστάσια, ενώ οι συζητήσεις γύρω από αυτά αποκτούν όλο και περισσότερη ένταση, μιας και το πέπλο του πολέμου έχει καλύψει την Ευρώπη, αλλά και τη Μέση Ανατολή.
Η πυρηνική ισορροπία και αποτροπή μπήκαν στο παιχνίδι μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι Η.Π.Α. σταμάτησαν να έχουν το «μονοπώλιο» της ατομικής βόμβας. Η Σοβιετική Ένωση που είχε διαφορετικές πολιτικές και ιδεολογικές καταβολές, κατάφερε το 1949 να βρίσκεται απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες με μια δική της ατομική βόμβα, σε ένα κλίμα ανταγωνισμού που συνεχώς ενισχυόταν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Το γεγονός πως και οι δύο δυνάμεις κατείχαν τέτοια ισχύ ήταν αρκετό για να επιτρέψει την επικράτηση μιας σχετικής ισορροπίας, καθώς οι συνέπειες μιας πυρηνικής σύγκρουσης θα ήταν τρομακτικά καταστρεπτικές και θα έφεραν ασύλληπτο κόστος στις δύο υπερδυνάμεις και όχι μόνο. Η αμοιβαία εξασφαλισμένη καταστροφή αποθάρρυνε τα κράτη να προσφύγουν σε μια πολεμική σύγκρουση πυρηνικού χαρακτήρα, δίνοντας χώρο στα συμβατικά όπλα και τη διπλωματία για την επίλυση διαφορών.
Πιο συγκεκριμένα, τοποθετημένες στο πεδίο της πυρηνικής στρατηγικής, οι έννοιες της ισορροπίας και της αποτροπής έχουν μια σχέση εξάρτησης, αφού η ισορροπία ισχύος μεταφράζεται με όρους αμοιβαίας πυρηνικής αποτροπής. Η διαφορά της αμοιβαίας αποτροπής από τη μονομερή είναι πως όλα τα εμπλεκόμενα μέλη αποτρέπονται από το να κάνουν κάτι. Η ιδέα του αποτελέσματος του πυρηνικού πολέμου καταδικάζει τον ίδιο τον πόλεμο και το πάνω χέρι δεν έχει κανένα κράτος, αλλά ο φόβος. Η αμοιβαία πυρηνική αποτροπή στο ζευγάρι Η.Π.Α.-Ε.Σ.Σ.Δ. με την πάροδο των χρόνων ενισχύθηκε, καθώς υπήρξαν και περίοδοι κατά τις οποίες ο αριθμός διηπειρωτικών πυραύλων και πυρηνικών κεφαλών ήταν ίσος και υπήρχε δυνατότητα δεύτερου πλήγματος εκ μέρους του αντεπιτιθέμενου μέλους. Μια σειρά συνθηκών ήρθαν το 1987, το 1991 και το 2002 για να ρυθμίσουν την παραγωγή και διάδοση των πυρηνικών όπλων, με τη σκέψη πως ίσως δοθεί τέλος σε αυτό το καθεστώς αμοιβαίου τρόμου.
Η μεγαλύτερη προσπάθεια, ωστόσο, πραγματοποιήθηκε το 2017, όταν ο Ο.Η.Ε. εισήγαγε τη Συνθήκη για την Απαγόρευση των Πυρηνικών Όπλων, με απώτερο στόχο την εξάλειψή τους, πηγαίνοντας το εγχείρημα ένα βήμα παραπέρα. Η συνθήκη που απαγορεύει την παραγωγή, τη δοκιμή, τη μεταφορά και την απειλή χρήσης πυρηνικών όπλων τέθηκε σε ισχύ στις 22 Ιανουαρίου του 2021, αλλά 69 έθνη δεν ψήφισαν, εκ των οποίων είναι και όλα τα κράτη που κατέχουν πυρηνικά όπλα και όλα τα μέλη του Ν.Α.Τ.Ο. εκτός της Ολλανδίας.
Σήμερα, πέραν των Η.Π.Α. και της Ρωσίας, πυρηνικά όπλα διαθέτουν και η Κίνα, η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Βόρεια Κορέα, η Ινδία, το Ισραήλ και το Πακιστάν. Καθένα από αυτά τα κράτη προσπαθεί να προστατέψει το εθνικό του συμφέρον και στηρίζεται στην πυρηνική του δύναμη για να αποτρέψει κάποιον πιθανό αντίπαλο από το να επιτεθεί. Συνολικά, τα κράτη αυτά καταγράφουν σήμερα 12.700 πυρηνικές κεφαλές, λιγότερες από εκείνες του παρελθόντος, αλλά ενδεχομένως πιο ικανές. Πρώτη στο βάθρο είναι η Ρωσία, με 5.997 πυρηνικές κεφαλές, και ακολουθούν οι Η.Π.Α., οι οποίες «αποθηκεύουν» πυρηνικά σε άλλες πέντε χώρες, όπως είναι η Τουρκία, η Ιταλία, η Ολλανδία, η Γερμανία και το Βέλγιο. Η καταστρεπτικότητα των όπλων είναι μεγάλη, καθώς μια πυρηνική κεφαλή είναι αρκετή για να προκαλέσει το θάνατο εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων.
Με την πυρηνική πολυπολικότητα που υφίσταται σήμερα και τον εμπλουτισμό της πολεμικής τεχνολογίας, θα περίμενε κανείς η αποτροπή να έχει γίνει πιο πολύπλοκη υπόθεση. Η ανάπτυξη συμβατικών πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς, η εισχώρηση των drones στην πολεμική βιομηχανία και ο υβριδικός πόλεμος δείχνουν πως η επιθετικότητα σε έναν τομέα ίσως να μπορούσε να αντιμετωπιστεί με αντίποινα βασισμένα σε έναν άλλο. Τίποτα, όμως, δεν αγγίζει τα πυρηνικά όπλα και το πώς αυτά επηρεάζουν την πραγματικότητα σε κάθε διάσταση, κυρίως στην ψυχολογική, καθώς κανένα άλλο όπλο δεν παίζει με το ψυχισμό του αντιπάλου, όσο αυτό που θα είχε συνέπειες πέραν κάθε φαντασίας. Οι Σύμμαχοι του Ν.Α.Τ.Ο. στηρίζουν πως όσο υπάρχουν πυρηνικά όπλα, θα παραμείνουν ενωμένοι σε μια πυρηνική συμμαχία, ώστε η πυρηνική αποτροπή τους να είναι αποτελεσματική, με απώτερο στόχο «τη διατήρηση της ειρήνης, την πρόληψη του εξαναγκασμού και την αποτροπή της επιθετικότητας».
Εν κατακλείδι, πρόκειται για ένα πολύ ευαίσθητο «συμβόλαιο». Θα αρκούσε ένας εσφαλμένος υπολογισμός, ένα ανθρώπινο λάθος ή μια στιγμή παραφροσύνης της κεφαλής ενός κράτους για να φέρει την καταστροφή. Το καλύτερο σενάριο από όλα; Το να μην αλλάξει τίποτα. Η συνέχιση της υπεύθυνης διαχείρισης, η διατήρηση αυστηρού ελέγχου και ο περιορισμός των πυρηνικών οπλοστασίων για τη μείωση του κινδύνου διάδοσης είναι τα μόνα ζητούμενα. Σήμερα, η πληροφορία ξεχειλίζει και η τεχνολογία εξελίσσεται συνεχώς, δημιουργώντας όλο και περισσότερες προκλήσεις. Με την αρχή να έχει γίνει, η συνέχεια μόνο απρόβλεπτη μπορεί να είναι. Ο ίδιος ο Oppenheimer, σε ένα ντοκιμαντέρ του NBC News το 1965, περιέγραψε το μεγαλείο της δημιουργίας του με ένα δάνειο από τις Ινδικές Βέδες, λέγοντας πως έχει γίνει «ο θάνατος, ο καταστροφέας των κόσμων». Τώρα, την κλωστή της ζωής που κάποτε κρατούσαν οι Μοίρες κρατάνε στα χέρια τους τα κράτη, τα πυρηνικά όπλα είναι το ψαλίδι και η δυναμική που το κρατάει μακριά. Η πυρηνική αποτροπή και ο φόβος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ηλίας Ι. Κουσκουβέλης, Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις, Αθήνα 2007
- Κωνσταντίνος Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη από την Αρχαιότητα έως Σήμερα, Αθήνα 2008
- Nuclear deterrence today, ΝΑΤΟ, διαθέσιμο εδώ
- What future for nuclear deterrence?, Fondapol, διαθέσιμο εδώ
- Which countries have nuclear weapons?, ICAN, διαθέσιμο εδώ
