Της Ευθυμίας Γκαμπέση,
Η διάταξη περί ατομικού δικαιώματος ιδιοκτησίας αποτελεί ένα σημαντικό και δυσεπίλυτο ζήτημα του νομικού κόσμου. Ασφαλώς, η ερμηνεία του και η εφαρμογή του στην πράξη παρουσιάζει ασάφειες και συγχύσεις. Το ζήτημα αυτό πραγματεύεται ο Οδυσσέας Κοψιδάς στο βιβλίο του Το ατομικό δικαίωμα στην ιδιοκτησία και η αναγκαστική απαλλοτρίωση που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μπαρμπουνάκη.
Ο συγγραφέας του παρόντος βιβλίου, ο Δρ. Οδυσσέας Κοψιδάς, είναι απόφοιτος της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης, όπως και πτυχιούχος Οικονομικής και Νομικής επιστήμης, καθώς και τεχνολόγος μηχανικός πολιτικών έργων υποδομής. Στο διαπανεπιστημιακό πρόγραμμα πραγματοποιήθηκαν οι μεταπτυχιακές του σπουδές σπουδών οργάνωσης και διοίκησης βιομηχανικών συστημάτων, που συνδιοργάνωσε το πανεπιστήμιο Πειραιώς και το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Αργότερα, ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή στην τέχνο-οικονομική ανάλυση συστημάτων προστασίας του περιβάλλοντος στο τμήμα Βιομηχανικής Διοίκησης και Τεχνολογίας του Πανεπιστημίου Πειραιώς. Τέλος, αποτελεί τον υπεύθυνο σπουδών και έρευνας του τμήματος περιβάλλοντος και αγροτικής ανάπτυξης της Εθνικής σχολής Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης.
Προτού ο συγγραφέας ξεκινήσει με μία άμεση θεωρία για την ατομική ιδιοκτησία και την απαλλοτρίωσή της, μας δίνει ένα γενικότερο κοινωνικό πλαίσιο επισημαίνοντας την θεωρία του Κοινωνικού Συμβολαίου του Jean Jacques Rousseau. Σύμφωνα με αυτήν, λοιπόν, το απομονωμένο άτομο της κοινωνίας του ευγενούς αγρίου διαμορφώνει μία αθροιστική μονάδα με τους υπόλοιπους ανθρώπους, δημιουργώντας έτσι ένα συλλογικό σώμα, την κοινωνία, στην οποία υπάρχει ενότητα. Προτέρημα αυτής της κοινωνίας, δηλαδή του κράτους, είναι να υπερασπίζεται και να προστατεύει τα πρόσωπα, τα δικαιώματα και τα αγαθά τους στο όνομα του κοινού συμφέροντος. Αυτό το κοινό καλό, προκειμένου να εξυπηρετηθεί, τα άτομα οφείλουν να υποτάξουν την ατομική τους βούληση στη γενική.
Το δικαίωμα της ιδιοκτησίας κατοχυρώνεται από το άρθρο 17 της Οικονομικής Διακήρυξης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, από το άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετο Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και από το άρθρο 17 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μόνο υπό αυτές τις περιπτώσεις η επιβολή περιορισμού ή δέσμευσης θεωρείται συνταγματική. Απαραίτητος είναι και ο προκαθορισμένος σκοπός μίας από τις παραπάνω διαδικασίες, προκειμένου η πράξη να θεωρηθεί νόμιμη, ενώ αντισυνταγματική θεωρείται και η μη αξιοποίηση της απαλλοτριωθείσας περιοχής για την ανάγκη που εξαρχής έχει οριστεί. Αρμόδιος φορέας για την απαλλοτρίωση ακίνητης ιδιωτικής περιουσίας καθίσταται από τον νόμο η εκτελεστική εξουσία, με απώτερο στόχο πάντα τη δημόσια ωφέλεια.
Φυσικά, η απαλλοτρίωση ιδιωτικής ιδιοκτησίας δεν γίνεται αυθαίρετα, αλλά υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις που πρέπει να τηρηθούν πριν από μία τέτοια απόφαση. Ο πρώτος παράγοντας είναι αυτός της αναγκαιότητας. Δηλαδή, κρίνεται αναγκαία η απόκτηση του συγκεκριμένου χώρου, ώστε να εξυπηρετηθεί το γενικό καλό; Η δεύτερη προϋπόθεση αναφέρεται στην ικανότητα του επιλεχθέντος χώρου να ικανοποιήσει την εκάστοτε ανάγκη. Ο τρίτος παράγοντας αφορά την διάκριση της συγκεκριμένης περιοχής ανάμεσα στις υπόλοιπες πιθανές προς απαλλοτρίωση περιοχές, ενώ η τέταρτη και τελευταία παράμετρος κρίνει εάν ο υποψήφιος χώρος καλύπτει την έκταση που απαιτείται για την χρησιμοποίησή του. Ένα παράδειγμα απόρριψης ενός χώρου για απαλλοτρίωση είναι η υπόθεση του Ι. Ψάλτη, για τον λόγο του ότι η περασμένη ηλικία του ζευγαριού δεν τους επέτρεπε να μετακινηθούν σε ένα άλλο προσωρινό μέρος.
Πρέπει, επίσης, να επισημανθεί πως το μέτρο της απαλλοτρίωσης θεωρείται η τελευταία λύση σε περίπτωση που το κράτος θέλει να προβεί σε εξυπηρέτηση δημοσίων αναγκών. Γίνεται, λοιπόν, σαφές πως η Διοίκηση οφείλει πρώτα να εξετάσει άλλα μέτρα, πριν καταφύγει στην ύστατη λύση της απαλλοτρίωσης. Μπορεί να έχει καταστεί σαφές ότι το κοινό καλό υπερισχύει, ωστόσο ο ιδιοκτήτης της γης αποζημιώνεται πλήρως κατόπιν υπολογισμών.
Τέλος, γίνεται λόγος και για την οικονομική ανάλυση για το περιβάλλον αναφέροντας πως «Η οικονομική δραστηριότητα και το περιβάλλον μοιράζονται στενό δεσμό» εννοώντας πως οι περιβαλλοντικοί πόροι είναι εν δυνάμει ή μετατρέπονται σε οικονομικά αγαθά. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, όμως, σύμφωνα με τον Pareto, δεν πρέπει να εκλείπει το στοιχείο της αποτελεσματικότητας εφόσον αποτελεί μία απαραίτητη προϋπόθεση της συνολικής ευημερίας.
