Του Δημήτρη Μαρκόπουλου,
«Ο πόλεμος που θα τελειώσει όλους τους πολέμους». Αυτή ήταν η πεποίθηση που κυριαρχούσε στον κόσμο τις παραμονές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη του 19ου αιώνα και η κλιμάκωση της διαμάχης σε παγκόσμιο επίπεδο, προοικονομούσε πως οι γεωπολιτικές ισορροπίες επρόκειτο να ταρακουνηθούν συθέμελα. Πράγματι, ο πόλεμος που ξέσπασε τον Αύγουστο του 1914 ανέτρεψε αυτοκρατορίες αιώνων και δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες για έναν δεύτερο, ακόμη πιο αιματηρό παγκόσμιο πόλεμο. Σήμερα, αν και έχουν περάσει πάνω από 100 χρόνια από τη λήξη του πολέμου, ο «πόλεμος» μεταξύ των ερευνητών, για το ποια ήταν τα αίτια που οδήγησαν στην παγκόσμια αυτή διαμάχη, συνεχίζεται.
Οι ρίζες του πολέμου μπορούν να εντοπιστούν στα τέλη του 19ου αιώνα. Την περίοδο αυτή, ο κόσμος διανύει μια μεταβατική περίοδο κατά την οποία ισχυρές αυτοκρατορίες (Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία, Οθωμανική Αυτοκρατορία, Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία) πασχίζουν να διατηρήσουν την ηγεμονία τους, καθώς τα συμφέροντά τους απειλούνται από νέα, διαρκώς αναπτυσσόμενα κράτη (ΗΠΑ, Γερμανική Αυτοκρατορία, Ιαπωνική Αυτοκρατορία). Στην Ευρώπη, η νεοϊδρυθείσα Γερμανική Αυτοκρατορία (1872) εκμεταλλεύεται τη βιομηχανική επανάσταση και μέσα σε λίγα χρόνια καταφέρνει επάξια να ανταγωνίζεται οικονομικά, πολιτισμικά και στρατιωτικά τις τρεις Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης (Μεγάλη Βρετανία, Ρωσία, Γαλλία). Όπως χαρακτηριστικά είχε αναφέρει ο Υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας: «Δεν σκοπεύουμε να επισκιάσουμε κανέναν, αλλά απαιτούμε να έχουμε και εμείς τη θέση μας στον ήλιο». Αυτή η πολιτική διεκδικήσεων εκφράστηκε αρχικά στην Αφρική, όπου η Γερμανία επιχείρησε την εγκαθίδρυση αποικιών και προτεκτοράτων.
Σημείο καμπής αποτέλεσαν οι δύο διπλωματικές κρίσεις στο Μαρόκο (1905-06, 1911), όπου η Γερμανία αμφισβήτησε και προσπάθησε να υπονομεύσει την κυριαρχία της Γαλλίας στην Αφρικανική χώρα. Το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία, έχοντας σχεδόν τον πλήρη έλεγχο της Αφρικανικής ηπείρου, αντέδρασαν έντονα, στέλνοντας στρατεύματα. Ο αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων της Γερμανίας, Helmuth Karl Bernhard Graf von Moltke, καθώς και πολλοί άλλοι κρατικοί αξιωματούχοι, πίστευαν ότι ο πόλεμος στην Ευρώπη ήταν αναπόφευκτος και προέτρεπαν σθεναρά τον αυτοκράτορα Willhelm II να διατάξει μια προληπτική επίθεση κατά της Γαλλίας, έτσι ώστε μέσω ενός αστραπιαίου πολέμου η Γαλλία να καταστραφεί και η Γερμανία να μπορέσει να επικεντρωθεί στη Ρωσία, η οποία λόγω του μεγέθους της και της πρόσφατης ήττας της στον Ρωσο-Ιαπωνικό πόλεμο (1904-05), δεν θα μπορούσε να αντιδράσει εγκαίρως.
Μοναδικός σύμμαχος της Γερμανίας την περίοδο αυτή είναι η Αυστροουγγαρική Αυτοκρατορία. Ο 19ος αιώνας ήταν ο αιώνας των απελευθερωτικών κινημάτων στην περιοχή των Βαλκανίων. Η πανίσχυρη Οθωμανική Αυτοκρατορία βρισκόταν πλέον σε παρακμή, καθώς είχε χάσει την πλειοψηφία των εδαφών της στην Ευρωπαϊκή ήπειρο. Η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία είχε πλέον να αντιμετωπίσει τα νεοϊδρυθέντα κράτη της Σερβίας και της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Το 1878, συμφωνήθηκε στο Βερολίνο η κατοχή και ο έλεγχος της περιοχής Bosnia Vilayet από τη Βιέννη, καθώς και ο διοικητικός έλεγχος ολόκληρου του κράτους της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Πάρα τις αντιδράσεις, το 1908 ο αυτοκράτορας Franz Joseph ανακοινώνει την ολοκληρωτική προσάρτηση της χώρας. Η ιμπεριαλιστική αυτή πολιτική της Αυστροουγγαρίας προκάλεσε κύματα οργής στον Σέρβικο λαό, καθώς σημαντικό τμήμα του πληθυσμού της Βοσνίας αποτελείτο από Σέρβους. Οι σχέσεις των δύο χωρών συνέχιζαν να κλιμακώνονται, παρασέρνοντας ταυτόχρονα και τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης σε ένα προπολεμικό κλίμα. Ο αυτοκράτορας Franz Joseph γνώριζε ότι οποιαδήποτε επίθεση προς τη Σερβία θα σήμαινε ταυτόχρονο πόλεμο με τη Ρωσία, η οποία είχε αναλάβει το ρόλο του προστάτη όλων των σλαβικών πληθυσμών.
Στις 28 Ιουνίου και ώρα 10:45 μ.μ., δολοφονείται από έναν Σέρβο εθνικιστή ο αρχιδούκας Ferdinand και η σύζυγός του στο Σαράγεβο, τη διοικητική πρωτεύουσα της υπό κατοχής Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Δεχόμενος τεράστιες πιέσεις από αξιωματικούς του στρατού και έχοντας τη στήριξη της Γερμανίας, ο αυτοκράτορας Franz Joseph στέλνει ένα τελεσίγραφο στην κυβέρνηση της Σερβίας, του οποίου οι απαιτήσεις ήταν τόσο επαχθείς, που δεν άφηνε κανένα περιθώριο ειρήνης μεταξύ των δύο χωρών. Όπως ήταν αναμενόμενο η Σερβία απορρίπτει το τελεσίγραφο και στις 28 Ιουλίου η Αυστροουγγαρική Αυτοκρατορία κηρύττει πόλεμο στη Σερβία.
Ακολουθεί μια σειρά από αλυσιδωτές αντιδράσεις, και μέσα σε λιγότερο από μια εβδομάδα η Ευρώπη βυθίζεται σε έναν βάναυσο πόλεμο, στον οποίο 18 εκατομμύρια άνθρωποι θα χάσουν τη ζωή τους. Ο πόλεμος που θα τελείωνε όλους τους πολέμους, έθεσε τις βάσεις για την μεγαλύτερη οικονομική κρίση στα χρονικά, την άνοδο του φασισμού και την μεγαλύτερη ανθρώπινη σφαγή στην ιστορία του ανθρώπου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- The debate on the origins of World War One, bl.uk, Διαθέσιμο εδώ
- The debate on the origins of the First World War, open.edu, Διαθέσιμο εδώ
- World War I – 1914–1918, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
- Why Did The First World War Break Out? (July Crisis 1914 Documentary), youtube.com, Διαθέσιμο εδώ
