Του Δημήτρη Τσελίκα,
Συνεχίζουμε το αφιέρωμα στον βίο του Θεμιστοκλή (που είδαμε εδώ κι εδώ). Ξεκινήσαμε με τα πρώτα του χρόνια και την ανάμειξή του με την πολιτική, και προχωρήσαμε στην προετοιμασία για τη δεύτερη περσική εισβολή, με την ελληνική άμυνα να καταλαμβάνει τα στρατηγικά σημεία στις Θερμοπύλες και στο Αρτεμίσιο.
Το Αρτεμίσιο είναι ένας γιαλός της Ευβοίας παραπάνω από την Ιστιαία, ανοιχτός στο βοριά, και απέναντί του υψώνεται η πόλη Ολιζώνα, στη χώρα που ήταν άλλοτε κάτω από την εξουσία του Φιλοκτήτη, όπως σημειώνει ο Πλούταρχος. Στο Αρτεμίσιο υπάρχει και ένας μικρός ναός αφιερωμένος στην Άρτεμη την Προσηώα, όπως ονομάζεται εκεί, και γύρω απ᾽ αυτόν είναι φυτεμένα δέντρα και έχουν στηθεί ολόγυρά του στήλες από λευκό μάρμαρο· το μάρμαρο αυτό, όταν τριφτεί με το χέρι, αναδίνει και χρώμα και μυρωδιά ζαφοράς. Σε μιαν από τις στήλες ήταν γραμμένο αυτό το ελεγείο, το οποίο γράφτηκε μετά την ναυμαχία:
«Γένη βαρβάρων πολλά ήρθανε κάποτε, λαοί της Ασίας,
μα όλους στη θάλασσα αυτή δάμασαν τ᾽ άξια παιδιά
που έστειλε τότε η Αθήνα· και, σαν πια συντρίψαν τους Μήδους,
στήσαν στην Άρτεμη αυτά, σήματα αιώνια λαμπρά».
Και έδειχναν ακόμη και στην εποχή του Πλουτάρχου εκεί ένα παραλιακό μέρος που έχει ολόγυρα πολλή αμμουδιά και αναδίνει από το βάθος σκόνη σταχτερή και μαύρη, σα να είχε βγει από πυρκαγιά, όπου πιστεύουν πως οι Έλληνες είχαν κάψει τα ναυάγια και τους νεκρούς.. Λόγω της εγγύτητας Ευβοίας και Μαγνησίας, ο Θεμιστοκλής επέλεξε εξ αρχής το Αρτεμίσιο ως πεδίο της μάχης, αφού ο πολυάριθμος περσικός στόλος δεν θα μπορούσε να ελιχθεί. Το απόγευμα, προς το δείλι, βλέποντας πως οι βάρβαροι δεν έπλεαν εναντίον τους, οι Έλληνες αποφάσισαν να επιτεθούν αυτοί πρώτοι, για να διαπιστώσουν τις δυνατότητες του εχθρικού στρατού. Οι Πέρσες τους πέρασαν για θεότρελους, και έτσι ξανοίχθηκαν κι αυτοί στο πέλαγος, σίγουροι πως θα αιχμαλωτίσουν όλα τα πλοία τους και θα λάβουν πλουσιοπάροχη αμοιβή από τον Ξέρξη.
Οι βάρβαροι περικύκλωσαν τα ελληνικά πλοία. Οι Ίωνες που τους ακολουθούσαν με το ζόρι λυπήθηκαν πολύ, διότι πίστεψαν πως οι συμπατριώτες τους δεν θα μπορούσαν να βγουν ζωντανοί από μια τέτοια κατάσταση. Την ίδια στιγμή, δίδεται το σύνθημα στην ελληνική πλευρά. Τα πλοία σχηματίζουν έναν κύκλο με τις πρύμνες προς τα μέσα. Δίδεται και το δεύτερο σύνθημα, και οι Έλληνες επιτίθενται. Ο πρώτος που αιχμαλωτίζει εχθρικό πλοίο είναι ο Αθηναίος Λυκομήδης του Αισχραίου, ο οποίος πήρε και αριστείο για την πράξη του αυτή. Συνολικά οι Έλληνες αιχμαλωτίζουν 30 βαρβαρικά καράβια την πρώτη ημέρα της μάχης, η οποία λήγει πρόωρα λόγω της νύχτας που πέφτει, πετυχαίνοντας μια μεγάλη νίκη. Ο Αντίδωρος ο Λήμνιος αυτομόλησε από τους Πέρσες στους Έλληνες, και γι’ αυτό οι Αθηναίοι του παραχώρησαν ένα κτήμα στη Σαλαμίνα.
Όταν έπεσε η νύχτα, ξέσπασε μεγάλη καταιγίδα με ασταμάτητη νεροποντή και δυνατές βροντές – αν και ήταν Ιούλιος. Εξαιτίας της θαλασσοταραχής, τα ναυάγια και οι νεκροί ξεβράζονταν στην στεριά ή συσσωρεύονταν στις πλώρες των πλοίων και κολλούσαν στα κουπιά τους. Οι Πέρσες, τρομοκρατημένοι από όλα όσα τους είχαν βρει (τρικυμία στο Πήλιο, ναυμαχία, τρικυμία ξανά τώρα) φοβούνταν για ολοσχερή αφανισμό. Τη χειρότερη μοίρα όμως την είχαν τα 200 πλοία που είπαμε στο προηγούμενο μέρος ότι επιχειρούσαν να κυκλώσουν τους Έλληνες. Αυτά έπλεαν στο ανοιχτό πέλαγος, και στα Κοίλα της Ευβοίας (οι ακτές μεταξύ Καφηρέα και Γεραιστού) ο άνεμος τα παρέσυρε και τα έριξε πάνω στους βράχους. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Ηρόδοτος, ο Θεός έκανε τα πάντα για να εξισωθεί ο περσικός στόλος με τον ελληνικό, και να μην είναι πολύ περισσότερος (ἐποιέετό τε πᾶν ὑπὸ τοῦ θεοῦ ὅκως ἂν ἐξισωθείη τῷ Ἑλληνικῷ τὸ Περσικὸν μηδὲ πολλῷ πλέον εἴη). Συν τοις άλλοις, 53 αθηναϊκά πλοία έφτασαν το άλλο πρωί και τόνωσαν ακόμα περισσότερο το ηθικό των Ελλήνων.
Ξημέρωσε η δεύτερη μέρα της ναυμαχίας. Τα ελληνικά πλοία εφορμούν, αφού οι βάρβαροι δεν τολμούν να ξεμυτίσουν από φόβο μην τους βρει κανένα μεγαλύτερο κακό. Οι Έλληνες επιτίθενται στα πλοία των Κιλίκων και τα καταστρέφουν όλα, ένα προς ένα. Όταν νυχτώσει, επιστρέφουν στην βάση τους, πετυχαίνοντας άλλη μια μεγάλη νίκη.
Την τρίτη μέρα, οι Πέρσες στρατηγοί θεώρησαν απαράδεκτο τόσο λίγα πλοία να τους προκαλούν τόσο μεγάλες καταστροφές – την ίδια ώρα που μια χούφτα άνδρες κρατούσαν ολόκληρο τον περσικό στρατό στα στενά των Θερμοπυλών. Έτσι, κατά το μεσημέρι, έπλευσαν εναντίον των Ελλήνων, οι οποίοι κρατούσαν τις θέσεις τους στο Αρτεμίσιο, και σχημάτισαν ημικύκλιο για να τους περικυκλώσουν. Τότε οι Έλληνες σήμαναν συναγερμό και ξεκίνησαν να επιτίθενται. Η ναυμαχία αυτή είναι και η πλέον σφοδρότατη. Τα βαρβαρικά πλοία είναι μεγάλα και πολλά, και πέφτουν το ένα πάνω στο άλλο, αλλά δεν υποχωρούν. Άγνωστος αριθμός βυθίζεται. Μεγάλες απώλειες έχουν και οι Έλληνες. 19 τριήρεις παθαίνουν ζημιά και βγαίνουν εκτός μάχης, ενώ 5 τριήρεις που τολμούν να ορμήσουν στους Αιγυπτίους αιχμαλωτίζονται αύτανδρες. Η μάχη τελειώνει λόγω υπερκόπωσης και των 2 πλευρών. Οι Έλληνες μαζεύουν τους νεκρούς τους και αποσύρονται. Την επομένη δίνουν τα αριστεία. Από τις πόλεις τιμάται η Αθήνα και από τους άνδρες ο Αθηναίος Κλεινίας (ο πατέρας του γνωστού Αλκιβιάδη), ο οποίος πολέμησε με δικό του πλοίο επανδρωμένο με 200 άνδρες και με δικά του έξοδα.
Την τέταρτη μέρα, καθώς ο Ευρυβιάδης συγκαλεί σύσκεψη, καταφθάνει ο Αβρώνυχος, ο κατάσκοπος του Θεμιστοκλή στις Θερμοπύλες, με το τριαντάκωπο πλοίο του. Μεταφέρει τη δυσάρεστη είδηση: Ο Λεωνίδας και οι υπόλοιποι Έλληνες έπεσαν όλοι ηρωικώς μαχόμενοι στις Θερμοπύλες. Ο στρατός του Ξέρξη κατεβαίνει στη Βοιωτία. Οι νικητές του Αρτεμισίου υποχρεούνται να κατηφορίσουν προς τον Σαρωνικό. Το κάνουν με τάξη – πρώτα οι Κορίνθιοι, στο τέλος οι Αθηναίοι. Προτού αναχωρήσουν, σφάζουν όσο περισσότερα πρόβατα μπορούν, για να μην έχουν τροφή οι βάρβαροι, και αφήνουν αναμμένες πυρές στο Αρτεμίσιο, για να μην καταλάβουν οι εχθροί την αναχώρηση. Ταυτόχρονα, ο Θεμιστοκλής γράφει προπαγανδιστικά μηνύματα στα βράχια, για να τα δουν οι Ίωνες και οι Κάρες που βρίσκονται στον στρατό του Ξέρξη. «Άνδρες της Ιωνίας! Έχετε άδικο που πολεμάτε εναντίον των πατέρων σας και θέλετε να υποδουλώσετε την Ελλάδα. Το καλύτερο για εσάς είναι να έλθετε μαζί μας. Αν αυτό είναι αδύνατο τότε μείνετε ουδέτεροι και ζητήσατε από τους Κάρες να κάνουν το ίδιο. Αν τίποτε από αυτά δεν μπορείτε να κάνετε, διότι σας εξαναγκάζουν τόσο, ώστε αδυνατείτε να λιποτακτήσετε, τότε θυμηθείτε ότι έχουμε το ίδιο αίμα, και ότι η έχθρα μας με τους βαρβάρους ξεκίνησε για χάρη σας και πολεμήσατε σκοπίμως κακώς». Ο πανούργος Θεμιστοκλής προσπάθησε να βγάλει τους Ίωνες εκτός μάχης, έτσι ώστε να διευκολυνθεί το έργο του για τις επόμενες ναυμαχίες.
Κάποια στιγμή μέσα στη μέρα, ένας κάτοικος της Ιστιαίας ειδοποίησε τους Πέρσες ότι οι Έλληνες έφυγαν. Αυτοί δεν τον πίστεψαν και τον φυλάκισαν, μέχρι να στείλουν πλοία στο Αρτεμίσιο και να το διαπιστώσουν μόνοι τους. Μόλις το είδαν με τα μάτια τους, τον ελευθέρωσαν, και μόνο τότε πλησίασαν στο Αρτεμίσιο. Τόσο πολύ είχαν φοβηθεί τους Έλληνες…
Συνεχίζεται…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κων. Παπαρρηγόπουλος, «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», τόμος 2, Αθήνα: Εκδόσεις Λυμπέρη – Εκδόσεις Οξύ.
- Πλεύρης, Κ. (2012), Οι βάρβαροι (Αναφορά στα Ελληνοπερσικά), Αθήνα: Εκδόσεις Ήλεκτρον.
- Ηρόδοτος Αλικαρνασσεύς, Ιστοριών Η’ – Ουρανία (2012), μτφρ. Τζαφερόπουλος Α., Αθήνα: Βιβλιοθήκη Των Ελλήνων – Γεωργιάδης.
- Biographies – Οι μεγάλοι όλων των εποχών, τόμος 1: Αρχαιότητα, Αθήνα: Εκδόσεις Δομή Α.Ε.
- Θεμιστοκλής: Η μεγαλύτερη ιδιοφυΐα της αρχαιότητας, ekivolos.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Themistocles, worldhistory.org, Διαθέσιμο εδώ
- Themistocles: Champion of Athenian Sea Power, usni.org, Διαθέσιμο εδώ
- Themistocles, livius.org, Διαθέσιμο εδώ
- Themistocles, pbs.org, Διαθέσιμο εδώ
