Του Κωνσταντίνου Κατσούλα,
Το ρωμαϊκό κράτος καθ΄ όλη τη διάρκεια της ιστορίας του απειλήθηκε από πολλούς αντιπάλους, άλλοι πιο πολιτισμένοι και άλλοι λιγότερο από τους Ρωμαίους. Από τους αρχηγούς των αντιπάλων της Ρώμης, οι οποίοι ήταν αναμφίβολα πολυάριθμοι, ξεχωρίζουν, τόσο στις περιγραφές των σύγχρονων ιστορικών όσο και λόγω του αντικτύπου των εισβολών τους, μόλις δυο. Ο λόγος για τον Καρχηδόνιο Αννίβα, ο οποίος απείλησε το ρωμαϊκό κράτος στο τέλος του 3ου αιώνα π.Χ. και τον Ούννο Αττίλα, που εισέβαλε στα ρωμαϊκά εδάφη σπέρνοντας τον τρόμο στα μέσα του 4ου μ.Χ. αιώνα, με την ζωή και την δράση των οποίων θα ασχοληθούμε στις επόμενες παραγράφους.
Ο Αννίβας, γόνος της φοινικικής αριστοκρατικής οικογένειας των Βαρκιδών (Barca), ήταν γιός του στρατηγού Αμίλκα, ο οποίος διακρίθηκε στον Α΄ Καρχηδονιακό Πόλεμο παρά την ήττα της πόλης του. Ο Αμίλκας, μέσα στο πνεύμα εκδικητικότητας που διακατείχε τους Καρχηδόνιους εκείνη την εποχή, όρκισε τον νεαρό Αννίβα να μην γίνει ποτέ φίλος των Ρωμαίων, και στη συνέχεια αναχώρησαν μαζί για την Ισπανία εν έτει 239 π.Χ. Σε ηλικία μόλις εικοσιπέντε ετών, το 221 π.Χ., ο Αννίβας έγινε στρατηγός των Καρχηδονίων στην Ισπανία, απολαμβάνοντας την εκτίμηση τόσο του στρατεύματός του όσο και της κυβέρνησης στην Αφρική. Ο δε Αττίλας, προερχόταν από τους Αλταϊκής προέλευσης Ούννους, οι οποίοι πέρασαν τον Βόλγα το 370 μ.Χ. και ξεκίνησαν να ασκούν πίεση στις γερμανικές φυλές που κατοικούσαν στην ανατολική Ευρώπη, με αποτέλεσμα άλλες φυλές να υποταχθούν στους Ούννους και άλλες να ζητήσουν καταφύγιο στην -καταρρέουσα τότε- Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ο θείος του Αττίλα Ρούγας πέθανε το 433 μ.Χ. αφήνοντας τον θρόνο στον Αττίλα και στον αδερφό του, Βλέδα, οι οποίοι θα καθόριζαν τις τύχες των πολεμοχαρών Ούννων.
Οι ομοιότητες των δύο ηγετών που απείλησαν τη Ρώμη φαίνονται ακόμα περισσότερο στον τρόπο με τον οποίο χειρίζονταν τις υποθέσεις των κρατών τους. Ο Καρχηδόνιος στρατηγός, άμεσα αφού ανέλαβε καθήκοντα έπρεπε να αντιμετωπίσει την παραβίαση συνθήκης από την πλευρά των Ρωμαίων, οι οποίοι κατέστησαν προτεκτοράτο τους το Σαγούντο (Saguntum) σε περιοχή της Ιβηρικής στην οποία -βάσει συνθήκης- οι Φοίνικες είχαν πλήρη ελευθερία δράσης. Ο Αννίβας, επιθυμώντας να αποφύγει την ευθεία σύγκρουση με τους Ρωμαίους στην Ιβηρική, έπεισε μια Ιβηρική φυλή να παραπονεθεί στον ίδιο για τις (υποτιθέμενες) επιθέσεις του Σαγούντου εναντίον τους, ώστε να επιτεθεί στη φιλορωμαϊκή αυτή πόλη χωρίς να εκτεθεί άμεσα. Το 219 π.Χ. το Σαγούντο έπεσε, και σύντομα -μετά την αποτυχία της διπλωματίας- ξεκίνησε πόλεμος μεταξύ Ρωμαίων και Καρχηδονίων. Ενώ οι Ρωμαίοι περίμεναν ναυτικές επιχειρήσεις εναντίον τους, και ίσως μια απόβαση στο ιταλικό έδαφος, ο Αννίβας, συμμαχώντας με τους Κέλτες των Άλπεων και της Κοιλάδας του Πάδου, αποφάσισε να εισβάλει στην Ιταλία διασχίζοντας τις Άλπεις, ξεκινώντας με ένα τεράστιο στράτευμα από την Ιβηρία το 218 π.Χ. Αντίστοιχα, ο Ούννος φύλαρχος διασφάλισε την εξουσία του δολοφονώντας τον αδερφό του το 444 μ.Χ. δείχνοντας το πόσο αδίστακτος ήταν. Τρία έτη αργότερα, εκστράτευε στη Μακεδονία, τη Θράκη και τη Θεσσαλία, ερημώνοντας τα νότια Βαλκάνια και αναγκάζοντας τον αυτοκράτορα να εξαγοράσει την σωτηρία της Ανατολικής Αυτοκρατορίας. Ο πανούργος Αττίλας, στη συνέχεια, παρερμήνευσε σκόπιμα το γεγονός της αποστολής ενός δαχτυλιδιού από την Ονωρία, αδελφή του Αυτοκράτορα της Δύσης Ουαλεντινιανού, ως πρόταση γάμου, ενώ στην πραγματικότητα η ανύποπτη Ρωμαία ήθελε απλώς να την βοηθήσει ο Ούννος ηγεμών ώστε να επιστρέψει στη Ρώμη από την εξορία της. Ο Αττίλας, αφού παρέλαβε το δαχτυλίδι, ζήτησε ως προίκα τη μισή Δυτική Αυτοκρατορία, με τους Ρωμαίους φυσικά να αρνούνται, άρνηση της οποίας απότοκο υπήρξε η ουννική εισβολή.
Διαφορές μεταξύ των δύο ηγετών αρχίζουν να παρουσιάζονται στη στρατηγική με την οποία προσπάθησε ο καθένας τους να πλήξει την Ρώμη. Ο μεν Αννίβας, αφού πέρασε τις Άλπεις, έλαβε την υποστήριξη των Κελτών ώστε να αντιμετωπίσει τους Ρωμαίους σε ανοιχτό πεδίο, πρώτα στον Τικίνο και ύστερα στον Τρέβια ποταμό, όπου και σημείωσε τεράστια νίκη εναντίον τους. Το 217 π.Χ. οι Καρχηδόνιοι εξολόθρευσαν άλλη μια ρωμαϊκή στρατιά στη λίμνη Τρασιμένη, προκαλώντας κρίση στους Ρωμαίους, οι οποίοι είχαν χάσει τον έναν ανώτατο άρχοντά τους στη μάχη, ενώ ο άλλος ύπατος ήταν αποκλεισμένος στο Αριμίνο (Rimini). Η μεγαλύτερη ωστόσο ήττα που προκάλεσε ο Αννίβας στους Ρωμαίους ήταν σε μάχη η οποία συνέβη το επόμενο έτος, στις Κάννες της Νότιας Ιταλίας. Στην πεδιάδα της Απουλίας ογδόντα χιλιάδες Ρωμαίοι έγιναν θύματα της στρατηγικής υπεροχής του Αννίβα, ο οποίος χρησιμοποίησε το ιππικό για να περικυκλώσει το αριθμητικά υπέρτερο ρωμαϊκό στράτευμα, με αποτέλεσμα μόνο δεκαπέντε χιλιάδες από τους Ρωμαίους να σώσουν τις ζωές τους. Η -επικών διαστάσεων- μάχη των Καννών ήταν η μεγαλύτερη ήττα των Ρωμαίων στην έως τότε ιστορία τους και είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την προσχώρηση πολλών Ιταλικών πόλεων στο πλευρό του Αννίβα. Αντίθετα, το «δυνατό χαρτί» της στρατηγικής του Αττίλα ήταν ο αποκλεισμός και η πολιορκία των ρωμαϊκών πόλεων, μέχρις ότου αυτές λιμοκτονήσουν και παραδοθούν ή γίνουν πιο ευάλωτες ώστε να επιτεθεί το στράτευμα του Αττίλα. Η πρώτη σημαντική του εκστρατεία έλαβε χώρα το 441, στην οποία οι Ούννοι επιτέθηκαν και εκπόρθησαν το Σίρμιο, το Βελιγράδι, τη Ναϊσσό και τη Σόφια, φτάνοντας σχεδόν ως την Κωνσταντινούπολη. Αργότερα, το 451, έχοντας στρέψει πλέον την προσοχή του στην Δυτική Αυτοκρατορία, εξεστράτευσε στη Γαλατία και κατέκτησε τα Τρίβηρα (Trier) και το Διβόδουρο (Metz), σφάζοντας όλους τους κατοίκους τους. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που, εξαιτίας του πόσο αδίστακτος ήταν, ο Αττίλας απέκτησε από τους συγχρόνους του το προσωνύμιο «Μάστιγα του Θεού» (flagellum Dei).
Άλλη ομοιότητα των δύο μεγάλων στρατηλατών ήταν πως, παρ’ ότι αμφότεροι έφτασαν πολύ κοντά στην κατάλυση του ρωμαϊκού κράτους, κανείς από τους δυο δεν το κατάφερε. Ο Αννίβας μετά τη μάχη των Καννών δεν κινήθηκε κατευθείαν εναντίον της Ρώμης, αλλά προσπάθησε να εκπορθήσει πόλεις στα νότια της Ιταλίας, με αποτέλεσμα οι Ρωμαίοι να ανασυγκροτήσουν τον στρατό τους. Στενός συνεργάτης του Αννίβα είπε για αυτόν, πως ήξερε να παίρνει τις νίκες, αλλά όχι να τις χρησιμοποιεί. Η συνέχεια της εκστρατείας τον επαλήθευσε εμφατικά. Όταν πλέον ο Αννίβας κινήθηκε ενάντια στην Ρώμη, το 211 π.Χ., η πόλη μπορούσε να αμυνθεί, ενώ το επόμενο έτος οι Ρωμαίοι πήραν πίσω κάποιες μικρές πόλεις στην Νότια Ιταλία. Ο Αννίβας ακόμη κατάφερνε να φθείρει τον ρωμαϊκό στρατό με αιφνιδιαστικές επιθέσεις, στις οποίες μεταξύ άλλων φόνευσε αρκετούς Ρωμαίους αξιωματούχους. Τρία έτη αργότερα, ο αδερφός του Αννίβα Ασδρούβας έσπευσε από τα βόρεια να τον ενισχύσει με το στράτευμά του, ωστόσο οι Ρωμαίοι συγκέντρωσαν όλες τις δυνάμεις τους εναντίον του Ασδρούβα και κατέσφαξαν τον στρατό του, ενώ και ο ίδιος έπεσε θύμα των Ρωμαίων. Μέχρι το 203 π.Χ. οι Ρωμαίοι ανέκτησαν όλες τις πόλεις που είχαν κατακτήσει στην Ιταλία, και ο Αννίβας επέστρεψε στην Αφρική. Εκεί βρήκε τον Ρωμαίο στρατηγό Σκιπίωνα ο οποίος είχε στρατοπεδεύσει στην Υτίκη, για να συνάψουν συνθήκη ειρήνης. Οι πρώτες προσπάθειες ναυάγησαν, με αποτέλεσμα να ακολουθήσει μεταξύ των δυο στρατηγών η καθοριστική μάχη της Ζάμας (202 π.Χ.), στην οποία ο Σκιπίωνας κατατρόπωσε τους Καρχηδόνιους, και τους υποχρέωσε να υπογράψουν μια ταπεινωτική συνθήκη ειρήνης.
Πολλούς αιώνες αργότερα, ο στρατηγός των Ρωμαίων Αέτιος ένωνε τις δυνάμεις του με τον Βησιγότθο Θεοδωρίχο Α΄, ώστε να αναχαιτίσουν τη στρατιά του Αττίλα. Η μάχη έλαβε χώρα στα Καταλαυνικά Πεδία το 451 μ.Χ., με αποτέλεσμα μια πύρρειο νίκη υπέρ των Ρωμαίων. Συνολικά στην μάχη αυτή έχασαν τη ζωή τους 162.000 άνθρωποι. Το επόμενο έτος ο Αττίλας εξεστράτευσε στην Ιταλία, όπου κατέστρεψε πληθώρα πόλεων της κοιλάδας του Πάδου. Ο εμβληματικός Πάπας Λέων συνάντησε τον Αττίλα για να τον πείσει να μην εκστρατεύσει ενάντια στην Ρώμη, η οποία δεν είχε καμία άμυνα να προτάξει εναντίον του. Ο Αττίλας, άγνωστο πώς, δέχθηκε την πρόταση του Πάπα, και αποχώρησε προς την Παννονία. Εκεί παντρεύτηκε την Ιλδικώ, όμως το βράδυ του γάμου του απεβίωσε, λόγω υπερβολικής μέθης όπως μας βεβαιώνουν οι πηγές της εποχής.
Ο Αννίβας και ο Αττίλας, σπουδαιότατοι στρατηγοί, ίσως να μην κατάφεραν να κατακτήσουν τους Ρωμαίους, αλλά σίγουρα έγιναν το φόβητρο αυτών και των απογόνων τους, ενώ ακόμη και σήμερα οι δράσεις και η στρατηγική ευφυία τους προκαλούν δέος στους φίλους της ιστορίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- E. Astin & F. W. Walbank & M. W. Frederiksen & R. M. Ogilvie (1989), The Cambridge Ancient History Volume 8. Rome and the Mediterranean to 133 BC, Cambridge University Press.
- Durant, Will (1950), Η παγκόσμια ιστορία του πολιτισμού -Τόμος Δ’: Ο Αιών της Πίστεως, Νέα Υόρκη: Εκδόσεις Simon & Chuster.
