Του Λόρεντς Κοβάτσι,
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια συνολική υποβάθμιση του οικοσυστήματος στον Αμαζόνιο, που πυροδοτήθηκε από εκτεταμένες περιόδους ξηρασίας, έναν τεράστιο αριθμό πυρκαγιών και την αλόγιστη εκμετάλλευση του τροπικού αυτού δάσους από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Για τη βέλτιστη αντιμετώπιση του κρίσιμου αυτού ζητήματος, απαιτείται από τα 9 κράτη της Νότιας Αμερικής, που απλώνεται η λεκάνη του Αμαζονίου να συνεργαστούν τόσο μεταξύ τους σε περιφερειακό επίπεδο, όσο και μαζί με τις τοπικές κοινότητες των ιθαγενών, που διαβιούν για αιώνες σε αυτό το περιβάλλον.
Οι αυτόχθονες πληθυσμοί είναι άμεσα εξαρτώμενοι από το δάσος του Αμαζονίου για βιοποριστικούς λόγους: για να κυνηγήσουν, να συλλέξουν ή να καλλιεργήσουν την τροφή τους, για να εξασφαλίσουν μια στέγη, για πρόσβαση σε πόσιμο νερό και γενικότερα για να καλύψουν τις καθημερινές τους ανάγκες σε όλα τα στάδια της ζωής. Εξάλλου, είναι γνωστό ότι αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτισμικής τους ταυτότητας και της κοσμοθεωρίας τους. Για τους λόγους αυτούς, το φαινόμενο της αποψίλωσης σε περιοχές που ανήκουν σε ιθαγενείς εμφανίζεται σε πολύ μικρότερο επίπεδο, συγκριτικά με το μέγεθος της αποψίλωσης που παρουσιάζεται τα τελευταία χρόνια από γεωργούς, κτηνοτρόφους και άλλους, λόγω οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων.
Η αυξανόμενη αποψίλωση του δάσους του Αμαζονίου, προς αξιοποίηση του εδάφους για αγροτική χρήση εγκυμονεί, μεταξύ άλλων, να διαταράξει τη λεπτή ισορροπία μεταξύ φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, θέτοντας το λεγόμενο «πνεύμονα της Γης» σε ανεπανόρθωτη ζημιά. Ανήκει στο μεγαλύτερο μέρος του, γύρω στο 60%, στη Βραζιλία, όπου η βιομηχανία βοοειδών είναι υπεύθυνη για περίπου το 80% της αποψίλωσης των δασών στην περιοχή, με την υποστήριξη της προηγούμενης Κυβέρνησης Bolsonaro. Στη θητεία του, θεσπίστηκε η νομοθεσία “Marco Temporal”, σύμφωνα με την οποία, οι ιθαγενείς δεν θα είχαν δικαιώματα γης σε εδάφη που δεν κατείχαν φυσικά το 1988, όταν και επικυρώθηκε το ισχύον Σύνταγμα στη χώρα.
Όμως, παραβλέπει το γεγονός, ότι ένας αρκετά μεγάλος αριθμός ιθαγενών εκδιώχτηκε από τις πατρογονικές εστίες που διέμεναν, λόγω της επιβολής στρατιωτικής δικτατορίας για 21 χρόνια, από το 1964 έως το 1985. Οι ιθαγενείς της Βραζιλίας, που αριθμούν σήμερα γύρω στους 1,7 εκατομμύρια αυτόχθονες πολίτες, με τους μισούς περίπου να κατοικούν στην περιοχή του Αμαζονίου, εκτιμάται ότι κατέχουν εδάφη που καλύπτουν σχεδόν το 14% της συνολικής έκτασης του κράτους. Εξαιτίας της αυξημένης παγκόσμιας ζήτησης για προϊόντα, όπως το φοινικέλαιο και η σόγια, τo λόμπι των μεγάλων αγροτικών βιομηχανιών της χώρας πίεσε την Κυβέρνηση για ένα νομικό πλαίσιο, που θα καθιστούσε τα εδάφη των ιθαγενών μη προστατευόμενες περιοχές, άρα και θα μπορούσαν να γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσής τους.
Εμπόδιο στα συμφέροντα της πανίσχυρης αγροτοβιομηχανίας στάθηκε η ιστορικής σημασίας απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου της Βραζιλίας, όπου αποφασίστηκε κατά μιας εκ των νομικών προσπαθειών για αφαίρεση των δικαιωμάτων γης από τους ιθαγενείς. Παράλληλα, πρέπει να σημειωθεί ότι είχαν προηγηθεί 2 άλλες αποφάσεις του Δικαστηρίου, οι οποίες ήταν υπέρ της αφαίρεσης των δικαιωμάτων γης, κατά τη διάρκεια της θητείας του ακροδεξιού Bolsonaro, παρά τις έντονες διαδηλώσεις πολιτών και περιβαλλοντολόγων για τις καταστροφικές συνέπειες στην πανίδα και χλωρίδα του Αμαζονίου, αλλά και την επιδείνωση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής συνολικά. Με την πρώτη επίσημη αυτή απόρριψη του χρονικού ορίου του «Marco Temporal», το Δικαστήριο έθεσε την υπόθεση αυτή ως «νομικό προηγούμενο» για παρόμοιες υποθέσεις που αφορούν τους ιθαγενείς.
Επιλογικά, η νίκη αυτή των αυτοχθόνων πληθυσμών στη Βραζιλία αποτελεί το πρώτο βήμα στην αντιμετώπιση μιας γενικευμένης προσπάθειας για την αξιοποίηση του φυσικού πλούτου, που συναντάται στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου. Η νομοθεσία αυτή ενέχει και άλλους κινδύνους για αυτό το ευαίσθητο οικοσύστημα, όπως να ελαχιστοποιήσει τους περιορισμούς στον τομέα των εξορύξεων, στην κατασκευή φραγμάτων, σε έργα γεωργικά και μεταφορικά στην προστατευόμενη, κατά το Σύνταγμα της χώρας, γη των ιθαγενών. Παρόλο που, την εξουσία ανέλαβε πρόσφατα ο αριστερός Luiz Inácio Lula da Silva, ο οποίος δεσμεύτηκε ότι θα προστατέψει το περιβάλλον, η κατάσταση παραμένει αρκετά κρίσιμη και απαιτείται μια συνολική αλλαγή του υποδείγματος για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής, από το τοπικό στο διεθνές επίπεδο, και όχι απλά δηλώσεις που δεν γίνονται πράξεις.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Brazil’s Indigenous peoples celebrate massive land rights victory, france24, διαθέσιμο εδώ
- Ιστορική νίκη στη Βραζιλία υπέρ των ιθαγενών, lifo, διαθέσιμο εδώ
- Indigenous people in Brazil shed tears of joy as the Supreme Court enshrines their land rights, DIANE JEANTET and ELÉONORE HUGHES, AP News, διαθέσιμο εδώ
- Πόσο χρόνο ζωής έχει το δάσος του Αμαζονίου;, in2life, διαθέσιμο εδώ
