Του Μανώλη Κουφόπουλου,
Η σχέση του άσθματος με την άσκηση είναι περίπλοκη. Ένα άτομο με άσθμα συνήθως δυσκολεύεται να γυμναστεί και, ταυτόχρονα, η ίδια η άθληση δυσχεραίνει τα συμπτώματα του άσθματος, εγκαθιδρύοντας έναν φαύλο κύκλο. Επίσης, η άσκηση μπορεί να προκαλέσει άσθμα σε κάποιον που δεν εμφανίζει συμπτώματα στην καθημερινότητά του. Από την άλλη, όμως, μπορεί υπό τις κατάλληλες συνθήκες να βοηθήσει τους ασθενείς. Στο άρθρο αυτό, λοιπόν, θα μελετήσουμε την αμφίδρομη αυτή σχέση. Θα εξηγήσουμε ακροθιγώς τι είναι το άσθμα και τους παράγοντες που το παροξύνουν. Τελικά, θα συζητήσουμε τον λόγο για τον οποίο η γυμναστική μπορεί να έχει θετικές και αρνητικές επιδράσεις στην πορεία της νόσου.
Τι είναι το άσθμα;
Το άσθμα είναι μία ομάδα διαταραχών που περιλαμβάνει φλεγμονή των αεραγωγών και συμπτώματα, όπως η δυσκολία στην αναπνοή, o συριγμός και o βήχας. Συγκεκριμένα, το άσθμα οφείλεται στην προβληματική υπερ-αντίδραση του οργανισμού απέναντι σε μη βλαπτικά ερεθίσματα που αναγνωρίζονται ως επικίνδυνα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα αλλεργιογόνα, όπως η γύρη, η σκόνη, καθώς και άλλοι ερεθιστικοί παράγοντες, όπως ο κρύος αέρας και η ρύπανση. Τα παραπάνω μπορούν σε μεγάλη ποσότητα να προκαλέσουν συμπτώματα και σε φυσιολογικούς ανθρώπους, αλλά οι ασθματικοί έχουν αυξημένη ευαισθησία. Φυσικά, δεν έχουν όλοι την ίδια ευαισθησία ούτε εμφανίζουν αντίδραση στους ίδιους παράγοντες. Για αυτό, άλλωστε, υπάρχει πληθώρα διαφορετικών συμπτωμάτων και έντασης αυτών.
Τελικά, όταν οι παράγοντες γίνουν αντιληπτοί από τα κύτταρά μας, ενεργοποιείται μία αντίδραση φλεγμονής και παροδικής αναδιαμόρφωσης των αεραγωγών. Η διάμετρος των βρόγχων μειώνεται και αυξάνεται η παραγωγή βλέννης, με αποτέλεσμα να διαταράσσεται η ομαλή ροή του αέρα και να εμφανίζονται τα συνήθη συμπτώματα του άσθματος. Ένα από τα χαρακτηριστικά του άσθματος είναι ότι τα συμπτώματα δεν παραμένουν σταθερά στον χρόνο, αλλά εμφανίζονται και εξαφανίζονται ανάλογα με το αν υπάρχει το ερέθισμα. Όταν εμφανίζονται τα συμπτώματα, το ονομάζουμε κρίση άσθματος. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι το άσθμα χαρακτηρίζεται από αναστρεψιμότητα. Δηλαδή, όταν το ερέθισμα εξαφανιστεί, ο αεραγωγός θα επανέλθει στη φυσιολογική του δομή. Ωστόσο, σε περίπτωση επαναλαμβανόμενης και χρόνιας έκθεσης στον βλαπτικό παράγοντα, η αναδιαμόρφωση είναι μόνιμη και οι κρίσεις μετατρέπονται σε μια καθημερινή κατάσταση.
Οι βασικοί παράγοντες που προκαλούν κρίση άσθματος
Το άσθμα είναι μία πολυπαραγοντική νόσος, δηλαδή οφείλεται σε πλήθος παραμέτρων που δρουν συνεργιστικά. Γύρη, σκόνη, ρύπανση, κάπνισμα, λοιμώξεις αναπνευστικού, κρύος αέρας, φάρμακα, οξυγονοθεραπεία είναι μερικοί από τους συνήθεις παράγοντες που ενεργοποιούν την αντίδραση του οργανισμού. Πλέον, γνωρίζουμε ότι η ευαισθησία των περισσότερων ατόμων στα αλλεργιογόνα οφείλεται κατά κύριο λόγο σε γενετικά στοιχεία. Καταλυτικά δρα η περιβαλλοντική έκθεση που οδηγεί στην εμφάνιση των κρίσεων. Για παράδειγμα, εάν ένα άτομο έχει προδιάθεση για ένα αλλεργιογόνο και αυτό δεν υπάρχει στο περιβάλλον που ζει, δεν θα εμφανίσει συμπτώματα ως προς αυτό το αλλεργιογόνο. Βέβαια, υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες που η κληρονομικότητα διαδραματίζει μικρότερο ρόλο. Οι ρύποι, η εργασιακή έκθεση σε αυτούς και ο κρύος αέρας είναι μερικοί από αυτούς.
Πώς, όμως, η γυμναστική δίνει το έναυσμα για την εμφάνιση κρίσεων; Το παραπάνω συμβαίνει τόσο άμεσα όσο και έμμεσα. Συγκεκριμένα, κατά την άθληση, και κυρίως την αερόβια, εισπνέουμε αυξημένη ποσότητα αέρα, που λόγω του περιορισμένου όγκου του πνεύμονα, εισέρχεται με μεγαλύτερη ταχύτητα. Η αυξημένη ροή του αέρα, λοιπόν, δημιουργεί στροβιλισμούς στο εσωτερικό των αεραγωγών και τους ερεθίζει. Αν, μάλιστα, ο αέρας είναι κρύος, περιέχει λιγότερη υγρασία και, σε συνδυασμό με τη μειωμένη θερμοκρασία (κάνει τη βλέννα λιγότερο ρευστή), προκαλεί αυξημένη ξηρότητα.
Στον έμμεσο τρόπο, να αναφέρουμε ότι ο μεγάλος όγκος αέρα κατά την άσκηση αυξάνει την πιθανότητα εισροής αλλεργιογόνων και βλαπτικών ουσιών, ειδικά όταν είναι ξηρός. Να σημειώσουμε ότι η υγρασία της ατμόσφαιρας δεσμεύει τους παράγοντες αυτούς και τους αδρανοποιεί. Επομένως, στην περίπτωση που κάποιος έχει προδιάθεση και αθλείται σε χώρο με κρύο και ξηρό αέρα καταλαβαίνουμε πόσο εύκολο είναι να προκληθεί μία κρίση άσθματος.
Προστασία και θεραπεία των κρίσεων
Όπως υποστήριξε και ο Ιπποκράτης, «Κάλλιον του θεραπεύειν το προλαμβάνειν». Γενικά, η αναζήτηση μίας λύσης απαιτεί την ανάλυση του προβλήματος και την κατανόηση των αιτιών του. Στην προκειμένη περίπτωση, γνωρίζουμε ότι η έκθεση στα αλλεργιογόνα, το τσιγάρο και τη ρύπανση συνιστούν καταλυτικοί παράγοντες για την εμφάνιση κρίσεων. Πρώτο μέλημα θα ήταν, λοιπόν, η αποφυγή καταστάσεων, όσο είναι εφικτό, που μας εκθέτουν στα παραπάνω. Από την άλλη πλευρά, η ολιστική θεραπεία δεν είναι εφικτή στο πλήθος των περιπτώσεων, μιας και το άσθμα είναι πολυπαραγοντικό.
Έτσι, συνήθως, η θεραπεία είναι συμπωματική και στοχεύει στην αναστολή της συστολής των βρόγχων και της έκκρισης βλέννας. Παραδείγματα φαρμάκων είναι οι β-αγωνιστές, τα εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή και οι μουσκαρινικοί ανταγωνιστές. Σημαντικό ρόλο μπορούν να διαδραματίσουν η δίαιτα και η άσκηση (στην οποία θα αναφερθούμε παρακάτω). Δίαιτα πλούσια σε αντιοξειδωτικές ουσίες (φρούτα, λαχανικά κ.ά.) μπορεί να μειώσει τις συνέπειες της φλεγμονής και να εξασφαλίσει την αναστρεψιμότητα της αναδιαμόρφωσης.
Ο διττός ρόλος της άσκησης
Η άσκηση, σε συνδυασμό με τη σωστή διατροφή, είναι αδιαμφισβήτητα από τους σημαντικότερους παράγοντες για την προαγωγή της υγείας. Μάλιστα, παρόλο που η άσκηση μπορεί να προκαλέσει ή να αυξήσει την πιθανότητα εμφάνισης μίας κρίσης άσθματος, δεν σημαίνει ότι όταν αποφεύγονται ορισμένες επιβαρυντικές συνθήκες δεν μπορεί να ευνοήσει τους ασθενείς. Για να δούμε, λοιπόν, πώς αυτό μπορεί να επιτευχθεί και κάτω από ποιες προϋποθέσεις.
Όπως αναφέραμε παραπάνω, η άσκηση δημιουργεί πρόβλημα στους ασθματικούς, όταν εισέρχεται μεγάλος όγκος κρύου και ξηρού αέρα. Εκτός αυτών, η μεγάλη συγκέντρωση ρύπων, γύρης, σκόνης, καπνού κατά τη διάρκεια της άσκησης αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης κρίσης. Βάσει αυτών, μπορούμε να σκεφτούμε κάποιους βασικούς τρόπους πρόληψης.
Η αποφυγή της μέγιστης αερόβιας προσπάθειας και η επιλογή ασκήσεων που δεν απαιτούν μέγιστη εισπνευστική προσπάθεια είναι ευεργετικά. Οποιοδήποτε άθλημα μπορεί να διενεργηθεί, αν και εφόσον δεν κουραζόμαστε πάρα πολύ. Επίσης, ο τόπος και ο χρόνος της άσκησης είναι σημαντικός. Καλό είναι να αθλούμαστε σε χώρο που αερίζεται επαρκώς και οι συγκεντρώσεις των διάφορων επιβαρυντικών ουσιών είναι μειωμένες. Ως προς τον χρόνο, είναι καλό να επιλέγουμε στιγμές της ημέρας που ο αέρας είναι υγρός (μειωμένες συγκεντρώσεις αλλεργιογόνων και μικρότερη ξήρανση των αεραγωγών) και οι μετρήσεις των μετεωρολόγων δείχνουν τη λιγότερη ρύπανση.
Πλέον, στις διάφορες εφαρμογές καιρού εμφανίζεται και μία καρτέλα σχετικά με τη ρύπανση και την ασφάλεια κυκλοφορίας. Στα παραπάνω να προσθέσουμε ότι σε περιόδους με αυξημένη γύρη, όπως είναι η άνοιξη, μπορούμε να αποφεύγουμε τα σημεία με πολλά λουλούδια και δέντρα. Με λίγα λόγια, θέλουμε όσο το δυνατόν περισσότερο να προλάβουμε τους παράγοντες που μπορούν να εισέλθουν σε μεγάλη ποσότητα στους αεραγωγούς.
Είναι σίγουρο ότι, βλέποντας τον τρόπο που η άσκηση μπορεί να επιβαρύνει το άσθμα, θα σκεφτούμε πως καλό είναι να την αποφύγουμε. Ωστόσο, όσο προσέχουμε τις παραπάνω συνθήκες, η άθληση έχει να προσφέρει πλήθος από οφέλη. Συγκεκριμένα, κύρια συνέπεια του άσθματος είναι η επηρεασμένη αναπνευστική λειτουργία, ειδικά κατά την κρίση. Αυτό που η άθληση προσφέρει είναι βελτίωση της λειτουργίας του καρδιοαναπνευστικού συστήματος. Έτσι, ακόμα και όταν ο ασθενής βρίσκεται σε κρίση, το ρεζερβουάρ της αναπνευστικής ικανότητας έρχεται να υποκαταστήσει τη μειωμένη εισροή αέρα και να μειώσει τα συμπτώματα.
Έχοντας διαβάσει τα παραπάνω, μπορούμε πλέον να κατανοήσουμε ότι, εάν σεβαστούμε ορισμένες προϋποθέσεις, το άσθμα και η γυμναστική δεν αποκλείουν το ένα το άλλο. Είναι φυσικό ότι τα συμπτώματα μπορεί να απογοητεύουν και να αποθαρρύνουν το άτομο από την άθληση. Ωστόσο, με κατάλληλη καθοδήγηση από τον πνευμονολόγο και κατανόηση των περιορισμών, η γυμναστική μπορεί να «νικήσει».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Asthma, mayoclinic.org. Διαθέσιμο εδώ
- Asthma: Types, Causes, Symptons, Diagnosis & Treatment, my.clevelandclinic.org. Διαθέσιμο εδώ
- Asthma in athletes, news-medical.net. Διαθέσιμο εδώ
