Της Χαράς Καλύβα,
Οι Πολωνοί θα ψηφίσουν την ερχόμενη Κυριακή, σε μια διαδικασία που ο ηγέτης της τωρινής αντιπολίτευσης Donald Tusk χαρακτήρισε ως τις «πιο σημαντικές εκλογές από το 1989 και την πτώση του κομμουνισμού». Ο λαϊκίστικός, δεξιός συνασπισμός της «Ενωμένης Δεξιάς», με επικεφαλής το κόμμα «Νόμος και Δικαιοσύνη», επιδιώκει μια τρίτη θητεία στην εξουσία, ενδεχόμενο πρωτοφανές για τη χώρα από το 1989. Παρ ’όλα αυτά, έπειτα και από μια έντονα πικρή προεκλογική εκστρατεία, το χάσμα μεταξύ της δεξιάς και του κέντρου έχει μειωθεί, ενόψει της ψηφοφορίας της 15ης Οκτωβρίου για το Sejm (την κάτω βουλή) και τη Γερουσία.
Η Πολωνία υπήρξε σταθερός υποστηρικτής της Ουκρανίας, από τότε που ξεκίνησε η πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας, αλλά οι σχέσεις μεταξύ των δυο χωρών έχουν φθαρεί κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, κυρίως λόγω της πολωνικής απαγόρευσης σε ουκρανικά σιτηρά. Η Βαρσοβία έχει, επίσης, ακολουθήσει μια συγκρουσιακή προσέγγιση απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση και έχει, κατ’ επέκταση, κατηγορηθεί για υπονόμευση των δημοκρατικών προτύπων. «Δε φοβόμαστε τις ντιρεκτίβες […] από το Βερολίνο και τις Βρυξέλλες», δηλώνει σχετικά ο Πολωνός Πρωθυπουργός Mateusz Morawiecki.
Το κυβερνών κόμμα, που βρίσκεται στην εξουσία από το 2015 και του οποίου ηγέτης είναι ο Jarosław Kaczyński, προηγείται στις δημοσκοπήσεις, αλλά ενδέχεται να δυσκολευτεί να σχηματίσει συνασπισμό για να κερδίσει την απόλυτη πλειοψηφία. Το κόμμα του Tusk, αντίθετα, ηγείται του κεντρώου «Συνασπισμού Πολιτών», αλλά δεν έχει καταφέρει να ενωθεί με δύο άλλα μετριοπαθή κόμματα, τον «Τρίτο Δρόμο» και την «Αριστερά». Ο ίδιος είχε δηλώσει πως «Έρχεται μια μεγάλη αλλαγή. Αυτό είναι ένα σημάδι της αναγέννησης της Πολωνίας», σε ένα πλήθος υποστηρικτών που έφταναν τις εκατοντάδες χιλιάδες, κατά την προεκλογική περίοδο. Επίσης, το ακροδεξιό κόμμα Συνομοσπονδία (Konfederacja στα πολωνικά) θα μπορούσε να διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στο να αποκτήσει το «Νόμος και Δικαιοσύνη» αρκετές έδρες για να παραμείνει στην εξουσία.
Στην κορυφή της προεκλογικής ατζέντας έχει φτάσει το μεταναστευτικό, ως ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα θέματα, ενόψει της ψηφοφορίας. Η κυβέρνηση έχει εντείνει την αντιμεταναστευτική ρητορική, προειδοποιώντας ότι η ΕΕ και η αντιπολίτευση θέλουν να «επιβάλουν» την παρουσία μουσουλμάνων μεταναστών σε μια χώρα που, στη συντριπτική της πλειοψηφία, είναι ρωμαιοκαθολική. Η κυβέρνηση έχει αρνηθεί να δεχθεί αιτούντες άσυλο που εισέρχονται στην ΕΕ από άλλες χώρες. Σε μια προεκλογική διαφήμιση, ο Kaczyński λέει στους ψηφοφόρους: «Θέλετε να σταματήσουμε να είμαστε κύριοι της χώρας μας; Διαβάστε τα χείλη μου: Οι Πολωνοί δεν το θέλουν αυτό, αλλά ούτε και το «Νόμος και Δικαιοσύνη» το θέλει».
Η αντιπολίτευση, πάντως, έχει κατηγορήσει το κυβερνών κόμμα για υποκρισία, επειδή το μεγαλύτερο μεταναστευτικό κύμα των τελευταίων χρόνων έγινε υπό την εποπτεία του τελευταίου. Έχει, επίσης, επισημάνει τους ισχυρισμούς ότι, στα πολωνικά προξενεία της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής, χορηγούνταν βίζες για τη ζώνη Schengen, με αντάλλαγμα δωροδοκίες. Η ΕΕ λέει ότι εξακολουθεί να περιμένει διευκρινίσεις από τη Βαρσοβία, σχετικά με το τι ακριβώς συνέβη.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έπαιξε, φυσικά, αναλόγως βασικό ρόλο στην εκστρατεία. Η Πολωνία έχει παράσχει στην Ουκρανία όπλα αξίας άνω των $3 δισ. Ωστόσο, εν μέσω εντάσεων σχετικά με τις εξαγωγές σιτηρών της Ουκρανίας, ο Morawiecki δήλωσε τον περασμένο μήνα ότι δε θα προμηθεύσει άλλα όπλα και ότι επικεντρώνεται στην ανασυγκρότηση των εξαντλημένων αποθεμάτων της χώρας του. Όλα αυτά, ενώ περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Ουκρανοί πρόσφυγες ζουν στην Πολωνία, η οποία τους είχε υποδεχθεί με ανοιχτές αγκάλες, τους πρώτους μήνες της ρωσικής εισβολής. Με τις προεκλογικές εκστρατείες, όμως, να γίνονται όλο και πιο έντονες, η κυβέρνηση κατηγόρησε την Ουκρανία για «έλλειψη ευγνωμοσύνης», ενώ και ο Πολωνός Πρόεδρος, Andrzej Duda, συνέκρινε τον γείτονά του με ένα άτομο που, ενώ βυθίζεται, σέρνει παράλληλα τον διασώστη του στον βυθό.
Κατά βάθος, πάντως, το «Νόμος και Δικαιοσύνη» είναι ένα κοινωνικά συντηρητικό κόμμα και, κατά την προεκλογική περίοδο, τόνισε τις καθολικές οικογενειακές αξίες του, ψηφίζοντας σε νόμο την αύξηση κατά 60% των πληρωμών διατροφών, για τη στήριξη παιδιών, σε 800 ζλότι (περ. 175 ευρώ) τον μήνα. Παράλληλα, υπερδιπλασίασε τον κατώτατο μισθό, από το 2015 έως τον Ιανουάριο του επόμενου έτους, και μοίρασε δωρεάν συνταγογραφούμενα φάρμακα για τους νέους και τους ηλικιωμένους. Επίσης, περισσότεροι από 10 εκατομμύρια συνταξιούχοι – ένα σημαντικό ποσοστό του εκλογικού σώματος της Πολωνίας – είναι στη σειρά για επιδόματα.
Ωστόσο, το κόμμα έγινε αντικείμενο οργής για την αυστηροποίηση των νόμων περί αμβλώσεων, το 2020, η οποία έκλεισε «σχεδόν όλες τις οδούς για νόμιμη άμβλωση». Έχει, επίσης, κατηγορηθεί για πολιτικοποίηση του δικαστικού σώματος, με την κατάληψη του οργάνου που διορίζει τους δικαστές στην Πολωνία, τη στελέχωση του Συνταγματικού Δικαστηρίου και του Ανώτατου Δικαστηρίου με συμπαθείς δικαστές και τη θέσπιση κανόνων για την τιμωρία των δικαστών, που επέκριναν τις κυβερνητικές μεταρρυθμίσεις. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δήλωσε ότι ο κώδικας της Πολωνίας για την τιμωρία δικαστών παραβιάζει το δίκαιο της ΕΕ, με αποτέλεσμα το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο να επιβάλλει στην κυβέρνηση πρόστιμο ρεκόρ, ύψους 1 εκατ. ευρώ ημερησίως, μέχρι που το Δικαστήριο αποφάνθηκε τον Ιούνιο ότι η Πολωνία είχε πράγματι παραβιάσει τους ευρωπαϊκούς κανόνες.
Η κυβέρνηση επιμένει ότι οι μεταρρυθμίσεις της είχαν ως στόχο να επιταχύνουν τις χρονοβόρες δικαστικές διαδικασίες και να εξαλείψουν τη δικαστική διαφθορά, αλλά η ΕΕ έχει παρακρατήσει 36 δισ. ευρώ από τα κονδύλια για την ανάκαμψη της πανδημίας Covid, μέχρι να αντιστραφούν οι αλλαγές. Εκεί έχει ποντάρει κι ο ηγέτης της αντιπολίτευσης, Tusk, ο οποίος έχει υποσχεθεί να ξεμπλοκάρει αμέσως τα εν λόγω κονδύλια, εφόσον αναλάβει την εξουσία. Ο ίδιος επισήμανε ότι η Πολωνία είναι η μόνη χώρα που δεν έχει επωφεληθεί ακόμη από τα χρήματα της ανάκαμψης.
Προειδοποίησε, επίσης, ότι το «Νόμος και Τάξη» θα μπορούσε να αποσύρει την Πολωνία από την ΕΕ, κάτι που το κυβερνών κόμμα, ωστόσο, αρνείται. Όπως και να έχει, τα αποτελέσματα των εκλογών θα μπορούσαν να έχουν μεγάλο αντίκτυπο στις σχέσεις με την ΕΕ. Η Agnieszka Kubal, αναπληρώτρια καθηγήτρια του University College στο Λονδίνο, συνοψίζει την κατάσταση ως εξής: «Ο Tusk λέει ότι θα αντιστρέψει τις δικαστικές αλλαγές από την πρώτη ημέρα, αν κερδίσει. Αλλά, υπό το κόμμα «Νόμος και Δικαιοσύνη», με τις τακτικές και τις πολιτικές του, μπορεί να φτάσουμε σε σημείο χωρίς επιστροφή με την ΕΕ».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Polish elections: When are they and why is Europe watching closely?, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Polish elections: who are the key players and what is at stake?, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
