Της Μαρίας Κλειδή,
Η Μετανεωτερικότητα, ή Μεταμοντέρνα πραγματικότητα είναι ένα μοντέλο το οποίο υιοθετήθηκε από την ανθρωπότητα στη διάρκεια του 20ου αιώνα. Η σκυτάλη παραδόθηκε από την Νεωτερικότητα, λίκνο της οποίας ήταν η Βιομηχανική Επανάσταση και ο Διαφωτισμός. Ο ορθολογισμός και η λογική αποφάνθηκαν τότε ως η μόνη οδός στην ανακάλυψη της «αντικειμενικής αλήθειας» που αποτέλεσε τη βασικότερη αναζήτηση του κυρίαρχου κινήματος του 18ου αιώνα. Τόσο η επιστήμη όσο και οι τέχνες ακολουθώντας τη διαρκή πρόοδο γέννησαν νέες θεωρίες και ρυθμούς σε μία προσπάθεια να ερμηνεύσουν το κάθε τι που υπάρχει γύρω μας.
Η τεράστια αυτή τομή, που άλλαξε την έως τότε πραγματικότητα και τους όρους βάση των οποίων οργανώνονται και υπάρχουν οι κοινωνίες, αποτελεί ίσως την μεγαλύτερη αλλαγή στην μέχρι τώρα ιστορική συνέχεια του ανθρώπινου είδους. Αυτή ήταν η επιλογή μερίδας ανθρώπων να αναδείξουν την ανθρώπινη ατομικότητα σε παράγοντα σκεπτόμενο, παραγωγικό, παρεμβατικό και καίριο, σε αντίθεση με την αποπνικτική χειραγώγηση και αδιάλλακτη κοινωνική ταξικότητα που επικρατούσε παλαιότερα και στην οποία δεν ήταν εύκολο να παρέμβει ένα άτομο αν δεν κατείχε κάποιο βαρυσήμαντο τίτλο. Αν και η καινοτόμα πρακτική αυτή υπήρξε ιδιαίτερα ελπιδοφόρα κατά τη γέννησή της, στη συνέχεια δημιούργησε αμφιβολίες που προήλθαν τόσο από τον επιστημονικό τομέα, ο οποίος όσο εξελισσόταν τόσο το όνειρο της αντικειμενικής αλήθειας απομακρυνόταν και τόσο αβέβαιο φάνταζε το μέλλον με τις θεωρίες περί κβαντομηχανικής, όσο και από την κατάργηση του κράτους πρόνοιας και της εργασιακής μονιμότητας που ήταν το βασικό εργασιακό πρότυπο στον Δυτικό κόσμο.
Σε συνδυασμό με τα παραπάνω η Νεωτερικότητα στις τέχνες, ειδικότερα προς τα τέλη της κατά τον 20ο αιώνα, μέσω του ρομαντισμού και της προσπάθειας κάποιων λαών να βρουν τις πρωταρχικές τους ρίζες ψάχνοντας βαθιά μέσα στη γραπτή παράδοση και αναζητώντας τη γέννηση της γλώσσας και του πολιτισμού, συνέβαλαν σε ολοκληρωτικές μορφές σκέψης και καθεστώτα που οδήγησαν στη συνέχεια στην έκρηξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η Μετανεωτερικότητα χρονολογικά κάνει την εμφάνισή της μετά τη δεκαετία του 1970 όπου παρατηρείται η ανάδυση μίας νέας κουλτούρας σκέψης και η οποία εμφανίζεται σε πολιτισμικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Παράλληλα, διαμορφώνεται το καπιταλιστικό σύστημα, ενώ η παγκοσμιοποίηση της κουλτούρας εξαλείφει σταδιακά την εθνική κυριαρχία. Στη βάση της χαρακτηρίζεται από την τεχνολογική επανάσταση και δη τους νέους τρόπους μετάδοσης και διάδοσης των πληροφοριών. Πιο έντονη γίνεται η παρουσία της Μετανεωτερικότητας μετά το πέρασμα από τον 20ο στον 21ο αιώνα και σε μεγάλο βαθμό αντιτίθεται στην προϋπάρχουσα «Νεωτερικότητα» κοινωνικά και πολιτισμικά, αν και όπως είναι φυσικό και όπως συμβαίνει με κάθε ρυθμό και ιδεολογία που αντικαθιστά μία προηγούμενη διατηρεί κάποια στοιχεία της προκατόχου της.
Το βασικότερο χαρακτηριστικό της περιόδου την οποία διανύουμε και έχει αλλάξει ριζικά τις συνήθειες του ανθρώπινου είδους είναι η χρήση τεχνολογιών καθ’ όλη τη διάρκεια της καθημερινότητά μας, τεχνολογίες που εν έτει 2023 μας είναι σχεδόν αδιανόητο να αποχωριστούμε. Παράλληλα, οι τρόποι με τους οποίους αλληλεπιδρούμε έχουν μεταβληθεί κατά πολύ συγκριτικά με παλαιότερα όπου το κινητό τηλέφωνο ήταν μία πολυτέλεια. Μάλιστα, μέσα σε 30 μόλις χρόνια έχουμε εισέλθει σε μια πραγματικότητα με τελείως διαφορετική βάση, με τελείως διαφορετικούς τρόπους σύνδεσης και διάδοσης των πληροφοριών και αυτή δεν αφορά μόνο άτομα τα οποία γεννήθηκαν μέσα σε αυτή, αλλά συμπεριλαμβάνει και το μεγαλύτερο ποσοστό ανθρώπων οι οποίοι έζησαν τα πρώτα χρόνια της ζωής τους με αλληλογραφία και τηλεφωνικούς θαλάμους. Ίσως το πιο αναπάντεχο είναι η ταχύτατη προσαρμογή αυτών ακριβώς των ανθρώπων και η άκριτη είσοδός τους σε μια νέα πραγματικότητα της οποίας οι συνέπειες έχουν μόλις αρχίσει να διαφαίνονται, όμως σίγουρα έχουν πολλά ακόμη να εμφανιστούν σχετικά με την κατάληξη της αλλαγής αυτής.
Η νέα μορφή επικοινωνίας μας οδήγησε σε μια νέα πραγματικότητα όπου μπορούμε να συνομιλούμε με αγνώστους, να τους εκμυστηρευόμαστε τους προβληματισμούς μας, να υπάρχουμε μέσα στον ψηφιακό κόσμο μέσα από ένα λογαριασμό που για να μας επιτρέψει την είσοδο κρατά και ζητά τη συναίνεσή μας σε πλήθος προϋποθέσεων που παραλείπουμε να διαβάσουμε. Την νέα πραγματικότητα μπορούμε να την πούμε εικονική, αφού πλέον είναι ίσως σημαντικότερο ζήτημα να είναι προσεγμένο και ενημερωμένο το ψηφιακό μας προφίλ, παρά εμείς ως άτομα και προσωπικότητες. Εικονική Πραγματικότητα και όχι το γνωστό σε όλους μας σήμερα (Virtual Reality), αλλά η ζωή ενός ανθρώπου μέσα από την εικόνα. Την εικόνα που θα αποτυπωθεί μέσα από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, μία εικόνα που ίσως να απέχει πολύ από την πραγματικότητα και που μας καθιστά τον δρόμο πιο δύσκολο προς την ουσία που είναι βαθύτερη. Η εμμονή στην εικόνα έχει δημιουργήσει πλήθος ψυχολογικών προβλημάτων στην προσπάθεια να ακολουθήσει και να ανταγωνιστεί στείρα και άπιαστα πρότυπα.
Ταυτόχρονα, μέσα από την εμμονή στην εικόνα μεγάλη μερίδα του πληθυσμού βιώνει κοινωνική απομόνωση, ξεχνά πως είναι, ή ακόμα χειρότερα δεν έχει διδαχθεί την κοινωνική συναναστροφή, μέσα από την οποία διαμορφώνει το άτομο και την δική του προσωπική ταυτότητα. Είναι απίστευτο πως ένα σύστημα που σε καθιστά τόσο αδύναμο απομακρύνοντάς σε από την ουσία σου σαν ον, μπορεί μέσα σε δευτερόλεπτα να αποφανθεί σχετικά με κάποιο ζήτημα και να δημιουργήσει κοινωνική, εθνική, ακόμη και παγκόσμια κατακραυγή σε σχέση με κάποιο θέμα, αρκεί το θέμα να γίνει «viral» και το διαδικτυακό δικαστήριο θα βγάλει την ετυμηγορία του.
Το μοντέλο αυτό μέσα στο οποίο η Μετανεωτερικότητα υπάρχει σαν έννοια και μεταλλάσσεται ανάλογα με τις επιταγές και τις εικονικές ανάγκες του πλήθους, περισσότερο όμως βάσει των αναγκών των διαχειριστών του πλήθους οδηγεί σε ένα μέλλον αβέβαιο, ένα μέλλον για το οποίο δεν έχουμε προνοήσει. Άγνωστο, καθώς οι δράσεις των ανθρώπων προσεγγίζουν αντιδράσεις πρωτοφανείς σε όλους τους τομείς, διότι παράλληλα με την εμμονή του δυτικού κόσμου με την εικόνα, χώρες του τρίτου κόσμου στερούνται βασικών δικαιωμάτων στη ζωή, συνάμα η φύση περιορίζεται και θεριεύει.
Τι έχει αξία τελικά, μπορούμε πλέον να αναγνωρίσουμε;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ, Οι έννοιες της Νεωτερικότητας και της Μετανεωτερικότητας και η σχέση τους με την γνώση: Μία κοινωνιολογική προσέγγιση, Διαθέσιμο εδώ.
- Διανύοντας την Μετανεωτερικότητα, haniotika-nea.gr, Διαθέσιμο εδώ.
