Του Πέτρου Κολυάρδου,
Καθώς οι αρνητικές σκέψεις συμβάλλουν στην εκδήλωση του πανικού και επειδή συνήθως εστιάζονται στη πεποίθηση ότι τα σωματικά συμπτώματα του άγχους είναι επικίνδυνα, είναι σημαντικό να μπορούμε να κατανοήσουμε ποια είναι η αληθινή φύση των σωματικών συμπτωμάτων που εκδηλώνονται σε μία κρίση πανικού. Μάλλον κάποιος επίμαχος μελετητής του εγκεφάλου θα συμφωνήσει με έναν σημαντικό Έλληνα φιλόσοφο και μία από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες του ελληνικού και παγκόσμιου πνεύματος, τον Καζαντζάκη: «Όλα τούτα που θωρώ, γρικώ, γεύουμαι, οσφραίνουμαι κι αγγίζω είναι πλάσματα του νου μου».
Αρχικά, πρέπει να καταστεί σαφές ότι στον ανθρώπινο οργανισμό παρουσιάζεται μία ισορροπία ανάμεσα στους δύο κλάδους του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος (Α.Ν.Σ.), που ως αποτέλεσμα η ισορροπία αυτή έχει την εξοικονόμηση ενέργειας με σκοπό τη ρύθμιση διαφόρων σωματικών λειτουργιών. Τα δύο ξεχωριστά τμήματα του Α.Ν.Σ. είναι το Συμπαθητικό Σύστημα που εκπροσωπεί την αντίδραση “fight or flight” (αντίδραση μάχης ή φυγής) και το Παρασυμπαθητικό Σύστημα, η ενεργοποίηση του οποίου προμηνύει την αντίδραση “rest and digest”, η οποία τελικά επαναφέρει το σώμα στην, πρότερη της μάχης ή φυγής, κατάσταση ηρεμίας. Κοινώς, αν θα μπορούσαμε να παραλληλίσουμε τον οργανισμό με ένα όχημα, στο όχημα αυτό το «γκάζι» θα ήταν το Συμπαθητικό Σύστημα, ενώ το «φρένο» το Παρασυμπαθητικό Σύστημα.
Μία κρίση πανικού (επιστημονικά «οξύς φόβος») δεν είναι τίποτε περισσότερο από μία αντίδραση «μάχης ή φυγής». Σε φυσιολογικές καταστάσεις κατά τις οποίες το άγχος απουσιάζει, η αντίδραση αυτή ενεργοποιείται ως μηχανισμός επιβίωσης σε εξωτερικά ή εσωτερικά ερεθίσματα. Έτσι, σε κατάσταση απειλής ένας πυρηνικός σχηματισμός του εγκεφάλου, συχνά γνωστός ως «κέντρο του φόβου», η αμυγδαλή ενεργοποιείται, διεγείροντας το Συμπαθητικό Σύστημα, το οποίο αποτελεί τον υπαίτιο όλων των συμπτωμάτων που βιώνει ένα άτομο από μία κρίση πανικού.
Αν δεν υπάρχει τίποτα να φοβηθούμε, γιατί να πανικοβληθούμε;
Είναι κατανοητό να έχουμε την αντίδραση μάχης-φυγής αν μας επιτεθούν, αν παγιδευτούμε σε ένα ασανσέρ ή αν βιώνουμε οποιοδήποτε άλλο σημαντικό άγχος. Γιατί, όμως, η αντίδραση μάχης-φυγής να εμφανίζεται, όταν δεν υπάρχει τίποτα να φοβηθούμε, όταν δεν υπάρχει προφανής κίνδυνος; Να θυμάστε ότι η κρίση πανικού είναι μια φυσιολογική σωματική αντίδραση στο φόβο. Αυτό που την καθιστά μη φυσιολογική είναι ότι εμφανίζεται σε λάθος στιγμή, όταν δηλαδή δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος.
Φαίνεται ότι οι άνθρωποι με κρίσεις πανικού μαθαίνουν να φοβούνται τα σωματικά συμπτώματα που προκαλούνται στο φόβο/άγχος λόγω της αδρεναλίνης. Οι κρίσεις πανικού συχνά αντιπροσωπεύουν έναν «φόβο για το φόβο» (δηλαδή φοβάμαι μήπως νιώσω τα συμπτώματα του φόβου). Μια κρίση πανικού ακολουθεί μια τυπική ακολουθία. Αρχικά, παρουσιάζονται απροσδόκητα σωματικά συμπτώματα (είναι απροσδόκητα επειδή δεν μπορούν να εξηγηθούν από κάποιον πραγματικό κίνδυνο εκείνη τη στιγμή). Στη συνέχεια, αυτά τα σωματικά συμπτώματα προκαλούν άγχος και φόβο και ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται.
Μπορεί να βιώσουμε κρίση πανικού «από το πουθενά»;
Όταν βιώσετε φόβο για τα σωματικά συμπτώματα του άγχους κάποιες φορές, τότε ο φόβος μπορεί κατά κάποιον τρόπο να «αυτοματοποιηθεί» και να αρχίζει να εμφανίζεται απροσδόκτητα σαν να έχει γίνει «αντανακλαστικός». Η «αυτόματη» ιδιότητα είναι χαρακτηριστική για πολλά από αυτά που μαθαίνουμε. Σκεφτείτε όταν μάθατε για πρώτη φορά να οδηγείτε ποδήλατο ή να οδηγείτε αυτοκίνητο. Αρχικά, χρειαζόταν μεγάλη συγκέντρωση και αυτό-επίγνωση για το τι πρέπει να κάνετε σε κάθε βήμα της διαδρομής. Σταδιακά, έγινε αυτόματο, έτσι ώστε να μπορείτε να καβαλάτε ένα ποδήλατο ή να οδηγείτε ένα αυτοκίνητο, χωρίς να σκέφτεστε συνειδητά τι κάνετε. Όμως, οι αυτόματες σκέψεις που κάνετε εξακολουθούν να καθοδηγούν τη συμπεριφορά σας για το πώς να οδηγείτε.
Το ίδιο συμβαίνει και με τις αρνητικές σκέψεις που σχετίζονται με τον πανικό και το άγχος. Με την πάροδο του χρόνου, μπορούν να γίνουν αυτόματες, έτσι ώστε να μην έχετε επίγνωση του τι σκέφτεστε- και όμως, αυτές οι σκέψεις εξακολουθούν να επηρεάζουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά σας, με αποτέλεσμα το τι σκέφτεστε εσείς εκείνη την στιγμή να μην μπορεί να χαλιναγωγήσει το τον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων και κατ’ επέκταση το Συμπαθητικό Νευρικό Σύστημα.
Το πιο κατανοητό συμπέρασμα που μπορεί να συναχθεί από τα προκείμενα είναι ότι μία συνήθεια για το Νευρικό Σύστημα μεταφράζεται σε επαναληψιμότητα. Αυτό πρακτικά δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει επιστροφή. Άλλωστε, δεν φαίνεται να έχει υπόσταση στην προκειμένη περίπτωση ο όρος «επιστροφή». Ο άνθρωπος που βιώνει μία περίοδο κρίσεων πανικού δεν έχει παρεκκλίνει από τον σωστό δρόμο, αντιθέτως περπατά το ίδιο ακριβώς μονοπάτι της ζωής του λίγο πιο αργά, κερδίζοντας χρόνο αναστοχασμού, ενδοσκόπησης και επαναπροσδιορισμού των αξιών του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Panic Attack Recovery Book, Shirley Swede and Seymour Sheppard Jaffe, Berkley, 2000
- Unwinding anxiety, Judson Brewer, Ebury Publishing
- Πέτρος Σκαπινάκης, καθηγητής Ψυχιατρικής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, “Οι κρίσεις πανικού δεν είναι επικίνδυνες”
