Της Χιόνας Οικονομάκη,
«Ὄλβιος ὅστις ἱστορίης ἔσχεν μάθησιν» είναι μία δημοφιλής φράση που αποδίδεται στον αρχαίο τραγικό Ευριπίδη, η οποία μετουσιώνει τη σημαντικότητα της επιστήμης της Ιστορίας. Μίας επιστήμης η οποία συνδράμει καθοριστικά στο να βλέπουμε τα πράγματα με μία ματιά πιο σφαιρική και σίγουρα πιο ορθολογική. Τα ιστορικά δρώμενα, βέβαια, με τα οποία θα μπορούσε κανείς να ασχοληθεί είναι αμέτρητα, με πολλαπλές εκφάνσεις, ερευνητικά πεδία και βαθμίδες εστίασης. Η περιοχή της Σμύρνης έχει, αδήριτα, αποτελέσει σημείο ενδιαφέροντος για αρκετούς μελετητές, οι οποίοι έχουν κατά καιρούς εκπονήσει πλειάδα μελετών, αναδεικνύοντας την περιοχή και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που αυτή παρουσιάζει ως ένα προσφιλές ζήτημα. Το βιβλίο του Θεοχάρη Αναγνωστόπουλου με τίτλο Μεταξύ αυτοκρατορίας και έθνους-κράτους: Η Ελληνόφωνη Ορθόδοξη Κοινότητα της Σμύρνης στην ύστερη Οθωμανική Αυτοκρατορία (1908-1922), που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Επίκεντρο, συνιστά ένα πόνημα εξαιρετικά ενδιαφέρον που αποσκοπεί στην επιστημονική εμβάθυνση μίας ταραχώδους ιστορικής περιόδου κι ενός μοναδικού πολιτισμού με εξαιρετικά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.
Ο Θεοχάρης Αναγνωστόπουλος κατάγεται από τη Θεσσαλονίκη και είναι απόφοιτος του τμήματος Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Ακόμα, έχει πραγματοποιήσει διδακτορικές σπουδές στον τομέα της Εκκλησιαστικής Ιστορίας, ενώ παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ιστορία του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της Ρωμιοσύνης. Παράλληλα, έχει πραγματοποιήσει πλειάδα εισηγήσεων σε ιστορικά και θεολογικά συνέδρια.
Στο συγκεκριμένο πόνημα, λοιπόν, δίνεται έμφαση στο τελευταίο διάστημα της ιστορικής διαδρομής της Ελληνόφωνης Ορθόδοξης Κοινότητας της Σμύρνης, το οποίο, χρονικά, ταυτίζεται με καθοριστικές, πολύπλευρες και περίπλοκες ιστορικές συνθήκες, που αφορούν τη μετάβαση από τον θεσμό της Αυτοκρατορίας σε αυτόν του Έθνους-Κράτους. Ένα βιβλίο με ιστορικές, εθνολογικές και ανθρωπολογικές προεκτάσεις, που καταπιάνεται με πλήθος θεματολογιών, παρέχοντας στους αναγνώστες πολύπλευρες πληροφορίες, που βοηθούν στη σφαιρική κατανόηση των ιστορικών συνθηκών της εξεταζόμενης περιόδου, στην περιοχή της Σμύρνης.
Αρχικά, παρέχεται μία πλήρη εικόνα που αφορά την κατάσταση της Σμύρνης μέχρι και την εκλογή του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου, ενώ αναλύονται οι παράγοντες που ανέδειξαν την περιοχή ως σημαντικότατο μητροπολιτικό κέντρο όχι μόνο του εμπορίου, αλλά και της ίδιας της Ρωμιοσύνης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το κεφάλαιο το οποίο είναι αφιερωμένο στο Μητροπολιτικό Ζήτημα, που ξεκινά από τον θάνατο του Μητροπολίτη Σμύρνης Βασιλείου. Ακολουθεί η παρουσίαση των ενεργειών της Ελληνορθόδοξης κοινότητας της περιοχής, που αποσκοπούσαν στην προώθηση του Ιακώβου και κορυφώνεται με την υποψηφιότητα του Χρυσοστόμου και την εκλογή του. Αναφορικά με την ίδια την ελληνική Ορθόδοξη κοινότητα που κατοικούσε στην περιοχή της Σμύρνης, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις πιέσεις που αυτή υπέστη στον πολιτικό τομέα, με τις οθωμανικές αρχές να επιθυμούν την απομάκρυνση του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου, με τον απόηχο των συνεχόμενων οθωμανικών εκλογών, κατά τα ταραχώδη έτη 1911 και 1912, να εντείνει τις ήδη οξυμένες κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες.
Πολεμικά γεγονότα που έχουν σημαδέψει καθοριστικά τη Σύγχρονη Ιστορία, όπως είναι οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, άφησαν αδιαμφισβήτητα το στίγμα τους και στην εν λόγω περιοχή, με την Κοινότητα της Σμύρνης να τάσσεται, εμπράκτως, κατά της βιαιότητας της βουλγαρικής πολιτικής στην περιοχή της Μακεδονίας. Αναλύονται, ακόμα, τα ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν στην απέλαση των Ελλήνων υπηκόων από τη Σμύρνη, ενώ, παράλληλα, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις αντιδράσεις των μελών της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας της Σμύρνης απέναντι στις διώξεις των Ρωμιών από τη Μικρά Ασία. Το ζήτημα της «Ρωμιοσύνης», εν γένει, είναι άλλωστε ένας από τους θεμέλιους πυλώνες του βιβλίου, που σχετίζεται με εθνικές, πολιτικές και ιστορικές προεκτάσεις.
Το βιβλίο του Θεοχάρη Αναγνωστόπουλου συνιστά ένα ενδιαφέρον πόνημα, που παρέχει πλήθος χρήσιμων και ενδιαφερόντων πληροφοριών αναφορικά με την περιοχή της Σμύρνης, τους «Ρωμιούς», το Μητροπολιτικό Ζήτημα, αλλά και όλες τις ιστορικές και πολιτικές προεκτάσεις των εσωτερικών εξελίξεων της περιοχής στην ύστερη Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να επισημανθεί ότι στο βιβλίο συμπεριλαμβάνεται το σχέδιο του Υπάτου Αρμοστή Σμύρνης για την ίδρυση ενός αυτόνομου Μικρασιατικού Κράτους. Συνεπώς, πρόκειται για ένα πόνημα επιστημονικά τεκμηριωμένο και διανθισμένο με ενδελεχείς πληροφορίες που μας παρέχει μία πλήρη, σφαιρική εικόνα για τα πολιτικά και ιστορικά δρώμενα της περιοχής της Σμύρνης.
