Της Αντωνίας Πετρολέκα,
Η Yπερδνειστερία, η οποία για πολλούς αποτελεί μια άγνωστη περιοχή, βρίσκεται μεταξύ της Ουκρανίας και της Μολδαβίας και αντιπροσωπεύει ένα σταυροδρόμι γεωπολιτικών συγκρούσεων, ιστορικών κατάλοιπων και τεράστιας στρατηγικής σημασίας. Παρά τη σχετική της αφθονία σε φυσικούς πόρους και την ενδιαφέρουσα πολυεθνική σύνθεση του πληθυσμού της, αυτή η περιοχή συχνά περνά απαρατήρητη στο διεθνές προσκήνιο. Ωστόσο, η Υπερδνειστερία χαρακτηρίζεται από μια πολύπλοκη ιστορία και πολιτική δυναμική, που κάνει φανερό τον αντίκτυπό της, στις περιφερειακές και διεθνείς σχέσεις.
Για να εξηγηθεί, όμως, η πολιτική δυναμική της περιοχής, είναι αναγκαίο να στραφούμε στο παρελθόν. Η Υπερδνειστερία αποκτά αυτονομία το 1924 και αργότερα ενσωματώνεται στη Μολδαβική Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία (ΣΣΔ), ενώ κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου περνά υπό ρουμανικό έλεγχο. Με τη λήξη του πολέμου, η περιοχή επανέρχεται σε σοβιετικό έλεγχο και οι σοβιετικές αρχές εκτελούν, εξορίζουν ή φυλακίζουν εκατοντάδες κάτοικους της Μολδαβικής ΣΣΔ, με την κατηγορία της συνεργασίας με τους «γερμανοφασιστές κατακτητές».
Κατά τη δεκαετία του 1980, σημειώθηκαν πολιτικές αλλαγές στη Σοβιετική Ένωση, με την περεστρόικα και τη γκλάσνοστ του Mikhail Gorbachev. Αυτές οι αλλαγές επέτρεψαν την εμφάνιση ανεπίσημων πολιτικών κινημάτων σε περιφερειακό επίπεδο σε όλη τη Σοβιετική Ένωση, εντείνοντας την άνοδο του εθνικισμού σε πολλές περιοχές της. Στη Μολδαβική ΣΣΔ, γίνεται πλέον φανερή η αναζωπύρωση του φιλορουμανικού εθνικισμού μεταξύ των Μολδαβών. Συγκεκριμένα, το Λαϊκό Μέτωπο της Μολδαβίας παίζει κεντρικό ρόλο, ζητώντας την αναγνώριση της μολδαβικής ως μοναδικής επίσημης γλώσσας, υιοθετώντας ακραίες θέσεις κατά των μειονοτήτων και προωθώντας, παράλληλα, εθνοκεντρικές και σοβινιστικές ιδέες. Η ήδη έκρυθμη κατάσταση κλιμακώθηκε, στις αρχές του 1989, με τη Μολδαβική ΣΣΔ να δηλώνει τα μολδαβικά ως τη μοναδική επίσημη γλώσσα, επαναφέροντας το λατινικό αλφάβητο, ενώ κηρύσσει μια κοινή μολδαβικο-ρουμανική γλωσσική ταυτότητα.
Αυτές οι αλλαγές προκαλούν εντάσεις και έντονες αντιδράσεις, καθώς οι εθνικές μειονότητες, κυρίως οι ρωσόφωνες και οι ουκρανόφωνες, αισθάνονται απειλή. Το Κίνημα Yedinstvo (Ενότητα), το οποίο ίδρυσε ο Σλαβικός πληθυσμός της Μολδαβίας (αλλά είχε εκδηλωθεί και στη Λιθουανία την ίδια περίοδο), προώθησε την ισότιμη χρήση των ρωσικών και των μολδαβικών ως γλωσσών, καθώς η εθνοτική και γλωσσική σύνθεση της Υπερδνειστερίας διαφέρει σημαντικά από τον υπόλοιπο χώρο της Μολδαβίας. Είναι σαφές ότι οι εθνικές, γλωσσικές και πολιτιστικές διαφορές επηρέασαν την πολιτική εξέλιξη της Μολδαβίας και της Υπερδνειστερίας.
Η αναμενόμενη κλιμάκωση της κρίσης ήρθε με τη μορφή ένοπλης σύγκρουσης, σε περιορισμένη κλίμακα. Ο πόλεμος της Υπερδνειστερίας ξέσπασε μεταξύ των αυτονομιστών της περιοχής και της Μολδαβίας, από τον Νοέμβριο του 1990 στο Dubăsari. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, εθελοντές, συμπεριλαμβανομένων των Κοζάκων από τη Ρωσία, πήγαν να υποστηρίξουν την αυτονομιστική πλευρά. Ο πόλεμος εντάθηκε στα μέσα του 1992 και ο πρώην Σοβιετικός 14ος Στρατός συμμετείχε στη σύγκρουση εναντίον των δυνάμεων της Μολδαβίας. Περίπου 700 άνθρωποι σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της σύγκρουσης, ενώ, τελικά, τον Ιούλιο του 1992 υπογράφηκε μια συμφωνία κατάπαυσης πυρός, η οποία εξακολουθεί να ισχύει μέχρι σήμερα. Μετά τον πόλεμο, η Υπερδνειστερία διατηρεί αυτονομία και δεν υπόκειται στον πλήρη έλεγχο της Μολδαβίας.
Βέβαια, οι προσπάθειές περαιτέρω διαπραγματεύσεων ώστε να επιλυθεί το ζήτημα συνεχίστηκαν. Ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) προσπάθησε να διευκολύνει τη διευθέτηση της σύγκρουσης μεταξύ της Μολδαβίας και της Υπερδνειστερίας, μέσω διαπραγματεύσεων. Το 1997, υπό την αιγίδα του ΟΑΣΕ, υπεγράφη το «Μνημόνιο της Μόσχας» (γνωστό επίσης κι ως «Μνημόνιο Primakov», λόγω του τότε Υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας) από τον Πρόεδρο της Μολδαβίας και τον Πρόεδρο της Υπερδνειστερίας, που περιλάμβανε αρχές για την ομαλοποίηση των σχέσεων ανάμεσά τους. Ωστόσο, οι διατάξεις αυτού του μνημονίου ερμηνεύτηκαν διαφορετικά από τις δύο πλευρές.
Οι προσπάθειες συνεχίστηκαν το 2003, όπου προτάθηκε το «Μνημόνιο Κοζάκ», που περιλάμβανε τη δημιουργία ενός ασύμμετρου ομοσπονδιακού κράτους της Μολδαβίας, με αυτή να έχει πλειοψηφία, και την Υπερδνειστερία να αποτελεί μειοψηφικό μέρος. Αυτή η πρόταση διαφοροποιούταν από τις επιθυμίες της τελευταίας, καθώς επιζητούσε ισότητα με τη Μολδαβία. Το γεγονός όμως, ότι το μνημόνιο έδινε στην Υπερδνειστερία την εξουσία άσκησης veto για μελλοντικές συνταγματικές αλλαγές, την ενθάρρυνε να το υπογράψει. Ο τότε Μολδαβός Πρόεδρος, Vladimir Voronin, υποστήριξε αρχικά το σχέδιο, αλλά αρνήθηκε να το υπογράψει, μετά από εσωτερική αντίθεση και διεθνή πίεση από τον ΟΑΣΕ και τις Η.Π.Α.
Οι διεθνείς πιέσεις αποτέλεσαν απότοκο της Ρωσικής έγκρισης στο αίτημα της Υπερδνειστερίας να διατηρήσει ρωσική στρατιωτική παρουσία για τα επόμενα 20 χρόνια. Παρόλα αυτά, το 2011 ξεκίνησαν εκ νέου οι διαπραγματεύσεις υπό την ονομασία «Συνομιλίες 5 + 2» και εξέτασαν τρόπους διευθέτησης της σύγκρουσης, χωρίς όμως κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα. Τον Μάρτιο του 2014, μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, ανέκυψε ένα ερώτημα σχετικά με την ενδεχόμενη ενσωμάτωση της Υπερδνειστερίας στη Ρωσία. Πλέον, φιλορωσικές δυνάμεις έχουν αναλάβει τη διακυβέρνηση της περιοχής, στην οποία όχι μόνο βρίσκονται περίπου 2.000 Ρώσοι στρατιώτες, αλλά και η μεγαλύτερη αποθήκη όπλων στην Ευρώπη, με περίπου 20.000 τόνους πυρομαχικών και στρατιωτικού εξοπλισμού.
Εκτός αυτών, η περιοχή διοικείται από την εταιρεία Sheriff, μια τεράστια επιχειρηματική αυτοκρατορία, που κυριαρχεί όχι μόνο στις επιχειρήσεις αλλά και στην πολιτική σκηνή της περιοχής. Η εταιρεία, που δημιουργήθηκε από τους Viktor Gusan και Ilya Kazmaly, περιλαμβάνει σουπερμάρκετ, βενζινάδικα, κατασκευαστικές εταιρείες, ξενοδοχεία, δίκτυα κινητής τηλεφωνίας, αρτοποιεία, ένα αποστακτήριο, καθώς και μια μικρή αυτοκρατορία ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών. Η Sheriff Ltd. υπολογίζεται ότι ελέγχει περίπου το 60% της οικονομίας της περιοχής. Επίσης, ένα από τα σημαντικότερα περιουσιακά της στοιχεία είναι η ποδοσφαιρική ομάδα Sheriff Tiraspol, η οποία παίζει και κυριαρχεί στο κορυφαίο εθνικό πρωτάθλημα της Μολδαβίας. Το αυξημένο μονοπώλιο στον τομέα των καταναλωτικών αγαθών και των υπηρεσιών στην περιοχή, καθιστούν το λαθρεμπόριο ως αναπόσπαστο μέρος της οικονομίας της Υπερδνειστερίας.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αύξησε σημαντικά τη στρατηγική σημασία της Υπερδνειστερίας και την έφερε, για ακόμα μια φορά, στο προσκήνιο. Η Ρωσία θα μπορούσε να ανοίξει ένα δυτικό μέτωπο στην Ουκρανία μέσω της περιοχής, αλλά και να δημιουργήσει τεράστιο εσωτερικό χάος στη Μολδαβία, κλιμακώνοντας την κρίση στα εξωτερικά σύνορα του ΝΑΤΟ. Από τη δική της πλευρά, η Πρόεδρος της Μολδαβίας, Maia Sandu, και η φιλοευρωπαϊκή της κυβέρνηση, υιοθέτησαν μια στάση αλληλεγγύης προς την Ουκρανία, αποφεύγοντας την ίδια στιγμή τη σύγκρουση με τη Ρωσία. Αυτό άλλαξε το περασμένο φθινόπωρο, όταν η Μόσχα άρχισε να διακόπτει συστηματικά τις προμήθειες φυσικού αερίου στη Μολδαβία, υποστηρίζοντας και τα κόμματα της αντιπολίτευσης, σε μια προσπάθεια περαιτέρω αποσταθεροποίησης της χώρας.
Πλέον, η Μολδαβία προσπαθεί να πετύχει ενεργειακή ανεξαρτητοποίηση από τη Ρωσία, ενώ, παράλληλα, γίνεται λόγος για αναβάθμιση των ενόπλων δυνάμεων της χώρας, οι οποίες ουσιαστικά δεν είναι αξιόμαχες και με δυσκολία θα μπορούσαν να αμυνθούν εναντίον των αυτονομιστών. Οι ισορροπίες στην περιοχή αλλάζουν, με τη Μολδαβία να απομακρύνεται ακόμα περισσότερο από τη Ρωσική πολιτική και οικονομική επιρροή. Το ρόλο του βασικού εταίρου για τη Μολδαβία αναμένεται να αναλάβει πιο δραστικά η γειτονική Ρουμανία, ένα κράτος μέλος του ΝΑΤΟ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Transdniestria, Encyclopaedia Britannica, διαθέσιμο εδώ
- Υπερδνειστερία: Τι είναι και ποιος ο ρόλος της στον πόλεμο της Ουκρανίας, Η Ναυτεμπορική, διαθέσιμο εδώ
- Υπερδνειστερία: Πώς θα μπορούσε να γίνει ο πολιορκητικός κριός της Ρωσίας, Η Ναυτεμπορική, διαθέσιμο εδώ
- The Shadowy Business Empire Behind The Meteoric Rise Of Sheriff Tiraspol, RadioFreeEurope / RadioLiberty, διαθέσιμο εδώ
