Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Ο ορντοφιλελευθερισμός (οrdoliberalism) εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1930 στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ στη Γερμανία. Αναδύθηκε ως ένα νομικό και οικονομικό δόγμα, που αποσκοπούσε στη διασφάλιση του ανταγωνισμού και των κοινωνικών οφελών. Η ιδεολογία αυτή προσπάθησε να αντιμετωπίσει τις απειλές που συνιστούσε ο κρατικός σοσιαλισμός, καθώς και η συγκέντρωση ισχύος στην αγορά με τη μορφή καρτέλ και μονοπωλίων (Nicholls, 1994). Οι θεμελιώδεις στοχαστές του ορντοφιλελευθερισμού περιλάμβαναν μια ομάδα νομικών και οικονομικών επιστημόνων, όπως οι Walter Eucken, Franz Böhm, Hans Grossmann-Doerth και Leonhard Miksch (Fèvre, 2021).
O ορντοφιλελευθερισμός παραμένει σχετικά άγνωστος στο ευρύτερο κοινό, ενώ η αναγνώρισή του περιορίζεται, κυρίως, στους ακαδημαϊκούς κύκλους (Remington, 2022). Στις Ηνωμένες Πολιτείες, λίγοι μελετητές έχουν εμπλακεί σε συζητήσεις σχετικά με τον ορντοφιλελευθερισμό και εστιάζουν στη σύνδεσή του με διάφορες πτυχές της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας. Επιπλέον, όταν εξετάζεται η οικονομική ανασυγκρότηση της Γερμανίας, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ιστορικοί αναγνωρίζουν τον ορντοφιλελευθερισμό ως σημαντική πηγή καθοδήγησης για τους αρχιτέκτονες της «κοινωνικής οικονομίας της αγοράς». Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού ανταγωνισμού, μελετητές και εμπειρογνώμονες συνεχίζουν να συμμετέχουν σε συζητήσεις γύρω από τις ιδέες που διατυπώθηκαν από τον ορντοφιλελευθερισμό και τον βαθμό στον οποίο οι ιδέες αυτές επηρέασαν τις πολιτικές επιβολής του ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ειδικότερα, κατά τη διάρκεια της κρίσης χρέους της Ευρωζώνης που ακολούθησε τη Μεγάλη Ύφεση, ο ορντοφιλελευθερισμός απέκτησε νέα προσοχή και προκάλεσε αντιπαραθέσεις. Πολλοί απέδωσαν την απροθυμία της Γερμανίας να διευκολύνει τους όρους αναδιάρθρωσης του χρέους της νότιας Ευρώπης στην προσήλωσή της στις αρχές του ορντοφιλελευθερισμού, υπογραμμίζοντας περαιτέρω τη συνεχιζόμενη σημασία αυτής της οικονομικής ιδεολογίας.
Το βιβλίο με τίτλο Ισχυρό κράτος και ελεύθερη οικονομία εμβαθύνει στα θεωρητικά θεμέλια του ορντοφιλελευθερισμού και προσφέρει ένα πλαίσιο για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο εφαρμόστηκε για τη διαχείριση της κρίσης της Ευρωζώνης. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, Werner Bonefeld, ο χειρισμός της κρίσης της Ευρωζώνης αποδείχθηκε ιδιαίτερα αποτελεσματικός, δυστυχώς, αφού ακόμα και η ελληνική Κυβέρνηση του ΣΥ.ΡΙΖ.Α., η οποία, αρχικά, είχε αντιταχθεί στα μέτρα λιτότητας, έγινε υπέρμαχος της δημοσιονομικής λιτότητας (Copley, 2019). Το βιβλίο εκδόθηκε, αρχικά, το 2017 και αργότερα κυκλοφόρησε στα ελληνικά το 2021. Η έκδοσή του έγινε σχεδόν μια δεκαετία μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση, η οποία αναζωπύρωσε τις συζητήσεις σχετικά με τη φύση της νεοφιλελεύθερης πολιτικής οικονομίας και το μελλοντικό της προοπτικό μέλλον (Pagiavla, 2022).
Σε μια ομιλία του το 2013, ο Mario Draghi υπενθύμισε ότι η νομισματική πολιτική της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ήταν σταθερά ριζωμένη στις αρχές του νεοφιλελευθερισμού, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση σε δύο από τις βασικές αρχές του. Πρώτον, ο σαφής διαχωρισμός της εξουσίας και των στόχων μεταξύ των αρχών και, δεύτερον, η σταθερή προσήλωση στις αρχές μιας οικονομίας της ανοικτής αγοράς που χαρακτηρίζεται από ελεύθερο ανταγωνισμό, όλα αυτά με στόχο την αποτελεσματική κατανομή των πόρων (ECB, 2013).
Με τον τρόπο αυτόν καθιερώθηκε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, γνωστή για την ανεξαρτησία και την αποπολιτικοποίησή της, ως το κατεξοχήν όργανο που διέπει το ευρωπαϊκό νόμισμα. Ταυτόχρονα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναδείχθηκε ως ο de facto Eυρωπαίος νομοθέτης και υπεύθυνος χάραξης πολιτικής. Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού συστήματος της φιλελεύθερης δημοκρατίας, ο ανταγωνισμός μεταξύ των τοπικών αγορών εργασίας εντάθηκε και η διαμαρτυρία κατά του υπερεθνικού καθεστώτος της ελευθερίας της αγοράς οδήγησε, πρώτον, στην άνοδο των ακροδεξιών κινημάτων και, δεύτερον, στην περιθωριοποίηση μιας μακρόχρονης παράδοσης του αριστερού διεθνισμού στην Ευρώπη. Και στις δύο περιπτώσεις, το εθνικό κράτος έγινε αντιληπτό ως εναλλακτική λύση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Κατά τη διάρκεια της κρίσης, οι ορντοφιλελεύθερες αρχές ανέλαβαν εξέχοντα ρόλο ως αμφιλεγόμενο πλαίσιο για τη μεταφιλελεύθερη πολιτική οικονομία (Bonefeld, 2021).
Το βιβλίο Ισχυρό κράτος και ελεύθερη οικονομία παρουσιάζει και εξηγεί την ιδέα της ορντοφιλελεύθερης πολιτικής οικονομίας και αναλύει τον χαρακτήρα της ορντοφιλελεύθερης Ευρώπης. Παρέχει μια πιο συστηματική άποψη για τον γερμανικό νεοφιλελευθερισμό από τα προηγούμενα έργα των Foucault και Blyth. Ο Foucault βλέπει τον επερχόμενο /αναδυόμενο νεοφιλελευθερισμό, αλλά δεν συνέδεσε τις ιδέες των ορντοφιλελεύθερων με την εποχή της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, που το βιβλίο την υπογραμμίζει ως την κύρια επιρροή αυτής της Σχολής σκέψης. Ο Blyth επικεντρώνεται εξ ολοκλήρου στην έννοια της λιτότητας και στο πώς ο ορντοφιλελευθερισμός βρίσκεται πίσω από την ενεργή προώθηση των πολιτικών λιτότητας στην Ε.Ε., όπου το βιβλίο αυτό αναφέρει ότι ο ορντοφιλελευθερισμός είναι μια πολιτική πρόταση στην οποία η οικονομία παραδίδεται. Με άλλα λόγια, το ορντοφιλελεύθερο επιχείρημα αναγνωρίζει το πολιτικό κράτος ως τη συγκεντρωτική δύναμη της οικονομικής ελευθερίας και το βιβλίο αυτό υποστηρίζει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση βασίζεται και ενσωματώνει τον ρόλο των ομόσπονδων κρατών-μελών ως αστυνομία της αγοράς.
Το βιβλίο συμβάλλει σημαντικά στον τομέα της πολιτικής οικονομίας, καθώς τοποθετεί τη συνεχιζόμενη συζήτηση σχετικά με την ορντοφιλελεύθερη Ευρώπη στο κατάλληλο πλαίσιο (Pagiavla, 2022). Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, υπό την ιδιότητά της ως ρυθμιστής της αγοράς, ενσωματώνει ουσιαστικά τα χαρακτηριστικά ενός φιλελεύθερου κράτους. Η προοπτική αυτή προσφέρει μια νέα οπτική γωνία, υποδεικνύοντας ότι η Ευρωζώνη δεν είναι απλώς ένας διοικητικός μηχανισμός που τηρεί τις αρχές του ορντοφιλελευθερισμού, αλλά, μάλλον, ένα πολιτικό κατασκεύασμα που καθοδηγείται από συνεχείς πολιτικές δράσεις και αποφάσεις που λαμβάνονται μέσω εκτελεστικών συμφωνιών.
Εμβαθύνοντας στις οικονομικές και κοινωνικές λογικές του ορντοφιλελευθερισμού, το βιβλίο παρέχει μια νέα κατανόηση των περίπλοκων φαινομένων, της πολιτικής δυναμικής και των πρόσφατων εξελίξεων. Επίσης, προσφέρει μια νέα προοπτική για την ελληνική κατάσταση. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, η επίλυση της κρίσης του ευρώ αποκαλύπτει ότι οι συμφωνίες διάσωσης δεν μετέτρεψαν τη νομισματική ένωση σε ένα κεϋνσιανό σύστημα με γνώμονα τη ζήτηση, με κεντρικό οικονομικό σχεδιασμό και παρεμβατισμό. Αντίθετα, αναδιαμόρφωσαν το ελληνικό κράτος σε μια εκτελεστική οντότητα που καθοδηγείται από τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, με κυρίαρχη κατεύθυνση τη λιτότητα, τις ιδιωτικοποιήσεις και την κοινωνικοοικονομική αναδιάρθρωση με γνώμονα την αγορά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Bonefeld, W. (2021), Ισχυρό κράτος και ελεύθερη οικονομία, Angelus Novus.
- An Interview With Werner Bonefeld On Ordoliberalism And The EU, ppesydney.net, διαθέσιμο εδώ
- Opening remarks at the session “Rethinking the Limitations of Monetary Policy”, ecb.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Fèvre, R. (2021). A Political Economy of Power: Ordoliberalism in Context, 1932-1950. Oxford University Press
- Nicholls, A. J. (1994). Freedom with responsibility: The social market economy in Germany, 1918–1963. Clarendon Press
- Pagiavla. G. (2022). Book Review: W. BONEFELD, The Strong State and the Free Market […], Apostolos Dedousopoulos (ed. & Intr. note), Kalliroi Tagka (Transl.). Athens: Angelus Novus, 2021, 400 pp. Class and Status : Journal of Critical Approaches to Social Divisions, vol. 1
- Remington, T. F. (2022). Ordoliberalism Revisited. Changing Societies & Personalities. 2022. Vol. 6. Iss. 1, 6(1), 10-34
