Του Κωνσταντίνου Κατσούλα,
Η Ρωμαϊκή Ιστορία προσφέρει στον σύγχρονο μελετητή της πληθώρα Αυτοκρατόρων, με χαοτική διαφορά μεταξύ τους στις διοικητικές δεξιότητες και στον τρόπο με τον οποίο διοίκησαν την Αυτοκρατορία τους, καθώς και στην εκτίμηση ή μη του λαού και του στρατού ως προς τα πρόσωπά τους. Παρ΄ όλα αυτά, είναι δύσκολο ο ιστορικός να βρει δύο τόσο διαφορετικούς μεταξύ τους Αυτοκράτορες όσο υπήρξαν ο Μάρκος Αυρήλιος με τον υιό και διάδοχό του, Κόμμοδο, για τα έργα και τις ημέρες των οποίων θα γίνει λόγος στις επόμενες παραγράφους.
Ο Μάρκος Αυρήλιος γεννήθηκε στη Ρώμη το 121 μ.Χ., σε ευγενή οικογένεια ισπανικής καταγωγής. Οι πρόγονοί του, χάρη στην τιμιότητά τους, απέκτησαν το επώνυμο Verus, «Αληθής». Είχε την τύχη στην παιδική του ηλικία ο Αυτοκράτορας Αδριανός να επισκέπτεται συχνά το σπίτι του, με αποτέλεσμα εκείνος να καταλάβει τις αρετές του νεαρού Μάρκου και να φροντίσει η διαπαιδαγώγησή του να γίνει με τους καλύτερους δασκάλους. Αυτοί επηρέασαν τις απόψεις και τη στάση ζωής του Μάρκου, ενώ λίγο πριν αφήσει με τον θάνατό του την Αυτοκρατορία στον Αντωνίνο, ο Αδριανός του σύστησε να υιοθετήσει τον δεκαεπτάχρονο τότε Μάρκο Αυρήλιο, ώστε μια μέρα να τον διαδεχθεί, όπερ και εγένετο. Ο Κόμμοδος, ο οποίος γεννήθηκε με τον πατέρα του να είναι ήδη Αυτοκράτορας, αδιαφορούσε πλήρως για τις σπουδές του, παρ’ ότι ο πατέρας του είχε φροντίσει να του δώσει τους καλύτερους διδασκάλους. Ο νεαρός διάδοχος έδειχνε ενδιαφέρον μόνο για τις μονομαχίες και το τσίρκο, σε βαθμό, μάλιστα, που οι Ρωμαίοι πίστευαν πως πραγματικός πατέρας του ήταν κάποιος μονομάχος και όχι ο Μάρκος Αυρήλιος.
Στη στάση που τήρησαν ως προς τη ζωή και τις διασκεδάσεις που ήταν διαθέσιμες για αυτούς, πατέρας και γιος ήταν εντελώς αντίθετοι. Ο μεν Μάρκος Αυρήλιος, χάρη στην παιδεία την οποία είχε λάβει, είχε εξελιχθεί σε ενσάρκωση του βασιλιά-φιλόσοφου, ενώ διακρινόταν για την εγκράτειά και τη μετριοπάθειά του, μην αφήνοντας καμία πολυτέλεια να τον φθείρει. Ο ασκητικός αυτός άνθρωπος νυμφεύθηκε τη ζωηρή Φαυστίνα, κόρη του Αντωνίνου, οι απιστίες της οποίας ήταν θέμα έντονης συζήτησης για τους Ρωμαίους της εποχής. Το τέταρτο παιδί του ζεύγους, ο Κόμμοδος, τόσο πριν όσο και μετά την ανέλιξή του στη θέση του Αυτοκράτορα, υπήρξε λάτρης του ποτού και των τυχερών παιγνίων, ενώ είχε αρκετές παλλακίδες με τις οποίες πέρναγε τον ελεύθερό του χρόνο, με τη χριστιανή Μάρτια να εξελίσσεται σε αδυναμία του και να τον ωθεί στην επιείκεια προς τους διωκόμενους τότε Χριστιανούς.
Οι πλέον έντονες διαφορές μεταξύ πατέρα και υιού, οι οποίες και κίνησαν το ενδιαφέρον των ιστορικών μελετητών, ήταν αυτές στη διακυβέρνηση της Αυτοκρατορίας και των στρατευμάτων. Ο Κόμμοδος, παρ΄ ότι ήταν αρεστός στα στρατεύματα λόγω του ότι ήταν μονομάχος, κατάφερε γρήγορα να φέρει την απογοήτευση στις τάξεις του στρατού, με την επιπόλαια συνθήκη ειρήνης που σύναψε με τους Γερμανούς στη σημερινή Αυστρία αμέσως μετά την ανάρρησή του στη θέση του Αυτοκράτορα. Να σημειωθεί πως, για να έχει ο νεαρός την ευκαιρία αυτή, χρειάστηκε ο Μάρκος Αυρήλιος να αντιμετωπίσει τους Γερμανούς σε μια σειρά εκστρατειών, με την τελευταία να διεξάγεται κοντά στη Βιέννη, κατά τη διάρκεια της οποίας και έφυγε από τη ζωή, ορίζοντας ως διάδοχο του θρόνου του τον Κόμμοδο. Η συνθήκη ειρήνης που έκλεισε ο Κόμμοδος κρίνεται επιπόλαια, καθώς οι Γερμανοί τις ημέρες της ανάδυσής του ήταν περικυκλωμένοι, χάρη στη στρατηγική ευφυΐα του Αυρήλιου που οδήγησε τον αυτοκρατορικό στρατό ένα βήμα πριν την τελική νίκη, ενώ η έκβαση των μαχών μέχρι εκείνο το σημείο είχε καταρρακώσει το ηθικό των βαρβάρων.
Μετά τη σύναψη της συνθήκης ειρήνης ο Κόμμοδος επέστρεψε στη Ρώμη, όχι για να οργανώσει τη διοίκηση του κράτους του, αλλά για να συνεχίσει τις μονομαχίες του, όπως έπραττε μέχρι την ημέρα της ανάδυσής του. Αντίθετα, ο πατέρας του από την στιγμή της στέψης του δραστηριοποιήθηκε με σκοπό να εξουδετερώσει απειλές κατά της Αυτοκρατορίας του. Ο πρώτος εχθρός που αντιμετώπισαν οι αξιωματικοί του ρωμαϊκού στρατού ήταν οι Πέρσες, οι οποίοι λεηλατούσαν τη Συρία. Με την εφαρμογή ενός ευφυούς σχεδίου το οποίο είχε εκπονήσει ο Μάρκος Αυρήλιος, οι Πέρσες τράπηκαν σε φυγή και ο στρατός των Ρωμαίων γύρισε πίσω θριαμβευτής. Δυστυχώς, όμως, για την Αιώνια Πόλη, οι στρατιώτες έφεραν μαζί τους και το μικρόβιο της πανώλης, το οποίο και διαδόθηκε πολύ γρήγορα στην Ιταλία, με αποτέλεσμα η πανδημία να στοιχίσει τη ζωή σε πολλούς ανθρώπους, καθώς εκείνη την εποχή τα επιστημονικά μέσα ήταν πενιχρά, ενώ ο Μάρκος Αυρήλιος έπρεπε να αντιμετωπίσει και τα οικονομικά προβλήματα που προκάλεσε η πανδημία αυτή.
Αξιομνημόνευτοι είναι οι τρόποι με τους οποίους οι δύο άνδρες αντιμετώπισαν τις απόπειρες σφετερισμού της εξουσίας τους. Ο Μάρκος Αυρήλιος πληροφορήθηκε για την επανάσταση ενός ικανού στρατηγού του, του Αβιδίου Κασσίου, όταν βρισκόταν σε εκστρατεία εναντίον των Γερμανών στη Βοημία. Αφού συμφώνησε σε ειρήνη με τους Γερμανούς, δήλωσε στο στράτευμά του και τη Σύγκλητο πως αν το θέλανε εκείνοι, θα παραχωρούσε τη θέση του στον Αβίδιο. Οι Συγκλητικοί ομόφωνα ζήτησαν να παραμείνει εκείνος Αυτοκράτορας, με αποτέλεσμα αυτός να ξεκινήσει την εκστρατεία ενάντια στον επίδοξο σφετεριστή, ο οποίος, όμως, στο μεταξύ είχε δολοφονηθεί από έναν αξιωματικό του και έτσι έληξε η μόνη ανταρσία που είχε να αντιμετωπίσει ο στωικός αυτοκράτορας, ο οποίος λυπήθηκε που δεν μπόρεσε να ζητήσει συγγνώμη από τον Αβίδιο.
Κατά την βασιλεία του Κόμμοδου, διαδόθηκε και έφτασε στα αυτιά του Αυτοκράτορα η φήμη πως η θεία του και αδερφή του Μάρκου Αυρηλίου, Λουκίλλα, σχεδίαζε τη δολοφονία του. Ο Κόμμοδος διέταξε τη δολοφονία της δίχως να ενδιαφερθεί για αποδείξεις, ενώ επί των ημερών του οι Πραιτοριανοί με αρχηγό τον Κλέανδρο απέκτησαν μεγάλη δύναμη, καθώς ουσιαστικά τρομοκρατούσαν τους πολίτες της Ρώμης εν ονόματι της τάξης. Εν τέλει, αφού ο Κόμμοδος δολοφόνησε τον Κλέανδρο, ο επόμενος επικεφαλής των Πραιτοριανών ονόματι Λέτος, αφού συνωμότησε και συνεργάστηκε με την ερωμένη του Αυτοκράτορα Μάρτια, κατάφερε να δολοφονήσει τον Αυτοκράτορα Κόμμοδο στραγγαλίζοντας τον στο μπάνιο του, στα τέλη του 192 μ.Χ. .
Αξίζει, εδώ, να σημειωθεί μια άποψη που ασπάζεται σημαντική μερίδα των ιστορικών, που είναι ότι ελάχιστοι άνδρες είναι σπουδαίοι και στον δημόσιο βίο τους και στους απογόνους που αφήνουν. Τα έργα και οι ημέρες του Μάρκου Αυρηλίου μας δίνουν ένα πολύ ισχυρό παράδειγμα υπέρ της άποψης αυτής, καθώς ο Αυτοκράτορας αυτός φαίνεται – μέσα από τις αφηγήσεις των μεροληπτικών, βέβαια, ιστορικών της εποχής – να είχε ως μοναδικό ελάττωμα την επιλογή του υιού του για διάδοχό του. Με την ανάρρηση του Κόμμοδου στον θρόνο το 180 μ.Χ. τελείωσε μια παράδοση, η οποία ήθελε τον Αυτοκράτορα να υιοθετεί τον διάδοχό του και η οποία είχε δώσει μια μακρά σειρά επιτυχημένων Αυτοκρατόρων: τον Τραϊανό, τον Αδριανό, τον Αντωνίνο και, τελευταίο, τον Μάρκο Αυρήλιο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Montanelli Indro (2008), Storia Di Roma, μετάφραση Δρακοπούλου Αθανασία, Αθήνα: Εκδόσεις Θεμέλιο.
- Will Durant (1944), The Story of Civilization Volume III: Caesar and Christ, Νέα Υόρκη: Εκδόσεις Simon & Chuster.
