Της Μαρίας Κλειδή,
Ο σταυρός είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα σύμβολα πίστης σε ολόκληρη την υφήλιο, μετρά ιστορία πολλών αιώνων και αποτελεί το βασικό και κυρίαρχο σύμβολο της Χριστιανικής θρησκείας. Αν και ο σταυρός, λοιπόν, είναι πιο γνωστός ως Χριστιανικό σύμβολο, με μία αναδρομή παρατηρείται πως συναντάται σε πολλούς πολιτισμούς της αρχαιότητας και ως αποτέλεσμα διαφοροποιείται και η ερμηνεία του συμβόλου ανάλογα με την περιοχή αλλά και την εποχή της χρήσης του, ενώ φέρει και μορφολογικές παραλλαγές. Βέβαια, παρατηρούνται και πολλά σημεία σύγκλισης των ερμηνειών του συμβόλου, ακόμα και σε περιπτώσεις που οι πολιτισμοί αυτοί απείχαν εκατοντάδες χιλιόμετρα ο ένας από τον άλλο.
Στον Χριστιανισμό, ο σταυρός ως σύμβολο άρχισε να χρησιμοποιείται γύρω στον τρίτο μεταχριστιανικό αιώνα, περίοδο αλλαγών και προσαρμογών της χριστιανικής παράδοσης, που ήταν ακόμη υπό διαμόρφωση. Ο γνωστός στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού «λατινικός σταυρός» με την κάθετη γραμμή να μακραίνει προς τα κάτω, έχοντας μεγαλύτερο μήκος από την οριζόντια είναι το πιο διαδεδομένο σύμβολο του χριστιανισμού παγκοσμίως. Η ερμηνεία του παραπέμπει στα βασανιστήρια του Χριστού πάνω στον σταυρό από τους Ρωμαίους. Ενώ, λοιπόν, οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν για πολλά χρόνια αυτόν τον τρόπο βασανισμού, ο σταυρός μετέπειτα έγινε και για εκείνους ένα Χριστιανικό Θεϊκό σύμβολο. Μεταγενέστερη ερμηνεία του λατινικού σταυρού που δόθηκε από κληρικούς είναι ότι οι τρεις πάνω βραχίονες αντιπροσωπεύουν το τρίπτυχο του Πατέρα, Υιού και Αγίου Πνεύματος, ενώ ο κάτω βραχίονας την ενότητά τους που συναντά την ανθρωπότητα.
Ένα ακόμα ευρέως διαδεδομένο σχήμα σταυρού είναι αυτό του λεγόμενου «ελληνικού σταυρού», ή αλλιώς του απλού ισοσκελούς σταυρού. Γραμμικά, το σύμβολο αυτό είναι αρμονικό διότι ακριβώς η οριζόντια και η κάθετη ράβδος του έχουν ίδιο μήκος. Η μορφή αυτή σταυρού αποτελεί μία εκ των τριών αρχαιοτέρων, μαζί με τον Πλάγιο σταυρό και τον Ηλιακό σταυρό και επιβιώνει μέχρι σήμερα. Στην αρχαιότητα, ο ισοσκελής σταυρός συμβόλιζε τα 4 στοιχεία της Φύσης (Φωτιά, Γη, Αέρας, Νερό) που για τον Πυθαγόρα ήταν η αρμονία του σύμπαντος. Επιπλέον, συμβόλιζε τα 4 σημεία του ορίζοντα, γεγονός απόλυτα λογικό, δεδομένου ότι οι κάτοικοι του ελλαδικού χώρου στην αρχαιότητα ασχολούνταν ενεργά με τη ναυτιλία. Συνεπώς, η γνώση των φαινομένων και των αέρηδων που εκδηλώνονται είτε από Ανατολή, είτε από Δύση, Βορρά ή Νότο ήταν πολύ σημαντική για την επιβίωσή τους. Στα μεταχριστιανικά χρόνια, ο ελληνικός σταυρός συμβόλιζε τους 4 Ευαγγελιστές.
Ο σταυρός είναι σύμβολο που έχει χρησιμοποιηθεί επίσης από την προϊστορία. Έχει βρεθεί ζωγραφισμένος σε σπήλαια στην Ευρώπη και την Κεντρική Ασία που χρονολογούνται στην εποχή του Λίθου. Μεταγενέστερα στην εποχή του Χαλκού παρατηρείται έντονα στην περιοχή της Γαλατίας πάνω σε πλήθος κοσμημάτων, ενώ χρησιμοποιείται και στην κεραμική. Κατά γενική ομολογία, ο σταυρός στους πολιτισμούς τους οποίους συναντάται συμβολίζει θεότητες κυρίαρχες και αρμονικές: σύμβολο της Μητέρας Γης, Ηλιακών και Σεληνιακών Θεοτήτων και της ένωσης Γης και Ουρανού. Κατ’ επέκταση συμβόλιζε τη ζωή, τη γονιμότητα και την αθανασία, αλλά και τον κύκλο της ζωής και του θανάτου μέσα από τις 4 εποχές, τα 4 στοιχεία της φύσης και τις 4 κατευθύνσεις του ορίζοντα.
Σε έναν εκ των αρχαιότερων πολιτισμών, τον Βαβυλωνιακό, ο σταυρός συμβολίζει τον Θεό Ήλιο, ενώ με την προσθήκη της ημισελήνου τη Θεά της Σελήνης. Στην Ασσυρία και στη Φοινίκη και πάλι συναντάται στον Ηλιακό Θεό, γεγονός που στην πρώτη περίπτωση επιβεβαιώνεται από την διακόσμηση των αγαλμάτων των βασιλέων τους με σταυρούς στον λαιμό, ενώ στη δεύτερη συναντάται σε νεκροταφεία για την προστασία της ψυχής των νεκρών και την επίτευξη της αθανασίας.
Στις αφρικανικές χώρες ο σταυρός συμβολίζει τη Μεγάλη Μητέρα Θεά και υπήρχε η συνήθεια μια γυναίκα που ήταν έγκυος να τον φορά στο λαιμό της για προστασία. Στην Αίγυπτο, μία παραλλαγή του κλασικού σταυρού είναι το Ankh ή το «κλειδί του Νείλου» που συμβολίζει τη ζωή και την αναγέννηση, εκπροσωπώντας τη θηλυκή Αρχή. Επιπλέον, είναι σύμβολο της ένωσης της Θεάς Ίσιδας και του Θεού Όσιρι, ενώ είχε υιοθετηθεί και ως σύμβολο των Φαραώ και των Ιερέων.
Ο κέλτικος σταυρός είναι μεταγενέστερος και χαρακτηριστικός για την περίοδο του Μεσαίωνα, ειδικότερα στην Αγγλία και την Ιρλανδία. Πάνω στον τυπικό λατινικό σταυρό προστίθεται ένας κύκλος, καινοτομία που λέγεται ότι οφείλεται στον Άγιο Πατρίκιο, σχετίζοντας το σύμβολο με την αρχαία Κέλτικη Σεληνιακή Θεά, σε μία προσπάθεια να φέρει κοντά την παλαιά και τη νέα θρησκεία. Ο νορβηγικός ή ηλιακός σταυρός φέρει, επίσης, κύκλο αλλά σε ισοσκελή σταυρό και παρότι συναντάται τόσο στην αρχαία Ελλάδα, όσο και στην Ασία, την Αμερική και την Ινδία, είναι γνωστός ως σταυρός του Όντιν.
Πολλές μορφές του σταυρού έχουν βρεθεί σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της υφηλίου από την αρχή του ανθρώπινου πολιτισμού. Το μόνο σίγουρο είναι ότι μέχρι σήμερα το σύμβολο αυτό έχει διατηρηθεί. Αν και στο πέρασμα των αιώνων πολλά σύμβολα που ήταν σε χρήση στο παρελθόν ξεχάστηκαν και τα ίδια και τα νοήματά τους, ο συμβολισμός του σταυρού δεν ήταν ένα από αυτά. Η σημασία του έχει τεράστιο εύρος και πλέον έχει να κάνει περισσότερο με την πίστη αυτού που φέρει το σύμβολο παρά της επικρατούσας ιστορίας γύρω από αυτό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ο Σταυρός, artofwise.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ποια είναι η ιστορία και η έννοια του κέλτικου σταυρού, el.cultureoeuvre.com, διαθέσιμο εδώ
- Ο συμβολισμός του αριθμού 4, filosofikilithos.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πανάρχαιο ελληνικό σύμβολο ο Σταυρός, fonipeiraioton.gr, διαθέσιμο εδώ
