Του Νίκου Λυκομήτρου,
Η κατάκτηση της αμερικανικής ηπείρου ήταν μια βίαιη διαδικασία κατά κόρον, συνοδευόμενη από σταδιακές επεκτάσεις, βίαιες εισβολές, υποδουλώσεις λαών και γενοκτονίες. Η επέκταση του αργεντίνικου κράτους στο νότο δεν αποτέλεσε εξαίρεση στον κανόνα. Η όλη εκστρατεία ξεκίνησε σε φάσεις από τα τέλη του 18ου αιώνα, όταν η άφιξη νέων αποίκων και οι πόροι έκαναν τόσο την αποικιακή ισπανική κυβέρνηση όσο και την αργεντίνικη να επιδιώξουν την προς νότο επέκταση της χώρας εις βάρος των αυτοχθόνων, με αξιόλογες επιθέσεις να λαμβάνουν χώρα την δεκαετία του 1830.
Ήδη από τον 18ο αιώνα, το σύνορο αυτοχθόνων και ευρωπαίων μεταβαλλόταν ολοένα και νοτιότερα. Η πρώτη επίθεση έλαβε χώρα το 1833 με 1834, σε σχεδιασμό του Χουάν Μανουέλ δε Ρόσας, με στόχο να σταματήσουν οι επιδρομές των αυτοχθόνων σε αποικίες Ευρωπαίων (την εποχή εκείνη, η χώρα ήταν υπό εμφύλιο πόλεμο) και να διασφαλίσει τα σύνορά της από τους αυτόχθονες. Η αποστολή ήταν δύσκολη λόγω του ανάγλυφου και της έλλειψης αποικιακών οικισμών στην περιοχή. Συνεπής στην τακτική του διαίρει και βασίλευε, οι φυλές της κεντρικής Αργεντινής κατηγοριοποιήθηκαν, με τον Ρόσας να παρέχει υλικά βοήθεια και άδειες στους φίλα προσκείμενους να αποικίσουν περιοχές Ευρωπαίων, ενώ άλλα έθνη όπως οι Μαπούτσε (οι οποίοι βρίσκονται σε εντάσεις με τις κυβερνήσεις Χιλής και Αργεντινής μέχρι σήμερα) που ήταν υπέρ της ανεξαρτησίας και δεν διαπραγματεύονταν συγκρούστηκαν. Αυτή η εκστρατεία ήταν τελικά νίκη για την Αργεντινή, θέτοντας τέλος στις επιδρομές και εισάγοντας μια σύντομη περίοδο ειρήνης με τους αυτόχθονες, οι οποίοι πάντως συνέχισαν να υποχωρούν εδαφικά προς το νότο, ο οποίος επρόκειτο να κατακτηθεί τέσσερις δεκαετίες αργότερα.
Καθώς την δεκαετία του 1870, υπήρξε τόσο η ενοποίηση της Αργεντινής (η οποία πέρασε νωρίτερα από εμφύλιο), η οικονομική της ανάπτυξη και οι αξιώσεις έναντι της Χιλής για τον έλεγχο της Παταγονίας, η χώρα άρχισε να ανησυχεί για τις θέσεις της. Επίσης, η Χιλή συμφωνούσε με το λαθρεμπόριο που έκαναν οι Μαπούτσε στις δύο πλευρές των Άνδεων, και το 1872 ο φύλαρχος Καλφουκουρά εισέβαλε μαζί με τα στρατεύματα του σε τρεις πόλεις Ευρωπαίων κατοίκων σκοτώνοντας 300 και απαγάγοντας 200.000 ζώα.
Το 1875 ο Αδόλφο Ανσίνα, Υπουργός Πολέμου της κυβέρνησης Αβελιανέδα προτείνει την δημιουργία αμυντικών γραμμών και τάφρων με στόχο τον τερματισμό των επιδρομών από τους ιθαγενείς, δημιούργησε οχυρά και υπέγραψε συμφωνία με τον φύλαρχο Κατριέλ που παραβιάστηκε λίγο αργότερα. Μαζί με τον Μανουέλ Ναμουνκουρά και αρκετούς στρατιώτες επιτέθηκαν σε αρκετές πόλεις, σκοτώνοντας 400 άτομα. Ο Αλσίνα κινήθηκε εναντίον των ιθαγενών υποχρεώνοντάς τους να υποχωρήσουν, κατασκευάζοντας οχυρά με στόχο να προστατευτούν τα νεοκατακτηθέντα αργεντίνικα εδάφη από τους εισβολείς, χωρίς όμως ιδιαίτερη επιτυχία. Αρκετές φυλές με το νέο σύστημα αποφάσισαν να χτίσουν καλές σχέσεις, υπογράφοντας συνθήκες ειρήνης και σε κάποιες επετράπη να κατοικήσουν σε περιοχές Ευρωπαίων. Το σχέδιο δεν είχε στόχο την καταστροφή των Ινδιάνων αλλά τον εποικισμό της ερήμου, υποστήριξε ο ίδιος αργότερα.
Ο Χούλιο Αρχεντίνο Ρόκα ανέλαβε το 1877 Υπουργός Πολέμου και έθεσε σε εφαρμογή σχέδια για τον εποικισμό του νότου με τη βία, θεωρώντας ότι μόνο η απέλαση, η υπόταξη ή η εκκαθάριση των ιθαγενών θα έφερνε ειρήνη σύμφωνα με τον ίδιο. Το 1878, ξεκίνησε η συστηματική επίθεση εναντίον των οικισμών των αυτοχθόνων μεταξύ της αμυντικής γραμμής Αλσίνα και του ποταμού Νέγρο. Μέχρι το τέλος του Δεκεμβρίου αυτού του έτους πάνω από 4.000 άνθρωποι είχαν σκοτωθεί και το 1879 ξεκίνησε νέα επίθεση, φτάνοντας στο Τσόελε Τσόελ σε λιγότερους από δυο μήνες και αφού είχαν σκοτωθεί 1.313 Ινδιάνοι και άλλοι 15.000 αιχμαλωτίστηκαν. Μετά την άφιξη στον ποταμό Νεουκέν, το σύνορο, μαζί με τον ποταμό Νέγρο, μεταξύ Ατλαντικού και Άνδεων, πολλοί Μαπούτσε έφυγαν για την Χιλή, η οποία συνέχισε να τους οπλίζει σε μια προσπάθεια να ανταγωνιστεί την Αργεντινή, καθώς οι δύο χώρες είχαν αξιώσεις στην περιοχή. Ύστερα από την εκλογή του στην προεδρία ο Ρόκα αποφάσισε την κατάκτηση των επικρατειών νοτίως του ποταμού Νέγρο και ανέθεσε στον συνταγματάρχη Βιλιέγας αυτή την αποστολή. Η τελευταία μάχη έλαβε χώρα στις 18 Οκτωβρίου 1884 και δυο μήνες αργότερα οι φύλαρχοι Ινακαγιάλ και Φογιέλ παραδόθηκαν με τους 3.000 στρατιώτες τους.
Αν και η κατάκτηση μιας μεγάλης έκτασης μέχρι τη Γη του Πυρός επέτρεψε την οικονομική άνοδο της Αργεντινής, σε βαθμό που την δεκαετία του 1930 (όταν και άρχισε να αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα που την ταλανίζουν ως σήμερα) ήταν μια από τις μεγάλες οικονομικές δυνάμεις λόγω της γεωργίας, η όλη κίνηση είναι ιδιαίτερα αμφισβητούμενη. Ιστορικοί υποστηρίζουν ότι στόχος ήταν η εξολόθρευση των ιθαγενών, κάτι που σημαίνει ότι μπορεί να θεωρηθεί ως γενοκτονία. Μάρτυρες των γεγονότων αναφέρουν ότι οι Αργεντίνοι έκαναν μαζικές εκτελέσεις και δολοφόνησαν φυλακισμένους. Οι 15.000 αιχμάλωτοι έγιναν υπηρέτες και δεν τους επετράπη να κάνουν παιδιά. Οι υπέρμαχοι αυτών των πράξεων υποστηρίζουν ότι ήταν μια σωστή απάντηση ενάντια στις ληστείες και απαγωγές των ιθαγενών.
Η κατάκτηση της ερήμου, η οποία επισφράγισε την ευρωπαϊκή κυριαρχία σε κάθε σημείο της αμερικανικής ηπείρου, αποτέλεσε μια βίαιη εκστρατεία, η οποία οδήγησε στην σε μεγάλο βαθμό εξαφάνιση ενός πολιτισμού. Ακόμη και σήμερα, υπάρχουν αρνητικά στερεότυπα για τους ιθαγενείς και πολλοί κρύβουν την καταγωγή τους. Σε πολλές περιοχές, όπου ζουν αυτόχθονες, τα αποτελέσματα της παρουσίας των διεθνών και τοπικών εταιρειών, των μη αυτόχθονων απαλλοτριωτών και των υλοτόμων (αλλά και της πώλησης γης από τη κυβέρνηση), που προκαλούν προβλήματα στη ζωή τους, είναι ορατά μέχρι σήμερα. Η Αργεντινή οφείλει να βελτιώσει την αντιμετώπιση των αυτοχθόνων στο έδαφος της, και να αναγνωρίσει ότι η κατάκτηση της ερήμου επρόκειτο για μια γενοκτονία, και όχι σαν αποστολή «εκπολιτισμού εναντίων εχθρικών πληθυσμών», όπως ονομάστηκαν παρόμοιες εκστρατείες σε πολλά μέρη του κόσμου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Argentina, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
- Caroline R. Larson (2020), The Conquest of the Desert, στο: Argentina’s Indigenous Peoples and the Battle for History, USA: University of New Mexico Press.
- Argentinian founding father recast as genocidal murderer, theguardian.com, Διαθέσιμο εδώ
- Indigenous peoples in Argentina, iwgia.org, Διαθέσιμο εδώ
