Της Κωνσταντίνας Τζανουδάκη,
Οι πρώτες δεκαετίες του 18ου αιώνα έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ήδη από τον προηγούμενο αιώνα η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε απομακρυνθεί από την επεκτατική της πορεία και για κάποιους ιστορικούς, μάλιστα, θεωρείται ότι πλέον παρακμάζει. Αρχές του 18ου αιώνα και συγκεκριμένα το 1703-30, όμως, στρέφει το βλέμμα της προς τη Δύση σε μια προσπάθεια εκσυγχρονισμού και προσαρμοστικότητας στα νέα επιτεύγματά της.
Η περίοδος αυτή ονομάστηκε Lale Devri (Η περίοδος της Τουλίπας) στις αρχές του 20ου αιώνα, λόγω της υπερβολικής καλλιέργειας της Τουλίπας από την κοινωνική ελίτ της Πόλης και των συχνών διαγωνισμών για την καλλιέργειά της. Οι καινοτομίες που εισάγονται εκείνη την περίοδο καλύπτουν έναν ευρύ τομέα όπως τον οικονομικό, τον τεχνολογικό, τον κοινωνικό, ακόμα και τον καλλιτεχνικό. Τέθηκαν τα θεμέλια, θα έλεγε κανείς, για άλλες μελλοντικές μεταρρυθμίσεις. Παρόλα αυτά, δεν έχουμε ριζικές αλλαγές, όπως, για παράδειγμα, την εύνοια για τα κατώτερα στρώματα. Αυτά θεωρούνταν δέκτες των αποφάσεων της ελίτ.
Σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εκείνη την περίοδο ήταν ο Αχμέτ Γ΄. Ωστόσο, η άσκηση της κεντρικής εξουσίας είχε μειωθεί και αντικατασταθεί από τοπάρχες, τους Αγιάνηδες, οι οποίοι, εκτός από φοροεισπράκτορες, χορηγούσαν δάνεια, συγκέντρωναν στρατό για εκστρατείες και ήταν κάτοχοι μεγάλης ιδιοκτησίας γης. Στόχος του Αχμέτ Γ΄ και άλλων προγενέστερων Σουλτάνων ήταν να βρουν τρόπους να διατηρήσουν την πολιτική τους ισχύ.
Όπως υποστηρίζει ο Donald Quataert, ο Σουλτάνος προσπάθησε να κυριαρχήσει στην ελίτ της Κωνσταντινούπολης, και πιο συγκεκριμένα, να επιβληθεί στους οίκους των κρατικών αξιωματούχων, προβάλλοντας ένα καταναλωτικό πνεύμα με τον ίδιο ως πρότυπο. Συμπόσια και χοροεσπερίδες έγιναν συχνές συνήθειες και επιβλητικά ανάκτορα οικοδομούνταν σύμφωνα με τα πρότυπα των Βερσαλλιών. Η Κωνσταντινούπολη είχε γίνει πόλη των αντιθέσεων. Αυτοί που αντιδρούσαν κυρίως ήταν οι θρησκευτικοί λειτουργοί, οι οποίοι έκαναν λόγο για ηθική κατάπτωση της κοινωνίας.
Αν εξαιρέσουμε την υπερκατανάλωση που διαταράσσει τις ισορροπίες της Αυτοκρατορίας αρχές 18ου αιώνα, έγιναν, όπως είπαμε σπουδαία, βήματα εκσυγχρονισμού. Στάλθηκε στη Γαλλία η πρεσβεία Γιρμισεκίζ Εφέντη (1720-21) που μετέφερε τα καλλιτεχνικά και πνευματικά δρώμενα στην Πόλη. Βέβαια, πάρθηκαν πολλά διαπολιτισμικά δάνεια για να ανταπεξέλθει η Οθωμανική Αυτοκρατορία οικονομικά. Έτσι, κάποιες από τις καινοτομίες που έγιναν ήταν η κατασκευή νέων πλοίων με τρία αμπάρια, η τοποθέτηση του Πύργου του Λεάνδρου για ασφαλέστερη ναυσιπλοΐα και η σύσταση ενός σώματος πυροσβεστών, οι λεγόμενοι τουλουμπατζίδες.
Επίσης, ιδρύθηκαν βιβλιοθήκες, μεταφράστηκαν ξενόγλωσσα βιβλία και γράφτηκαν νέα με κοινωνικό και όχι αποκλειστικά θρησκευτικό περιεχόμενο. Ακόμα, σπουδαία εξέλιξη είναι η εισαγωγή της τυπογραφίας από τον Ιμπραήμ Μουτεφερρικά το 1727. Ο τομέας της Ιατρικής αναβαθμίστηκε, αφού πλέον γίνονταν αυστηρές εξετάσεις για την άσκηση του επαγγέλματος και όσον αφορά την αρχιτεκτονική της Πόλης, εισήχθη το μπαρόκ και το ροκοκό στα κτίρια, κατασκευάστηκαν κρήνες, περίπτερα σε εξοχικά μέρη και βελτιώθηκαν οι δρόμοι.
Οι νέες αλλαγές ήταν ποικίλες, για αυτό και γίνεται λόγος για οθωμανική «Αναγέννηση». Παρόλα αυτά, δεν στάθηκαν ικανές να κατευνάσουν την οργή των υπηκόων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για τη σπατάλη της άρχουσας τάξης. Η προσφορά εργασίας στα νέα κατασκευαστικά έργα ήταν ισχνή σε σύγκριση με τη ζήτηση, η οποία μεγεθυνόταν από μεγάλα μεταναστευτικά ρεύματα. Νέοι φόροι επιβλήθηκαν από τους πολέμους και από την προσπάθεια να προστατευθεί η Αυτοκρατορία από τους εχθρούς. Όταν φημολογήθηκε ότι έχασαν οι Οθωμανοί την Ταυρίδα, βρήκαν αφορμή και ξεσηκώθηκαν οι Γενίτσαροι και οι συντεχνίες της Πόλης με την καθοδήγηση του Πάτρονα Χαλίλ. Ως συνέπεια, εκθρονίστηκε ο Σουλτάνος Αχμέτ Γ΄ και εκτελέστηκε ο μεγάλος Βεζίρης, βάζοντας τέλος στην .
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Erik, J. Zurcher (2004), Σύγχρονη ιστορία της Τουρκίας, μετ. Βαγγέλης Κεχριώτης, Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
- Μοίρας, Λεωνίδας (2020), Η ελληνική επανάσταση μέσα από τα μάτια των Οθωμανών, Αθήνα: Εκδόσεις Τόπος.
- Περίοδος της Τουλίπας, mixanitouxronou.gr, Διαθέσιμο εδώ
