Της Ραφαήλιας-Προκοπίας Τσότρα,
Προεκτάσεις στην προστασία του περιβάλλοντος
Η ατομική ιδιοκτησία αποτελεί την «εξωτερική σφαίρα της προσωπικής ελευθερίας» και η αποστολή της στο σύστημα των ατομικών δικαιωμάτων είναι να διασφαλίσει στον φορέα του ατομικού δικαιώματος μια περιοχή ελευθερίας στον χώρο των περιουσιακών δικαιωμάτων και να διαμορφώσει έτσι τη ζωή του, αναλαμβάνοντας την ευθύνη. Η κατοχύρωση της ιδιοκτησίας συμπληρώνει την ελευθερία δράσης και διαμόρφωσης, γιατί αναγνωρίζει στον ιδιώτη την υπόσταση περιουσιακών αγαθών, προπάντων εκείνων που απέκτησε με δική του εργασία και προσπάθεια.
Κατά το άρθρο 1 του πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ, κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο δικαιούται σεβασμού της περιουσίας του. Κανείς δεν δικαιούται να στερηθεί της ιδιοκτησίας του, παρά μόνο για λόγους δημοσίας ωφέλειας και υπό τους προβλεπόμενους από τον νόμο και τις γενικές αρχές του ιδιωτικού δικαίου.
Οι ανωτέρω διατάξεις δεν θίγουν το δικαίωμα όλων των κρατών να θέσουν σε ισχύ νόμους που κρίνουν αναγκαίους για τη ρύθμιση της χρήσης αγαθών σύμφωνα με το δημόσιο συμφέρον ή για την εξασφάλιση της καταβολής φόρων ή άλλων εισφορών ή προστίμων.
Η έννοια της ιδιοκτησίας στο πρώτο μέρος του άρθρου 1 του πρωτοκόλλου αριθ. 1 είναι αυτόνομη και ανεξάρτητη από τις αντίστοιχες έννοιες στα δίκαια των κρατών – μελών, καλύπτοντας τόσο τα υφιστάμενα εμπράγματα δικαιώματα και τα περιουσιακά στοιχεία, καθώς και τις αξιώσεις, για τα οποία ο αιτών υποστηρίζει ότι έχει τουλάχιστον μια «εύλογη προσδοκία». Περιλαμβάνει τόσο εμπράγματα όσο και ενοχικά δικαιώματα. Προστατεύει τόσο την ακίνητη και κινητή περιουσία, καθώς και την ιδιοκτησία υπό την ευρεία της έννοια (πνευματική, βιομηχανική κ.ά.), συνταξιοδοτικά δικαιώματα, μισθούς και αξιώσεις από κρατικά ομόλογα. Όμως, δεν περιλαμβάνει τα ανθρώπινα έμβρυα (Parrillo v. Italy).
Για να στοιχειοθετηθεί εύλογη προσδοκία, δεν αρκεί μία απλά ελπίδα, αλλά πρέπει αυτή να βασίζεται σε νομική διάταξη ή νομική πράξη του εσωτερικού δικαίου, όπως δικαστική απόφαση ή διοικητική πράξη που αφορά το περιουσιακό στοιχείο, το δικαίωμα ή την αξίωση (Kopecký κατά Σλοβακίας). Δεν αρκεί το δικαίωμα να ήρτηται αιρέσεως. Αντίθετα, δεν μπορεί να ειπωθεί ότι δημιουργείται δικαιολογημένη προσδοκία όταν υπάρχει διαφωνία ως προς την ορθή ερμηνεία και εφαρμογή του εσωτερικού δικαίου και οι ισχυρισμοί του αιτούντος έχουν απορριφθεί επανειλημμένα από τα εθνικά δικαστήρια. Ωστόσο, η μη αναγνώριση από το εθνικό δίκαιο ενός οικονομικού συμφέροντος ως περιουσία, δεν αποκλείει την εφαρμογή του άρθρου 1. Αυτό που αποβαίνει καταλυτικής σημασίας είναι εάν ο προσφεύγων έχει ουσιώδες συμφέρον προστατευόμενο από το άρθρο 1.
Περιλαμβάνει τόσο το αρνητικό περιεχόμενο, ήτοι την αποχή του κράτους από ενέργειες που προσβάλλουν το δικαίωμα ιδιοκτησίας του Κράτους, όσο και το θετικό, δηλαδή τη λήψη θετικών μέτρων για την προστασία της. Eπίσης, ενεργεί και κατά ιδιωτών τόσο με προληπτικό όσο και με επανορθωτικό χαρακτήρα. Τέτοια θετικά μέτρα αποτελούν οι διατάξεις νόμων, τα ένδικα μέσα, τα εκτελεστικά της διοικήσεως μέτρα, η αποζημίωση σε περίπτωση αιτιώδους πρόκλησης ζημίας από υπαιτιότητα του κράτους.
Πώς το δικαστήριο συνέδεσε την έννοια της ιδιοκτησίας με το περιβάλλον
Υπόθεση Öneryıldız v. Turkey 2004
H υπόθεση αφορά μία έκρηξη μεθανίου σε χωματερή της Τουρκίας, η οποία οδήγησε σε κατολίσθηση που κατέστρεψε το σπίτι του ενάγοντος και άλλων 9 ατόμων και στοίχησε τη ζωή σε 39 ανθρώπους. Το μεθάνιο αναδύεται, εκτός των άλλων, από την αποσύνθεση των οργανικών αποβλήτων σε χώρους υγειονομικής ταφής αστικών στερεών αποβλήτων και προκαλεί περίπου 1 εκατομμύριο πρόωρους θανάτους ετησίως παγκοσμίως, λόγω αναπνευστικών ασθενειών.
Κατά την κρίση του δικαστηρίου επί της ανωτέρω υπόθεσης, δεν υφίσταται διάκριση μεταξύ των θετικών υποχρεώσεων των κρατών-μελών βάσει του άρθρου 2 και του άρθρου 1 του Πρωτόκολλου 1 ως προς την επάρκεια των προληπτικών και διορθωτικών μέτρων. Στο άρθρο 2 της ΕΣΔΑ προστατεύεται το δικαίωμα στη ζωή, το οποίο περιλαμβάνει την προστασία από φυσικές καταστροφές και τη διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος, στο μέτρο που επηρεάζει την ποιότητα ζωής των πολιτών. Επομένως, ως ειδικότερη έκφανση της ελευθερίας του ατόμου, η προστασία της ιδιοκτησίας συμπεριλαμβάνει την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, καθώς σε ένα κράτος με ελλιπή περιβαλλοντική μέριμνα δεν μπορούν να συγκροτηθούν και να διατηρηθούν βιώσιμες ιδιοκτησίες (κατοικίες, επιχειρήσεις, ακόμα και άυλα αγαθά που επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή, λ.χ. μετοχές σε εταιρεία που χρησιμοποιεί E.S.G. κριτήρια).
Το συμπέρασμα αυτό είναι ανατρεπτικό και συνάμα πάρα πολύ σημαντικό, διότι προσφέρει επιπρόσθετη νομική βάση στήριξης της αγωγής του ενάγοντος, λειτουργεί ως δίαυλος ώστε να προστατευθεί ένα συλλογικό αγαθό (περιβάλλον) μέσω της ατομικής ιδιοκτησίας και, τέλος, δημιουργεί άρρηκτο σύνδεσμο μεταξύ της ιδιοκτησίας και του περιβάλλοντος, θέτοντας φραγμούς στη συγκρότηση ιδιοκτησιών που υπονομεύουν τη βιωσιμότητα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, κατ’ άρθρον ερμηνεία, Β’ Έκδοση, Λίνος –
Αλέξανδρος Σισιλιάνος, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2017 - Guide on Article 1 of Protocol No. 1 – Protection of property
- Κλιματική αλλαγή: τα αέρια του θερμοκηπίου που προκαλούν την υπερθέρμανση του πλανήτη, europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- HUDOC, hudoc.echr.coe.int, διαθέσιμο εδώ
- Πειραιώς Σεραφείμ: ”Η νομολογία του ΕΔΑΔ δικαιώνει την Ι.Μ. Βατοπαιδίου για την ιδιοκτησία της Βιστωνίδας”, romfea.gr, διαθέσιμο εδώ
- Μεθάνιο υγεία: Μεγαλύτερος ο κίνδυνος για την υγεία από το αέριο που χρησιμοποιούμε, healthweb.gr, διαθέσιμο εδώ
-
Πρώτο Πρωτόκολλο ΕΣΔΑ, lawspot.gr, διαθέσιμο εδώ
