Του Θανάση Κυρίτση,
Η διαρκής άνοδος της θερμοκρασίας σε παγκόσμιο επίπεδο είναι ένα γνωστό πρόβλημα, τις συνέπειες του οποίου βιώνουν οι άνθρωποι σε κάθε μήκος και πλάτος της γης, ιδιαιτέρως τις τελευταίες δεκαετίες, που η κατάσταση έχει επιδεινωθεί δραματικά. Ο Ιούνιος του 2020, μάλιστα, χαρακτηρίστηκε από τους επιστήμονες ως ο τέταρτος θερμότερος μήνας που καταγράφηκε διεθνώς. Στην Ελλάδα, η οποία βρίσκεται στο επίκεντρο της κλιματικής κρίσης, παρατηρούνται πλέον συχνότερα και διαρκέστερα κύματα καύσωνα, με τους επιστήμονες να εκτιμούν ότι χρειάζεται να μάθουμε να ζούμε με ακραία υψηλές θερμοκρασίες. Ωστόσο, συνήθως δεν έχουμε συνολική εικόνα για τις σημαντικές επιδράσεις του καύσωνα στην υγεία μας, σωματική και ψυχική.
Οι δύο τρόποι με τους οποίους αντιμετωπίζουμε τη θερμότητα είναι η εφίδρωση και η αναπνοή. Σε κανονικές συνθήκες, ο άνθρωπος παραμένει δροσερός, αποβάλλοντας την αχρησιμοποίητη ενέργεια με τη μορφή θερμότητας, με κατεύθυνση από το σώμα στο περιβάλλον. Όμως, όταν έχει πολλή ζέστη, ο οργανισμός μας δυσκολεύεται να ρίξει τη θερμοκρασία του, ενώ, όταν η εξωτερική θερμοκρασία ξεπερνάει τη φυσιολογική εσωτερική μας, δηλαδή από 37 βαθμούς Κελσίου και πάνω, αντιστρέφεται η διαδικασία και η θερμότητα ρέει από το περιβάλλον προς το σώμα. Σε αυτήν την περίπτωση, το σώμα μας επιστρατεύει έναν δεύτερο μηχανισμό ψύξης, τον ιδρώτα. Το σώμα παράγει ιδρώτα, ο οποίος θερμαίνεται και μετατρέπεται σε υδρατμούς. Έτσι, αποβάλλεται η θερμότητα από το σώμα.
Σε συνθήκες υψηλής υγρασίας, παρ’ όλα αυτά, ματαιώνεται και αυτός ο μηχανισμός, καθώς η υγρασία στην ατμόσφαιρα δεν επιτρέπει την εξάτμιση του ιδρώτα. Συνεπώς, δεν έχει σημασία μόνο η θερμότητα, αλλά, κυρίως, ο συνδυασμός θερμότητας με υγρασία, ο οποίος μπορεί να αποβεί θανατηφόρος. Οι περίοδοι καύσωνα έχουν συσχετιστεί με αύξηση της θνησιμότητας, τόσο στον γενικό πληθυσμό όσο και στις ευπαθείς ομάδες, όπως στους ηλικιωμένους και σε ασθενείς με αναπνευστικά, καρδιαγγειακά και ψυχιατρικά προβλήματα. Έχει φανεί ότι για κάθε 1 οC μέσης ημερήσιας θερμοκρασίας άνω των 24 οC, η θνησιμότητα αυξάνεται κατά 1,9%, ενώ σε όσους έχουν και ψυχιατρικά προβλήματα, 5,5%. Επιπλέον, αύξηση των θανάτων παρατηρείται ειδικά όταν η θερμοκρασία παραμένει υψηλή και όλη τη νύχτα, αφού το σώμα καταβάλλεται και δεν παίρνει την ανακούφιση που έχει ανάγκη.
Η εξάντληση από τη θερμότητα (θερμική εξάντληση) είναι μια σχετικά συνήθης αντίδραση του σώματος σε υψηλές θερμοκρασίες και περιλαμβάνει συμπτώματα, όπως ζάλη, κεφαλαλγία και λιποθυμία. Σοβαρότερη κατάσταση είναι η θερμοπληξία, όταν η θερμοκρασία σώματος ξεπερνάει τους 39 βαθμούς Κελσίου, εμφανίζεται ξηροδερμία και σύγχυση στο άτομο ή και ασυνειδησία. Η μετάβαση από τη θερμική εξάντληση στη θερμοπληξία εξηγείται ως εξής: Αρχικά, προκαλείται έντονη εφίδρωση, η οποία κάποια στιγμή διακόπτεται, με αποτέλεσμα το σώμα να θερμαίνεται πολύ. Αυτή η υπερθέρμανση του σώματος επιδρά στον εγκέφαλο και τότε μπορεί να επέλθει σύγχυση ή ακόμα και απώλεια της συνείδησής μας.
Στον καύσωνα, δεδομένου ότι ιδρώνουμε και χάνουμε υγρά, υπάρχει ο κίνδυνος να αφυδατωθούμε. Η ροή του αίματος στο δέρμα μειώνεται, όπως και η ροή του ιδρώτα, με συνέπεια τη συσσώρευση της θερμότητας στο σώμα μας. Θερμοκρασία σώματος στους 39 βαθμούς Κελσίου δηλώνει κίνδυνο, στους 40 είναι ο ορισμός της θερμοπληξίας και στους 42 ενδέχεται να προκληθεί σοβαρή βλάβη στα όργανα ή θάνατος. Από την υψηλή θερμοκρασία σώματος επηρεάζεται έντονα το Κυκλοφορικό και το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα.
Ο καύσωνας θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένας δυναμικός παράγοντας στρες για τον οργανισμό μας. Το νευρικό μας σύστημα αντιδρά στο χρόνο έκθεσής μας στον ήλιο και στην πολλή ζέστη και υγρασία, γεγονός που επιδρά στην ψυχική μας ισορροπία. Συχνά, η υπερβολική θερμότητα προκαλεί την έκκριση αδρεναλίνης από τον οργανισμό, ο οποίος προσπαθεί να σταθεροποιήσει τη θερμοκρασία του. Τυπικά αγχώδη συμπτώματα όπως εφίδρωση και ταχυκαρδίες αυξάνονται, ενώ η πτώση της αρτηριακής πίεσης από την υπέρμετρη θερμότητα συνεπάγονται συχνά ψυχική σύγχυση ή και διέγερση. Επίσης, νιώθουμε κόπωση, έχουμε λιγότερα κίνητρα και ο ύπνος μας αποδιοργανώνεται.
Όλο αυτό το στρες, λοιπόν, που επιφέρει στον οργανισμό μας ο καύσωνας, επηρεάζει ποικιλοτρόπως την ψυχική υγεία, πυροδοτώντας συμπεριφορές ευερεθιστότητας, ψυχολογικής δυσφορίας ή και επικινδυνότητας. Με την άνοδο της θερμοκρασίας, αυξάνεται η συχνότητα εμφάνισης στις αγχώδεις διαταραχές και στις κρίσεις πανικού, σε περισσότερο ακραίες περιπτώσεις οι απόπειρες αυτοκτονίας, τα μανιακά επεισόδια σε άτομα με διπολική διαταραχή, η κατάθλιψη, ενώ επιβραδύνονται οι γνωστικές μας λειτουργίες, όπως η σκέψη και η μνήμη, καθώς και τα αντανακλαστικά μας. Έρευνες επιβεβαιώνουν, ακόμα, την εξάπλωση φαινομένων ανθρωποκτονιών, ενδοοικογενειακής βίας και κατάχρησης ουσιών, ιδίως τους μήνες με υψηλότερη θερμοκρασία.
Δεδομένου ότι η υπερβολική άνοδος της θερμοκρασίας αποτελεί ξεχωριστό παράγοντα υποτροπής ή παρόξυνσης ψυχικών διαταραχών, συνεπακόλουθα προβλήματα στην υδροδότηση, στην ηλεκτροδότηση ή ξέσπασμα πυρκαγιάς ενδέχεται να έχουν έντονο αντίκτυπο στην ψυχική υγεία των πολιτών. Ιδιαιτέρως ευάλωτοι σε περιόδους καύσωνα είναι οι άνθρωποι με νευροεκφυλιστικές διαταραχές, όπως η νόσος Alzheimer, επειδή μπορεί να μην επεξεργάζονται πλήρως την κατάσταση, για να πάρουν προσαρμοστικά μέτρα, όπως η επαρκής ενυδάτωσή τους. Επιπλέον, υψηλό βαθμό ευαλωτότητας εμφανίζουν άτομα με ψυχωτικές διαταραχές, όπως η σχιζοφρένεια, βαριές συναισθηματικές διαταραχές και αναπτυξιακές διαταραχές. Μάλιστα, με την ύπαρξη μίας καθαυτής ψυχικής διαταραχής, όπως και οι φαρμακευτικές αγωγές για τη θεραπεία τους, υπάρχει ο κίνδυνος να βλάψει το θερμορυθμιστικό σύστημα των πασχόντων και την ικανότητα ομοιόστασης του οργανισμού τους σε υψηλές θερμοκρασίες.
Συμπερασματικά, χρειάζεται, στις μέρες μας, να γνωρίζουμε την επίδραση του καύσωνα στη σωματική και ψυχική μας υγεία, προκειμένου να οχυρωνόμαστε καλύτερα ενάντια σε αυτή την πολλές φορές αόρατη απειλή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Πώς επηρεάζει ο καύσωνας το ανθρώπινο σώμα;, proctoclinic. Διαθέσιμο εδώ
- Τι επιπτώσεις έχει ο καύσωνας στον οργανισμό μας και πώς τον αντιμετωπίζουμε, iefimerida. Διαθέσιμο εδώ
- Καύσωνας και ψυχική υγεία, kathimerini. Διαθέσιμο εδώ
