Του Βασίλη Παπαδήμου,
Στις αρχές της δεκαετίας του 1920 συνταρακτικά γεγονότα επρόκειτο να ανατρέψουν τις ήδη εύθραυστες ισορροπίες στο ελληνικό βασίλειο. Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή η Ελλάδα, βγαίνοντας από μια μακροχρόνια εμπόλεμη κατάσταση, είχε επιπλέον να αντιμετωπίσει το μεγάλο πρόβλημα της άφιξης και αποκατάστασης περισσότερων από ένα εκατομμύριο Ελλήνων προσφύγων που είχαν φτάσει κακήν κακώς από την Τουρκία. Σαν να μην έφτανε αυτό, λίγους μήνες μετά την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάννης και συγκεκριμένα τον Αύγουστο του 1923, ένα επεισόδιο απείλησε την ειρήνη εκ νέου στην γειτονιά της Μεσογείου. Αυτό δεν ήταν άλλο από τη δολοφονία του Ιταλού στρατηγού Τελλίνι και τα γεγονότα που την ακολούθησαν.
Εκείνη την εποχή εκκρεμούσε το ζήτημα της χάραξης των ελληνοαλβανικών συνόρων μιας και η Ελλάδα προέβαλλε ορισμένες αμφισβητήσεις. Έτσι, η Πρεσβευτική Διάσκεψη, ένα νέο διεθνές όργανο που θα επέβλεπε την εφαρμογή των όρων των διεθνών συνθηκών, ανέλαβε να επιλύσει το θέμα. Επικεφαλής της επιτροπής χάραξης ήταν ο Ιταλός στρατηγός Ενρίκο Τελλίνι. Στις 27 Αυγούστου, ο Ιταλός στρατηγός και η συνοδεία του βρέθηκαν δολοφονημένοι στον δρόμο προς Κακαβιά από τα μέλη της ελληνικής αντιπροσωπείας που ακολουθούσαν πίσω τους. Αμέσως οι ελληνικές αρχές έσπευσαν να εκφράσουν την λύπη τους για το έγκλημα και να βεβαιώσουν πως θα γίνουν έρευνες με σκοπό τον εντοπισμό των εγκληματιών.
Ο Μουσολίνι ωστόσο δεν φάνηκε να έχει διάθεση συμβιβασμού. Την επομένη ο Ιταλός πρέσβης στην Αθήνα επέδωσε τελεσίγραφο στην κυβέρνηση, το οποίο περιλάμβανε έξι όρους: θα έπρεπε να ζητηθεί συγγνώμη σε επίσημο επίπεδο, θα έπρεπε να τελεστεί μνημόσυνο στον καθολικό ναό των Αθηνών παρουσία της κυβέρνησης, να αποδοθούν τιμές στην ιταλική σημαία, οι ανακρίσεις που θα γινόταν στους υπόπτους να γινόταν από κοινού με Ιταλό απεσταλμένο, οι ένοχοι να καταδικαστούν σε θάνατο και τέλος να δοθεί αποζημίωση 50 εκατομμυρίων λιρεττών στο ιταλικό κράτος και 10 εκατομμύρια στην οικογένεια Τελλίνι. Η ελληνική πλευρά αποδέχθηκε μόνο τους 3 πρώτους όρους. Οι υπόλοιποι τρείς θεωρήθηκε ότι παραβαίνουν την ελληνική κυριαρχία και ως εκ τούτου δεν έγιναν αποδεκτοί. Στην απάντησή της στο ιταλικό τελεσίγραφο, η κυβέρνηση δήλωσε κατηγορηματικά ότι οι δολοφόνοι δεν ήταν Έλληνες αλλά Αλβανοί ληστές. Το ίδιο ξεκαθάρισε και ο υπουργός εξωτερικών Αλεξανδρής σε τηλεγράφημά του προς τον Μουσολίνι.
Η ιταλική πλευρά ωστόσο δεν έδειχνε να ευαρεστείται από τις απαντήσεις της Ελλάδας. Στις 31 Αυγούστου, ναυτική μοίρα αποτελούμενη από ιταλικά πολεμικά πλοία έκανε την εμφάνισή της στο λιμάνι της Κέρκυρας. Σε συνάντηση που είχε με τον νομάρχη Ευριπαίο, ο Ιταλός πλοίαρχος Φοσκίνι του ζήτησε την παράδοση του νησιού. Σε περίπτωση που προέβαλλαν βία, εκείνοι θα απαντούσαν. Ο Ευριπαίος, γνωρίζοντας πως στο νησί δεν υπήρχαν αξιόλογες στρατιωτικές δυνάμεις, αποφάσισε μαζί με τις υπόλοιπες αρχές του νησιού να μην αντιτάξουν βία. Όμως αποφάσισαν και να μην παραδώσουν το νησί. Επιπλέον, για να αποφύγει τα χειρότερα, ο νομάρχης γνωστοποίησε στον Ιταλό πλοίαρχο πως στα δύο φρούρια της πόλης δεν υπήρχαν ούτε στρατιώτες ούτε πολεμικό υλικό αλλά πρόσφυγες και ορφανά από τη Μικρά Ασία. Το απόγευμα της ίδιας μέρας ξεκίνησε ο βομβαρδισμός της Κέρκυρας, με στόχο τα δύο φρούρια της πόλης. Βλέποντας ο νομάρχης το αδιέξοδο της κατάστασης αναγκάστηκε να παραδώσει το νησί στους Ιταλούς και να υποστείλει την ελληνική σημαία. Ο απολογισμός των βομβαρδισμών ήταν 15 νεκροί και 35 τραυματίες.
Στην Αθήνα επικρατούσε αναταραχή, με την επαναστατική κυβέρνηση να βρίσκεται σε αναβρασμό καθώς κινδύνευε πράγματι να εμπλακεί σε εμπόλεμη κατάσταση. Ο Νικόλαος Πλαστήρας που ήταν στην ουσία ο αρχηγός της «Επανάστασης» του 1922 αποφάσισε να αντισταθεί στις ενέργειες των Ιταλών. Όμως κατόπιν παρέμβασης του πρωθυπουργού Στυλιανού Γονατά, η απόφαση ματαιώθηκε. Στη διεθνή κοινή γνώμη τα γεγονότα της Κέρκυρας είχαν προκαλέσει κύμα συμπαράστασης στον ελληνικό λαό και αποτροπιασμού για τις βιαιότητες των Ιταλών.
Λίγες μέρες μετά η Πρεσβευτική Διάσκεψη παρενέβη ως μη όφειλε στο θέμα και προχώρησε στη σύσταση επιτροπής η οποία θα παρακολουθούσε την πορεία των ερευνών. Καλούσε επίσης την Ελλάδα να συμμορφωθεί στη σειρά των ιταλικών αξιώσεων. Η επιτροπή αυτή αποτελούνταν από έναν Ιάπωνα, έναν Γάλλο, έναν Άγγλο και έναν Ιταλό, όλοι τους αξιωματικοί. Η Ιταλία, από κοινού με τις αλβανικές αρχές, επεδίωκε να δείξει ότι το έγκλημα διαπράχθηκε από Έλληνες και οργανώθηκε από τον Έλληνα αντιπρόσωπο στην επιτροπή χάραξης των ελληνοαλβανικών συνόρων, αντισυνταγματάρχη Νότη Μπότσαρη. Όμως κατόπιν ενδελεχούς ανακρίσεως του διαπιστώθηκε η αθωότητά του. Επίσης, εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι αγνοήθηκε από την επιτροπή η μαρτυρία ενός λήσταρχου της περιοχής, του Κώτσο Μέμου, ο οποίος στην κατάθεσή του στην επιτροπή υποστήριξε πως η δολοφονία οργανώθηκε και διαπράχθηκε από ανθρώπους της αλβανικής χωροφυλακής Αργυροκάστρου.
Εν τέλει η επιτροπή απεφάνθη ότι το ελληνικό κράτος δεν ευθυνόταν για την δολοφονία Tellini, ευθυνόταν ωστόσο για την αργοπορία στις έρευνες προς ανεύρεση των δολοφόνων. Έτσι λοιπόν η Ελλάδα όφειλε να καταβάλει αποζημίωση στην Ιταλία ύψους 50 εκατομμυρίων λιρεττών. Παράλληλα δινόταν η δυνατότητα στην Ιταλία να ζητήσει αποζημίωση για τα έξοδα κατοχής της Κέρκυρας, ενώ δινόταν η εγγύηση στην Ελλάδα πως αυτή θα εκκενωνόταν από τα κατοχικά στρατεύματα. Πράγματι, στις 27 Σεπτεμβρίου τα ιταλικά στρατεύματα εγκατέλειψαν το νησί μετά από περίπου ένα μήνα κατοχής.
Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πως τα γεγονότα της Κέρκυρας του 1923 αποδεικνύουν πως σε μεγάλο βαθμό οι αποφάσεις που λαμβάνονται σε διεθνές επίπεδο για την επίλυση διακρατικών διαφορών λαμβάνονται στη βάση του δίκαιου του ισχυρού. Η επιθετική ενέργεια της Ιταλίας έγινε στη βάση του ιταλικού ιμπεριαλισμού που είχε ήδη αρχίσει να αναπτύσσεται και στόχευε στην επέκταση της Ιταλίας σε όλη τη Μεσόγειο. Το ελληνικό κράτος όντας ανάστατο την περίοδο εκείνη δεν μπόρεσε να αντιδράσει δυναμικά, ενώ η όλη αρνητική τροπή των πραγμάτων βέβαια οφείλεται και στους λάθος διπλωματικούς χειρισμούς από μέρους της ελληνικής πλευράς. Το γεγονός ότι οι ελληνικές διπλωματικές αρχές αναγνώρισαν ως αρμόδια για την επίλυση του θέματος την Πρεσβευτική Διάσκεψη και όχι την Κοινωνία των Εθνών, όπως κανονικά θα έπρεπε, δυσχέρανε την όλη κατάσταση επιφέροντας τελικά στην Ελλάδα ένα ακόμη πλήγμα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γρηγόριος Δάφνης (1974), Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων 1923 – 2940, ο Βενιζελισμός κυβερνά, τομ. Α΄, β΄ έκδοση, Αθήνα: εκδ. Ίκαρος.
- Θάνος Βερέμης, Η ιταλική κατοχή της Κέρκυρας, η πρεμιέρα της επεκτατικής πολιτικής του Μουσολίνι και η πρώτη δοκιμασία της αξιοπιστίας της Κοινωνίας των Εθνών, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
