Του Χάρη Κουρή,
Όπως όλοι γνωρίζουμε, η διαφορετικότητα μέσα σε μία χώρα αποτελεί ένα «εύφλεκτο μίγμα». Η ύπαρξη πολλών και διαφορετικών γλωσσικών, θρησκευτικών ή άλλων κοινοτήτων σε κοντινή απόσταση μπορεί να δημιουργήσει τριβές, οι οποίες πολύ εύκολα οδηγούν σε γενικευμένες συγκρούσεις. Αυτό πηγάζει από την προσπάθεια ορισμένων «απατεώνων», να διασπείρουν φήμες, ότι μία ή περισσότερες κοινότητες προσπαθούν να προκαλέσουν προβλήματα. Αν αρχίσει ένα τέτοιο είδος σύγκρουσης, πολύ δύσκολα σταματάει και ακόμη και αν σταματήσει, το κακό έχει ήδη γίνει, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να επικρατήσουν πιο ψύχραιμες γνώμες στο μέλλον.
Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί η Ινδία, στην οποία, ως γνωστόν, κατοικούν εκατοντάδες εθνοτικές και χιλιάδες υποεθνοτικές ή φυλετικές ομάδες, με ισόποσες γλώσσες και διαλέκτους. Πιο φλέγον ζήτημα, όμως, είναι αυτό των θρησκευτικών διαφορών, με μία σημαντική τομή μεταξύ Ινδουιστών και Σουνιτών μουσουλμάνων στη βόρεια Ινδία, κάτι που έχει χειροτερεύσει μετά την εκλογή του εθνικιστικού Ινδικού Λαϊκού Κόμματος (Bharatiya Janata Party – BJP) το 2014. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, πολλοί δημιουργοί περιεχομένου στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης εκμεταλλεύονται τις υπάρχουσες εντάσεις για να διαδώσουν φήμες μέσω οπτικοακουστικού υλικού.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί, ένα δημοφιλές κανάλι στο YouTube είχε ανεβάσει ένα βίντεο, στο οποίο υπήρχε η προειδοποίηση, σε δραματοποιημένη μορφή, ότι συμμορίες μουσουλμάνων μεταμφιέζονται σε γυναίκες για να απαγάγουν τα παιδιά των ινδουιστών. Άλλα παρόμοια βίντεο απεικονίζουν φανταστικά σενάρια, στα οποία μουσουλμάνοι άνδρες κακομεταχειρίζονται ινδουίστριες γυναίκες και οι δημιουργοί τους ισχυρίζονται ότι έχουν ως στόχο να ενημερώσουν τους θεατές για δυνητικές αληθινές καταστάσεις. Υπάρχουν όμως και βίντεο που σχετίζονται με στερεότυπα για ινδουιστές, όπως ένα που παρουσιάζει έναν άνδρα, ντυμένο με ρούχα στο χρώμα του κρόκου (το χρώμα που συνδέεται με τον ινδουισμό), να ισχυρίζεται ότι θα παντρευτεί την αδερφή του.
Τέτοιου είδους φήμες διαδίδονται σε σχέση και με μειονοτικές φυλές. Συγκεκριμένα, στα περίχωρα του Μανιπούρ, μίας περιοχής στα σύνορα με τη Μυανμάρ, όπου ζουν διάφορες θιβετο-βιρμανικές εθνογλωσσικές ομάδες, στις αρχές του Μαΐου, έλαβαν μέρος κάποιες συγκρούσεις που οδήγησαν στον θάνατο πάνω από 160 ατόμων και υπήρξαν η αφορμή για τον βιασμό πολλών γυναικών. Σε τέτοιες περιπτώσεις, αυτοί που βάζουν «το λάδι στη φωτιά», μεταδίδουν τις φήμες μέσω σκανδαλοθηρικών εφημερίδων ή εκμεταλλεύονται τις γλωσσικές διαφορές, για να παρερμηνεύσουν διαρρέουσες εικόνες που δείχνουν φαινομενικά αθώα ή ακόμη και άσχετα γεγονότα. Άλλες φορές, τα φημολογούμενα γεγονότα δεν συνέβησαν ποτέ, όπως όταν διέρρευσε μία φήμη, ότι κάποια άτομα καταγόμενα από μία εθνοτική μειονότητα εκείνης της περιοχής πυρπόλησαν έναν σημαντικό ναό της περιοχής και έπρεπε να επέμβει η αστυνομία, ώστε να ηρεμήσουν τα πνεύματα.
Όπως είναι φανερό, είναι εύκολο να αποδειχθεί ότι αυτό το περιεχόμενο αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας. Παρ ’όλα αυτά, σύμφωνα με τον Harish Nair, αρχισυντάκτη της ιστοσελίδας Fact Crescendo, τέτοια βίντεο είναι πιστευτά από πολλούς Ινδούς, καθώς επιβεβαιώνουν προϋπάρχουσες προκαταλήψεις. Αυτό συμπληρώνεται, σύμφωνα με διευθυντές παρομοίων ιστοσελίδων και από τον ευρύ διαδικτυακό αναλφαβητισμό πολλών ανθρώπων, που δεν καταλαβαίνουν, πώς να διακρίνουν τις τεχνικές κινηματογράφησης ή την ηθοποιία των πρωταγωνιστών, στοιχεία που προδίδουν αν ένα βίντεο είναι ψεύτικο. Παράλληλα, οι λιγοστές προσπάθειες διαχείρισης αυτού του περιεχομένου από τις μεγάλες ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης έχουν αποδειχθεί αναποτελεσματικές και οι ψευδείς ειδήσεις μεταδίδονται σαν πυρκαγιά.
Ανακεφαλαιώνοντας, μία κοινωνία με πολυάριθμες γλωσσικές, κοινωνικές και θρησκευτικές διαφορές μπορεί κάλλιστα να οδηγήσει σε έκρηξη διακοινοτικών συγκρούσεων. Για κάτι τέτοιο πρέπει πάντοτε να υπάρχει μία «σπίθα» και αν δεν υπάρχει, θα εφευρεθεί από κάποιον ή κάποιους που πιστεύουν, ότι θα βγουν κερδισμένοι από το χάος. Σε τέτοιες περιπτώσεις, δυστυχώς, όπως λέει ένα ρητό, «το ψέμα θα έχει ήδη κάνει τον γύρο του κόσμου, μέχρι η αλήθεια να βάλει τα παπούτσια της».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Staged videos fuel religious hate and misogyny in India, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Rumours, fake news major menace fuelling violence in Manipur: Officials, Business Standard, διαθέσιμο εδώ
- How WhatsApp Fuels Fake News and Violence in India, Wired, διαθέσιμο εδώ
- Manipur violence: How fake news and rumours are adding fuel to the fire, Times of India, διαθέσιμο εδώ
