Του Στέλιου Καραγεώργη,
Σε πληθώρα συγγραμμάτων τα οποία καταπιάνονται με τη Μικρασιατική Εκστρατεία, καθώς και στη Δημόσια Ιστορία έχει καθιερωθεί η εντύπωση πως τα άρθρα της εφημερίδας Η Καθημερινή, που έφεραν τον τίτλο «Οίκαδε» και «Οι Πομερανοί», συνέβαλαν καθοριστικά στην κατάρρευση του μετώπου. Τα αμφιλεγόμενα κείμενα του Γεωργίου Βλάχου και του Νικόλαου Κρανιωτάκη, κυκλοφόρησαν στις 14 και 17 Αυγούστου 1922 αντίστοιχα, και σύμφωνα με τον «βενιζελικό μύθο» καλούσαν τους Έλληνες στρατιώτες να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους, καταρρακώνοντας το ηθικό τους. Ποια όμως υπήρξε η πραγματική ιστορία πίσω από τα επίμαχα άρθρα;
Μετά την αποτυχία κατάληψης της Άγκυρας με στρατιωτικά μέσα το θέρος του 1921, η κυβέρνηση του Δημητρίου Γούναρη θα εναποθέσει επισήμως τη ρύθμιση του μικρασιατικού ζητήματος στις Μεγάλες Δυνάμεις. Τον Μάρτιο του 1922, ο εκδότης της Καθημερινής Βλάχος θα απογοητευτεί με τις συμμαχικές προτάσεις ειρήνευσης, που προνοούσαν για μετατόπιση των ελληνοτουρκικών συνόρων δυτικότερα στην ανατολική Θράκη, μαζί με αίολες εγγυήσεις υπέρ του χριστιανικού πληθυσμού, που θα υπαγόταν υπό τουρκική κυριαρχία, μετά την αποχώρηση του ελληνικού στρατού από την Ιωνία. Σε συνδυασμό με την άνευ αποτελέσματος Συνδιάσκεψη της Γένοβας στις αρχές Απριλίου, ο Βλάχος, θα προωθήσει με συνέπεια την ιδέα κατάληψης της Κωνσταντινούπολης, που θα οδηγούσε σε επίλυση του Ανατολικού Ζητήματος με ευνοϊκότερους όρους για τον ελληνισμό.
Η απουσία οποιασδήποτε διπλωματικής προόδου από του Συμμάχους, και η εξάντληση των οικονομικών πόρων του κράτους, το αργότερο έως τον Οκτώβριο, θα ωθήσει την κυβέρνηση Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη να υιοθετήσει το εγχείρημα κατά της Κωνσταντινούπολης. Παράλληλα, προβλεπόταν η σύμπτυξη των ελληνικών δυνάμεων δυτικότερα, και η διοικητική αναδιοργάνωση επί της ζώνης Πανόρμου-Σμύρνης, με παροχή εξουσιών στους τοπικούς πληθυσμούς ανεξαρτήτως θρησκεύματος. Σκοπός ήταν η προκύπτουσα διοίκηση να αντέξει μετά την εκκένωση από τον ελληνικό στρατό, και να θέσει τις βάσεις ενός μόνιμου αυτόνομου καθεστώτος. Τον παραπάνω κυβερνητικό σχεδιασμό, ενέκρινε τόσο αρχιστράτηγος Γεώργιος Χατζηανέστης, όσο και ο ύπατος Αρμοστής στη Σμύρνη Αριστείδης Στεργιάδης.
Στις 14 Ιουλίου, η Ελλάδα θα παραδώσει διακοίνωση στις Μεγάλες Δυνάμεις γνωστοποιώντας τους, ότι αποσύρει τη λευκή επιταγή που τους είχε δώσει για ρύθμιση του μικρασιατικού ζητήματος και δυο ημέρες μετά θα ζητήσει να επιτραπεί η είσοδος ελληνικών στρατευμάτων στην Κωνσταντινούπολη. Τις ίδιες ημέρες, ο Στεργιάδης θα προκηρύξει την αυτονομία της Ιωνίου Πολιτείας. Οι Σύμμαχοι απαγόρευσαν την είσοδο ελληνικών δυνάμεων στην Πόλη, ωστόσο από τις συντονισμένες ενέργειες της ελληνικής πλευράς, προκλήθηκε κινητικότητα στις τάξεις τους. Έτσι, προσδιορίστηκε νέο συνέδριο ειρήνης για τον προσεχή Νοέμβριο στη Βενετία, ενώ η Γαλλία έδειξε πρόθυμη να παραχωρήσει το δικαίωμα στην Ελλάδα να διενεργεί νηοψίες, που θα απέτρεπαν την εισαγωγή πυρομαχικών στους Κεμαλικούς. Ταυτόχρονα, ο Βρετανός πρωθυπουργός Λόιντ Τζορτζ από το βήμα της Βουλής των Κοινοτήτων, εκφώνησε λόγο πολιτικής στήριξης στους Έλληνες. Ουσιαστικά δεν παρείχε καμία σαφή υπόσχεση, άλλα έδωσε την εντύπωση στους Τούρκους ότι αν δεν συμμορφώνονταν άμεσα η Βρετανία θα τάσσονταν ανοιχτά με το πλευρό της Ελλάδας.
Αρχές Αυγούστου, η διάσκεψη στη Βενετία δεν είχε ακόμα οριστικοποιηθεί και ο Βλάχος αποφάσισε να δράσει. Χωρίς να γνωρίζει για την έναρξη της μεγάλης επίθεσης των Κεμαλικών τα ξημερώματα της 13ης Αυγούστου, το πρωί θα δημοσιεύσει άρθρο του που έφερε τον τίτλο «Η Γέφυρα των Στεναγμών». Στο κείμενο τονιζόταν ότι δεν υπήρχε η πολυτέλεια αναμονής για την Ελλάδα και καλούσε την κυβέρνηση να λάβει οριστικές αποφάσεις, καθώς οι δυνάμεις της χώρας εξαντλούνταν. Εν συνεχεία, προέβλεπε πως η συνδιάσκεψη της Βενετίας δεν θα είχε κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα, όπως και οι προηγούμενες, υπογραμμίζοντας πως οι Έλληνες θα πλήρωναν το τίμημα σε περίπτωση αποτυχίας στη Μικρά Ασία, και όχι οι ξένοι που κωλυσιεργούσαν. Κλείνοντας ο εκδότης της Καθημερινής, προέτρεπε σε υπομονή την οποία επέβαλλαν οι θυσίες του παρελθόντος.
Την ίδια ημέρα στις 12.00 μ.μ. ο Χατζηανέστης ενημέρωσε τηλεγραφικώς το υπουργείο Στρατιωτικών για την τουρκική επίθεση, η οποία σύμφωνα με τον ίδιο εξελισσόταν ομαλώς. Η επόμενη ενημέρωσή του, προς την Αθήνα στις 11.00 μ.μ. έκανε λόγο για πεισματική επίθεση των Τούρκων όλη την ημέρα, αλλά ανέφερε πως η κατάσταση του μετώπου είχε μείνει αμετάβλητη και μάλιστα είχαν γίνει επιτυχείς αντεπιθέσεις. Οπότε όταν γραφόταν το «Οίκαδε», μόνο αυτά θα μπορούσε να γνωρίζει Βλάχος.
Χωρίς να κάνει καμία αναφορά στην κεμαλική επίθεση και ανυποψίαστος για την τροπή των μαχών, ο εκδότης της Καθημερινής με το «Οίκαδε» στις 14 Αυγούστου, συνέχιζε στη γραμμή της προηγούμενης ημέρας περιγράφοντας τη λύση, που κατά τον ίδιο καθυστερούσε από την κυβέρνηση. Επέμενε πως ήταν επείγον να λυθεί το μικρασιατικό ζήτημα, καθώς είχαν διαψευσθεί οι ελπίδες από το εγχείρημα κατά της Κωνσταντινούπολης, και παρά τον υποστηρικτικό λόγο του Βρετανού πρωθυπουργού, η διάσκεψη της Βενετίας έβαινε προς ματαίωση. Σημείωνε χαρακτηριστικά «Η Ελλάς λοιπόν απομένει μόνη με τον Στρατόν της, με τους πόρους της και τους εχθρούς της», και καλούσε τη χώρα «…να εκκαθαρίση την κατάσταση…κατά τρόπον, όστις θ’ αποτελέση δι’ αυτήν λήξιν οριστικήν μιας σκληράς περιπετείας».
Στη συνέχεια, περιέγραφε συνοπτικά τι θα έπρεπε να γίνει από εδώ και πέρα, σκιαγραφώντας ουσιαστικά τον κυβερνητικό σχεδιασμό. Αρχικά, προέτρεπε σε άμεση διοικητική οργάνωση της αυτόνομης ζώνης και απόδοσή της στους τοπικούς πληθυσμούς. Ύστερα, πρότεινε την τάχιστη στρατιωτική εκπαίδευση των Μικρασιατών, και τέλος συμβούλευε την κυβέρνηση να κάνει κάλεσμα στις Μεγάλες Δυνάμεις για προστασία του πληθυσμού της περιοχής, μέσω συμβολικής παρουσίας των σημαιών τους, όπως είχαν πράξει έναντι των ελληνικών στρατευμάτων στην Κωνσταντινούπολη. Στον επίλογο του κειμένου του, ο εκδότης της ναυαρχίδας του αντιβενιζελισμού υποστήριζε πως «Τα συνέδρια δεν αποδίδουν καρπούς˙ούτε γίνονται καν συνέδρια. Αύριον έρχεται το φθινόπωρον και μεθαύριον ο χειμών. Και η Ελλάς, διά λόγους σπουδαίους, διά λόγους αποβλέποντας εις την ιδίαν αυτής γαλήνην, έχει την υποχρέωσιν να διαχειμάση οίκαδε».
Κατά τη διάρκεια της ίδιας ημέρας, κυκλοφόρησε παρόμοιου περιεχομένου άρθρο στην εφημερίδα Η Απογευματινή Πρωτεύουσα, του Αρίστου Καμπάνη. Πιθανότατα οι δύο εκδότες να είχαν έρθει σε συνεννόηση, καθώς στο παρελθόν από κοινού είχαν πιέσει τον Γούναρη για λύση αυτονομίας. Το άρθρο που τιτλοφορούταν «Το εν ή το άλλο» παρουσίαζε με περισσότερες λεπτομέρειες το σχέδιο που έπρεπε να ακολουθήσει η Ελλάδα, αλλά ως προς την εκκένωση της Μικράς Ασίας από τον ελληνικό στρατό, συμπλήρωνε με το πολιτικά κομψό, πως η εφημερίδα τη θεώρει αδύνατη. Ίσως για αυτό, σε συνδυασμό με την χαμηλότερη κυκλοφορία της εφημερίδας εν σχέσει με την Καθημερινή, το άρθρο δεν συγκέντρωσε πυρά κατακρίσεων στο μέλλον σε αντίθεση με το «Οίκαδε».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βλάσσης, Κωνσταντίνος Δ. (2022), «Οίκαδε», Ο κυβερνητικός και πολεμικός σχεδιασμός το κρίσιμο 1922, Αθήνα: Brainfood Εκδοτική.
- Κλάψης, Αντώνης (2019), Πολιτική και διπλωματία της ελληνικής εθνικής ολοκλήρωσης, 1821-1923, Αθήνα: Πεδίο.
- Llewellyn-Smith, Michael (2022), Το όραμα της Ιωνίας, Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία, 1919-1922, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
- Πλουμίδης, Σπυρίδων Γ. (2016), Τα μυστήρια της Αιγηΐδος, Το Μικρασιατικό Ζήτημα στην ελληνική πολιτική (1891-1922), Αθήνα: Βιβλιοπωλείο της ‘’Εστίας’’.
- Συρίγος, Άγγελος & Χατζηβασιλείου, Ευάνθης (2021), Μικρασιατική καταστροφή, 50 ερωτήματα και απαντήσεις, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
