Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
«Στην τέχνη δεν υπάρχει παρθενογένεση», αυτή είναι μια φράση που διατρέχει όλον τον καλλιτεχνικό χώρο διαχρονικά. Από τη ζωγραφική και τη γλυπτική μέχρι και τα πιο σύγχρονα κόμικς και μάνγκα, συναντάμε μερικά κοινά μοτίβα που ο δημιουργός τα ακολουθεί συνειδητά ή ασυνείδητα.
Στο παρόν άρθρο θα ασχοληθούμε με την πρώτη κατηγορία, όπως παρατηρείται στον χώρο της όπερας, μια από τις πιο σύνθετες και δύσκολες μορφές τέχνης. Θα αφήσουμε, όμως, τα μουσικά και τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά της για να επικεντρωθούμε στη θεματολογία και τις υποθέσεις που επιλέγουν οι δημιουργοί να παρουσιάσουν και πιο συγκεκριμένα, όπως υποδηλώνει και ο τίτλος του άρθρου, στις όπερες που έχουν θεματολογία την ελληνική γραμματεία.
Για πολλούς η τέχνη της όπερας έχει τις ρίζες της κοντά στον 16ο αιώνα, με μεγάλη μερίδα μελετητών να θεωρεί την “Dafne” του Ottavio Rinuccini και σε σύνθεση του Jacopo Peri ως την απαρχή του είδους. Σε αυτήν την εξέλιξη βοήθησε και η περίοδος της Αναγέννησης, κατά την οποία συναντάμε και πολλούς μαικήνες των τεχνών, ιδίως στην περιοχή της Ιταλίας, με αποτέλεσμα την «επανακάλυψη» του ελληνικού πνεύματος και λόγου. Έτσι, μέσα από τον συνδυασμό της νέας αυτής μορφής τέχνης και της ελληνικής θεματολογίας παράχθηκαν, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα έργα.
1. Médèe – Μήδεια, του Luigi Cherubini
Ο Ιταλός συνθέτης εμπνευσμένος από το ομότιτλο έργο του Ευριπίδη επιχείρησε να συνθέσει το έργο του μεταφέροντάς μας στην Κόρινθο, όπου είχαν εγκατασταθεί η πρωταγωνίστρια μαζί με τον σύζυγό της Ιάσονα, τον οποίο είχε βοηθήσει να κλέψει το χρυσόμαλλο δέρας, απαρνούμενη την οικογένειά της και σκοτώνοντας τον αδερφό της. Απέκτησαν μαζί δύο παιδιά, αλλά μετά από μερικά χρόνια ο Ιάσονας αφήνει τη Μήδεια για να παντρευτεί την κόρη του βασιλιά Κρέοντα. Η Μήδεια, μη μπορώντας να αντέξει την απόρριψη, ορκίζεται εκδίκηση και αφού σκοτώσει με τα μαγεμένα δώρα της τη νύφη –ούσα ανιψιά της θρυλικής μάγισσας Κίρκης– σκοτώνει και τα παιδιά της, ώστε να κάνει ακόμα πιο αφόρητο τον πόνο στον Ιάσονα. Το έργο αυτό ανέβηκε το 1797 στο Παρίσι στα γαλλικά και έκτοτε αποτελεί ένα κλασικό έργο του είδους. Μια αξεπέραστη ερμηνεία –που ευτυχώς υπάρχει στο διαδίκτυο– είναι αυτή της Μαρίας Κάλλας στον πρωταγωνιστικό ρόλο.
2. Elektra – Ηλέκτρα, του Richard Strauss
Η έμπνευση σε αυτή την περίπτωση προέρχεται από έναν άλλο τραγικό ποιητή της αρχαιότητας, τον Σοφοκλή. Ακολουθώντας ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού μύθου, ο συνθέτης επιλέγει να κάνει ένα εντυπωσιακό φινάλε αλλάζοντάς το. Έτσι, οδηγεί την πρωταγωνίστριά του στον θάνατο ανατρέποντας όλο το γνωστό σκηνικό. Η Ηλέκτρα είχε μια ανοιχτή αντιπαράθεση με τη μητέρα της, Κλυταιμνήστρα, αφού είχε σκοτώσει τον πατέρα της, Αγαμέμνονα, ο οποίος είχε επιστρέψει από τον Τρωικό πόλεμο. Η όπερα του Strauss είναι σε γερμανικό λιμπρέτο.
3. Idomeneo – Ιδομενεύς, του Wolfgang Amadeus Mozart
Κατά την αρχαία ελληνική παράδοση ο Ιδομενέας ήταν βασιλιάς της Κρήτης που έλαβε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο και τον ερωτεύτηκε η Ίλια, κόρη του βασιλιά Πριάμου, αλλά εμπόδιο στη σχέση του θα μπει η Ηλέκτρα, η οποία, ωστόσο, δεν θα καταφέρει να υλοποιήσει τα σχέδιά της. Το έργο που αποτελείται από τρεις πράξεις έκανε πρεμιέρα το 1781 στο θέατρο Cuvilliés της Γερμανίας.
Αυτό ήταν μόνο ένα μικρό δείγμα γύρω από την τέχνη της όπερας που βασίζεται πάνω στην ελληνική γραμματεία. Την επόμενη φορά που θα ακούσετε για κάποια παράσταση ρίξτε μια ματιά και στην υπόθεση, κάτι μπορεί να σας θυμίσει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Synopsis: Elektra, metopera.org, Διαθέσιμο εδώ
- Medea, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
- The Greatest Operas Based on Greek Mythology, greekreporter.com, Διαθέσιμο εδώ
