Toυ Ελευθέριου Χονδρού,
Στο πρώτο μέρος του άρθρου εξετάσαμε, πώς η Ρωσία μέσω της παραπληροφόρησης κατάφερνε να σπείρει τον τρόμο στο παρελθόν. Σε αυτό το μέρος θα εξετάσουμε τη συμπεριφορά της Ρωσίας τον τελευταίο κυρίως χρόνο. Καθώς, η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, η στρατηγική της για παραπληροφόρηση αντικατόπτριζε αυτή που χρησιμοποιήθηκε στη Γεωργία. Στις 6 Μαρτίου, το ρωσικό υπουργείο Άμυνας ισχυρίστηκε ψευδώς, ότι κατείχε έγγραφα από ουκρανικά εργαστήρια που έδειχναν την καταστροφή επικίνδυνων παθογόνων την ημέρα της εισβολής, υποστηρίζοντας ότι είχαν αναπτυχθεί βιολογικά όπλα στην Ουκρανία με τη συμμετοχή των ΗΠΑ. Αυτοί οι ισχυρισμοί εξαπλώθηκαν γρήγορα μέσω των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης. Ο εκπρόσωπος του κινεζικού υπουργείου Εξωτερικών Zhao Lijian επανέλαβε, επίσης, τα ρωσικά ψέματα, δηλώνοντας ότι οι ΗΠΑ έλεγχαν 26 βίο-εργαστήρια και άλλες συναφείς εγκαταστάσεις στην Ουκρανία, με 336 βιολογικά εργαστήρια σε 30 χώρες, κερδίζοντας σημαντική έλξη στα κινεζικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Στις 9 Μαρτίου, ο παρουσιαστής του Fox News, Tucker Carlson, ενίσχυσε την παραπληροφόρηση συζητώντας το σχόλιο της Υφυπουργού Εξωτερικών Victoria Nuland σχετικά με τα ρωσικά στρατεύματα που δεν κατέλαβαν ουκρανικές ερευνητικές εγκαταστάσεις, τις οποίες η Ρωσία χρησιμοποίησε, για να επικυρώσει τους ψευδείς ισχυρισμούς της για εμπλοκή των ΗΠΑ σε δραστηριότητες βιοόπλων.
Στις 10 Μαρτίου, ο στρατηγός Kirillov έκανε μια ανακοίνωση υποστηρίζοντας ότι η Ρωσία είχε λάβει έγγραφα που έδειχναν, ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούσαν να αναπτύξουν βιοπαράγοντες που θα μπορούσαν να στοχεύσουν συγκεκριμένες εθνοτικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των εθνοτικών Σλάβων. Ωστόσο, αυτός ο ισχυρισμός ήταν εντελώς αβάσιμος, καθώς δεν υπήρξε καμία τέτοια προσπάθεια από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Σε απάντηση σε αυτούς τους αβάσιμους ισχυρισμούς, η Ρωσία συγκάλεσε συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας την επόμενη μέρα για να διαδώσει αυτά τα ψέματα. Σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς τους, η πρέσβης των Ηνωμένων Πολιτειών στα Ηνωμένα Έθνη, Linda Thomas-Greenfield, δήλωσε σθεναρά ότι δεν υπήρχαν ουκρανικά εργαστήρια βιολογικών όπλων που να υποστηρίζονται από τις Ηνωμένες Πολιτείες πουθενά, ακόμη και κοντά στα σύνορα της Ρωσίας. Απαξιώνοντας περαιτέρω το ρωσικό αφήγημα, η Διευθύντρια της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, Avril Haines, διευκρίνισε κατά τη διάρκεια ακρόασης στη Γερουσία, ότι δεν υπήρχαν στοιχεία που να υποδηλώνουν την επιδίωξη της Ουκρανίας για βιολογικά ή πυρηνικά όπλα. Στις 16 Μαρτίου, ο Πρόεδρος Putin επανέλαβε ευθέως τις κατηγορίες παραπληροφόρησης, υποστηρίζοντας, ότι η Ουκρανία φιλοξενούσε ένα δίκτυο στρατιωτικών βιολογικών προγραμμάτων, τα οποία περιλάμβαναν πειράματα με επικίνδυνες ασθένειες υπό την οικονομική υποστήριξη και επίβλεψη του Πενταγώνου. Υποστήριξε μάλιστα, ότι η Ουκρανία προσπαθούσε να καλύψει αυτά τα υποτιθέμενα μυστικά προγράμματα. Στη συνέχεια, στις 18 Μαρτίου, η Ρωσία κάλεσε για άλλη μια φορά σε συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για να συζητήσει τους αβάσιμους ισχυρισμούς της. Ωστόσο, ο Ύπατος Εκπρόσωπος των Ηνωμένων Εθνών για θέματα Αφοπλισμού, Izumi Nakamitsu, δήλωσε ότι τα Ηνωμένα Έθνη δεν είχαν γνώση για τέτοιου είδους προγράμματα βιολογικών όπλων στην Ουκρανία.
Παραδόξως, ένας Ρώσος βιολόγος ονόματι Yevgeny Levitin, μαζί με μερικούς άλλους επιστήμονες, δημοσίευσαν ανοιχτά μια επιστολή με τίτλο «Σταματήστε τα ψέματα για τα ουκρανικά βιοόπλα!» Στην επιστολή αυτή, απέρριψαν κατηγορηματικά τα ρωσικά έγγραφα, ως «προφανώς ψευδή» και όχι ενδεικτικά βιολογικών όπλων. Ο Levitin τόνισε, ότι τα αποδεικτικά στοιχεία που παρουσίασε η Ρωσία στερούνταν οποιασδήποτε αιτιολόγησης και θα μπορούσαν εύκολα να απομυθοποιηθούν από οποιονδήποτε εξέταζε προσεκτικά τα έγγραφα.
Παρά την έλλειψη αξιόπιστων αποδεικτικών στοιχείων, η Ρωσία συνέχισε να προπαγανδίζει ασταμάτητα αυτούς τους ψευδείς ισχυρισμούς. Στις 31 Μαρτίου, υπέβαλαν επίσημες δηλώσεις που επαναλάμβαναν τις χρεώσεις για τα βιοόπλα στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για τον Αφοπλισμό στη Γενεύη. Στις 4 Απριλίου, το ρωσικό κοινοβούλιο ψήφισε για την έναρξη ειδικής κοινοβουλευτικής έρευνας για τα υποτιθέμενα ουκρανικά εργαστήρια. Ωστόσο, στις 13 Μαΐου, κατά τη διάρκεια μιας άλλης συνεδρίασης του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, ανώτατος αξιωματούχος του ΟΗΕ επιβεβαίωσε εκ νέου, ότι δεν υπάρχουν ακόμη στοιχεία για προγράμματα βιολογικών όπλων στην Ουκρανία. Απτόητη, η Ρωσία επέμενε στις άγριες κατηγορίες, υποστηρίζοντας ότι τα ουκρανικά εργαστήρια σχεδίαζαν να χρησιμοποιήσουν αποδημητικά πτηνά και νυχτερίδες για να μεταδώσουν ασθένειες στη Ρωσία, θυμίζοντας αβάσιμους ισχυρισμούς πριν από 70 χρόνια για μολυσμένα έντομα που στέλνονταν στην Κίνα. Καθώς περνούσε ο καιρός, οι ισχυρισμοί έφτασαν σε παράλογα επίπεδα, με Ρώσους αξιωματούχους τον Ιούλιο να ισχυρίζονται, ότι οι Ουκρανοί στρατιώτες υποβλήθηκαν σε μυστικά πειράματα που τους μεταμόρφωσαν σε σκληρά και θανατηφόρα τέρατα, παρόμοια με ανελέητες μηχανές δολοφονίας.
Τον Σεπτέμβριο, η Ρωσία συνέχισε την αδυσώπητη εκστρατεία παραπληροφόρησης πυροδοτώντας μια επίσημη αναθεώρηση της Σύμβασης του 1972 για τα βιολογικά και τοξικά όπλα, σηματοδοτώντας μόνο τη δεύτερη φορά στην ιστορία της συνθήκης. Ωστόσο, η πλειονότητα των κρατών που εμπλέκονται στην επανεξέταση απέρριψε τους ισχυρισμούς ως αβάσιμους. Τον Οκτώβριο, η Ρωσία υπέβαλε μια μακροσκελή καταγγελία μαζί με ένα σχέδιο ψηφίσματος στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, ζητώντας τη σύσταση διερευνητικής επιτροπής. Ωστόσο, το ψήφισμα απέτυχε να συγκεντρώσει επαρκή υποστήριξη για να ψηφιστεί.
Η στρατηγική της Ρωσίας για παραπληροφόρηση περιλαμβάνει την ασύστολη άντληση περισσότερων ψευδών ισχυρισμών. Σε μια σύνοδο κορυφής στη Μόσχα μεταξύ του Προέδρου Πούτιν και του Κινέζου ηγέτη Xi Jinping στις 21 Μαρτίου, εξέφρασαν «σοβαρή ανησυχία» για τις βιολογικές στρατιωτικές δραστηριότητες των Ηνωμένων Πολιτειών, τόσο εντός όσο και εκτός της χώρας. Αυτή η εκστρατεία παραπληροφόρησης ενεργοποιείται από το αυταρχικό σύστημα της Ρωσίας, το οποίο χρησιμοποιεί διάφορα μέσα, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών ασφαλείας, των διακοπτών, των ιστοσελίδων, των διπλωματών και των κρατικών μέσων ενημέρωσης, για να δημιουργήσει ένα οικοσύστημα για τη διάδοση ψευδών.
Η χρήση παραπληροφόρησης σχετικά με τα βιολογικά όπλα εκμεταλλεύεται τις ανησυχίες του κοινού, ειδικά μετά από μια καταστροφική πανδημία. Είναι σημαντικό να σημειωθεί, ότι τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και η Σοβιετική Ένωση έκαναν έρευνα για βιολογικά όπλα κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, αλλά αυτά τα όπλα κηρύχθηκαν εκτός νόμου από τη συνθήκη του 1972. Παρά την υπογραφή της συνθήκης, η Σοβιετική Ένωση έχτισε κρυφά το μεγαλύτερο πρόγραμμα βιολογικών όπλων στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων εργοστασίων αναμονής για πράκτορες μικροβίων σε περίπτωση πολέμου. Οι προσπάθειες της Ρωσίας να χαρακτηρίσει τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ουκρανία, ως κακούς για τη δημιουργία εργαστηρίων μικροβιακού πολέμου υπονομεύουν την ακεραιότητα της συνθήκης για τα βιολογικά όπλα, αντανακλώντας την έλλειψη σεβασμού για τη διατήρηση των διεθνών συμφωνιών. Οι εκστρατείες παραπληροφόρησης της Ρωσίας εκτείνονται πέρα από το ζήτημα των βιολογικών εργαστηρίων, όπως φαίνεται από τα δεδομένα που μοιράζεται το Facebook. Δημιούργησαν σελίδες χειραγώγησης που σχετίζονται με τα κινήματα Black Lives Matter και Blue Lives Matter, δημιούργησαν φιλομουσουλμανικές και φιλοχριστιανικές ομάδες και τις άφησαν να αναπτυχθούν μέσω πραγματικών χρηστών για να διαιρούν και να κατακτούν, καθώς και να εξαπατούν και να πείθουν. Καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας, η Ρωσία προσπάθησε να επιδεινώσει τις εντάσεις σχετικά με τα μέτρα δημόσιας υγείας στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη.
Αν και είναι δύσκολο να μετρηθεί η αποτελεσματικότητα της παραπληροφόρησης εκτός Ρωσίας, μια έρευνα στη Γερμανία έδειξε, ότι τα αδιάκοπα ψέματα είχαν κάποιο αντίκτυπο. Με την πάροδο του χρόνου, ένα ποσοστό των ερωτηθέντων που συμφώνησαν με τους αβάσιμους ισχυρισμούς αυξήθηκε, ενώ σπάρθηκαν αμφιβολίες στον πληθυσμό. Η παραπληροφόρηση λειτουργεί σαν δηλητήριο, δημιουργώντας αβεβαιότητα, ενισχύοντας τους υπάρχοντες φόβους και σπέρνοντας σύγχυση, χωρίς να χρειάζεται να αλλάξουμε τις πεποιθήσεις όλων. Η ταχεία ανταπόκριση με πραγματικές πληροφορίες είναι ζωτικής σημασίας σε αυτή την ασύμμετρη σύγκρουση. Οι κυβερνήσεις και τα μέσα ενημέρωσης πρέπει να δημοσιοποιήσουν άμεσα τις πολύ πιθανές αληθείς πληροφορίες για να αντιμετωπίσουν τη διάδοση ψευδών.
Ωστόσο οι κυβερνήσεις από μόνες τους δεν μπορούν να καταπολεμήσουν την παραπληροφόρηση. Η αυθεντική κοινωνία των πολιτών είναι ένα κρίσιμο πλεονέκτημα στις ελεύθερες κοινωνίες. Ο γραμματισμός στα μέσα επικοινωνίας του κοινού, με την ικανότητα να διακρίνει αξιόπιστες πηγές, είναι ζωτικής σημασίας για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης. Καθώς, οι ανοιχτές κοινωνίες είναι ευάλωτες λόγω του ανοίγματός τους, οι δημοκρατίες πρέπει να προσαρμοστούν και να αναπτύξουν συστηματικές και ανθεκτικές απαντήσεις για την καταπολέμηση της διαρκώς μεταβαλλόμενης τακτικής της παραπληροφόρησης.
ENΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- A Russian Human-Rights Champion on Why Putin’s Soviet Propaganda Is So Dangerous, Time, διαθέσιμο εδώ
- Russia Takes Its Ukraine Information War Into Video Games, New York Times, διαθέσιμο εδώ
- Information manipulation in Russia’s war of aggression against Ukraine: EU lists seven individuals and five entities, Εuropean Council, διαθέσιμο εδώ
- How Russia turned America’s helping hand to Ukraine into a vast lie, Washington Post, διαθέσιμο εδώ
- Fact check: How Russia pushes its propaganda in Africa, Deutsche Welle, διαθέσιμο εδώ
- By calling for this meeting, Russia is continuing its propaganda, MISSION PERMANENTE DE LA FRANCE AUPRÈS DES NATIONS UNIES À NEW YORK, διαθέσιμο εδώ
